Pytanie miesiąca (6): Czym zajmowała się Grupa „D” MSW?

(Ksiądz Jerzy Popiełuszko, zamordowany przez członków Grupy „D”) Ksiądz Jerzy Popiełuszko, zamordowany przez członków Grupy „D”

19 listopada 1973 roku minister Stanisław Kowalczyk powołał do życia Grupę „D” – wydzieloną jednostkę Departamentu IV Ministerstwa Spraw Wewnętrznych PRL zajmującego się walką ze związkami wyznaniowymi. Celem działalności nowej jednostki była tzw. „dezintegracja” Kościoła. Do jej obowiązków należało opracowywanie strategicznych planów walki z Kościołem przez wzmacnianie tendencji odśrodkowych w jego wnętrzu i skłócanie ze sobą poszczególnych hierarchów oraz zwykłych księży. Co charakterystyczne, grupa ta koordynowała wszystkie tego typu działania podejmowane przez SB i władze administracyjne. Najbardziej niepokojącym zadaniem grupy było „opracowywanie koncepcji działań specjalnych” wobec Kościoła, o których więcej będzie mowa za chwilę.

Co ciekawe, Grupa „D” powstała w czasie ocieplenia stosunków z Kościołem, jakie nastąpiło za czasów Edwarda Gierka. Z czasem grupę rozbudowywano, a w 1977 utworzono jej terenowe odpowiedniki w województwach, w których Kościół był najsilniejszy (między innymi w Warszawie, Krakowie i Katowicach).

Grupa (od 1983 roku osobny Wydział Departamentu IV) była głęboko zakonspirowana i nie prowadzono w niej dokumentacji operacyjnej, wszelkie zaś bieżące dokumenty niszczono zaraz po wykonaniu zadania. Raporty z jej działalności otrzymywali członkowie ścisłego kierownictwa PZPR zajmujący się kwestiami wyznaniowymi. Jak pisze Marek Lasota, z listy adresatów tych sprawozdań wynika, że Grupa „D” była jednym z najbardziej istotnych narzędzi prowadzenia polityki wyznaniowej w PRL.

Pierwszym naczelnikiem grupy „D” był Zenon Płatek, jeden z podejrzanych o zlecenie porwania księdza Jerzego Popiełuszki, natomiast jej trzecim kierownikiem był Grzegorz Piotrowski, jeden z zabójców kapelana „Solidarności”.

Cele i skutki działania Grupy „D”

Działalność Grupy „D” można podzielić na dwie sfery. Pierwsza z nich to wspominane już zadania specjalne, które miały zdecydowanie kryminalny charakter. Można wśród nich wymienić zastraszanie, groźby, pobicia, uszkodzenia mienia czy podpalenia.

Również zamordowanie księdza Popiełuszki zostało dokonane przez członków tej grupy. W chwili obecnej nie można powiedzieć, czy rzecz miała się podobnie z zabójstwami księży z 1989 roku, niemniej jednak założenie takie wydaje się dość prawdopodobne. Wśród innych działań tej jednostki można wymienić próbę skompromitowania Jana Pawła II przez podrzucenie do mieszkania jego przyjaciela, księdza Andrzeja Bardeckiego, sfałszowanych pamiętników Ireny Kinaszewskiej, a także inwigilację księży uznawanych przez SB za szczególnie groźnych dla komunistycznej władzy.

Grupa nie zajmowała się tylko opresją, do jej celów należało także rozbijanie struktur Kościoła. Wykorzystywano do tego rozmaite środki, wśród których można wymienić działalność wydawniczą i publicystyczną oraz szeptaną propagandę. Przykładem może być założenie pisma „Ancora”, które miało nasilać spory prowadzone wśród duchowieństwa na temat wprowadzania reform Soboru Watykańskiego II. Warto wspomnieć także o szeroko zakrojonej akcji mającej obniżyć autorytet prymasa Stefana Wyszyńskiego. Starano się zaogniać każdy konflikt na linii prymas – episkopat lub prymas – Watykan, co zamierzano osiągnąć między innymi za pomocą fikcyjnej rozmowy z byłym księdzem, która miała się ukazać w jednej z gazet.

Mimo niewątpliwie kryminalnego charakteru działań Grupy, większość jej członków nie poniosła za swoje czyny odpowiedzialności karnej. Skazani zostali jedynie zabójcy księdza Popiełuszki i esbecy odpowiedzialni za prześladowanie ks. Adolfa Chojnackiego.

Bibliografia

• Dziurok Adam, Szczypanie ks. Adolfa Chojnackiego, „Biuletyn IPN”, nr 1/2003, s. 57, 60.
• Informacja o działalności komórek „D” pionu IV byłej Służby Bezpieczeństwa, „Biuletyn IPN”, nr 1/2003, s. 37-56.
• Grupa D. nieznani sprawcy, [w:] Focus.pl, 31 maja 2009 [dostęp: 5 października 2011] <[http://www.focus.pl/historia/artykuly/zobacz/publikacje/grupa-d-nieznani-sprawcy/nc/1/]>.
• Lasota Marek, O raporcie Sejmowej Komisji Poświęconym Samodzielnej Grupie „D” MSW, „Biuletyn IPN”, nr 1/2003, s. 27-36.
• Łoziński Bogumił, Zbrodnicza działalność Grupy „D” MSW, [w:] Katolicka Agencja Informacyjna, 25 lipca 2006 [dostęp: 5 października 2011], <[http://ekai.pl/wydarzenia/x11169/zbrodnicza-dzialalnosc-grupy-d-msw/]>.
• Żurek Jacek, Nie tylko ksiądz Popiełuszko, Biuletyn IPN, nr 5-6/2009, s. 137-149.

Zobacz też

• 55 lat temu kardynał Stefan Wyszyński wrócił z internowania;
• 27 lat temu zamordowano ks. Jerzego Popiełuszkę;
• Ojciec Honoriusz Stanisław Kowalczyk – duszpasterz studentów i opozycji;
• „Represje wobec Kościoła w krajach bloku wschodniego” – red. Józef Marecki (recenzja);

„Pytanie miesiąca” to popularnonaukowy cykl (kolejne odcinki publikujemy w każdy trzeci wtorek miesiąca), w którym każdorazowo próbujemy odpowiedzieć krótko na jedno kontrowersyjne, intrygujące lub po prostu często zadawane pytanie dotyczące historii.

Redakcja: Roman Sidorski