Przywódcy Francji – sylwetki

Adolphe Thiers

Silnych prezydentów Francja posiadała również w XIX w. Człowiekiem, którego uznać można za jednego z „ojców III Republiki” (trwającej do 1940 r.) był bez wątpienia Adolphe Thiers.

Urodzony w 1797 r. Louis Adolphe Thiers wszedł do polityki francuskiej w czasie rewolucji lipcowej 1830 r. jako wydawca dziennika „National” i aktywny uczestnik obalenia Burbonów. Od 1832 r. był ministrem spraw wewnętrznych Francji, sprzeciwiającym się radykalnym republikanom. W okresie późniejszym pełnił także funkcję ministra spraw zagranicznych oraz (dwukrotnie, na kilka miesięcy) obejmował stanowisko premiera (1836 i 1840). Był przeciwnikiem Ludwika Napoleona (późniejszego cesarza Napoleona III), okresowo aresztowanym z rozkazu nowego władcy Francji. W tym czasie rozwinął swoją działalność naukową jako historyk, pisząc prace poświęcone epoce napoleońskiej.

Do wielkiej polityki wrócił w 1870 r., sprzeciwiając się wojnie z Prusami. Po załamaniu się II Cesarstwa włączył się w kierowanie działaniami „nowego” państwa. Doprowadził do kapitulacji Francji przed Prusami, co przyśpieszyło zakończenie od początku przegranej wojny. 17 lutego 1871 r. został wybrany głową państwa w miejsce generała Louisa Julesa Trochu. Twardo sprzeciwił się lewicowej rewolucji, która wybuchła w marcu tego samego roku w Paryżu i przeszła do historii jako Komuna Paryska. W zdecydowany sposób stłumił bunt, za co otrzymał przydomek „Krwawego Karła”. 30 sierpnia 1871 r. wybrany tymczasowym prezydentem Republiki. Szybko doprowadził do spłacenia kontrybucji nałożonej po wojnie 1870 r. przez Niemcy. Z powodu mocnego charakteru popadł w konflikt z innymi siłami politycznymi, które zmusiły go do rezygnacji z urzędu 24 maja 1873 r. Jego miejsce zajął dowódca wojskowy z czasów Napoleona III, marszałek Patrice Mac-Mahon. Thiers przez kolejne cztery lata zasiadał jeszcze w parlamencie, sporadycznie angażując się w wielką politykę. Zmarł 3 września 1877 r.

Georges Clemenceau

Francuzi w swej historii mieli także kilku zdolnych premierów, którym zawdzięczają swoje wielkie sukcesy. Najważniejszym z nim był bez wątpienia Georges Clemenceau – jeden z ludzi, którzy wygrali dla Francji I wojnę światową.

Urodził się w 1841 r. w Wandei, od 1858 r. studiował w Paryżu medycynę. W latach 60. XIX w. zaangażował się politycznie jako dziennikarz i krytyk Napoleona III. Zmuszony do emigracji, od 1865 r. przebywał w Nowym Jorku, gdzie pracował jako lekarz. Wrócił do kraju po upadku II Cesarstwa, był aktywny w czasie trwania Komuny Paryskiej, jednak pozostał wierny III Republice. Od 1876 r. był członkiem parlamentu związanym z lewicową Partią Radykalną. Dobrze rozwijająca się kariera polityczna została przerwana na początku lat 90. w wyniku ujawnienia jego związku z tzw. aferą panamską. W wyborach 1893 r. nie uzyskał reelekcji.

Do polityki wrócił przy okazji afery Dreyfusa – oficera żydowskiego pochodzenia wrobionego w 1894 r. w rzekome szpiegostwo na rzecz Niemców i skazanego na pobyt w ciężkim więzieniu w Gujanie Francuskiej. Clemenceau jako wydawca gazety „L'Aurore” („Świt”) udostępnił jej łamy Emilowi Zoli, który w 13 stycznia 1898 r. opublikował na łamach czasopisma list otwarty w obronie niesłusznie skazanego Dreyfusa. Również były parlamentarzysta zaangażował się w działania na rzecz rewizji niesprawiedliwego wyroku. Przyniosło mu to popularność i pozwoliło w 1902 r. ponownie uzyskać mandat senatora. W 1906 r. został ministrem spraw wewnętrznych w lewicowo-republikańskim rządzie Ferdinanda Sarriena. W tym samym roku objął funkcję premiera Francji. Zasłużył się przede wszystkim umocnieniem „entente cordiale” („serdecznego porozumienia”) z Wielką Brytanią i rozciągnięciem tego sojusz na Rosję. W 1909 r. ustąpił ze stanowiska. W późniejszym okresie wiele podróżował, wrócił także do wydawania prasy.

Po wybuchu I wojny światowej stał w opozycji do polityki ówczesnych rządów Francji, jednak 16 listopada 1917 r. został ponownie premierem oraz ministrem wojny. Przełamał pesymistyczne nastroje wśród elit politycznych, nawołując do prowadzenia wojny aż do zwycięstwa. Popularność przyniosły mu również wizyty na pierwszej linii frontu, podczas których wiele rozmawiał z żołnierzami. Dzięki jego zdecydowanej postawie Francuzi przetrzymali wiosenną ofensywę niemiecką w 1918 r. i skutecznie kontratakowali w drugiej połowie roku, co doprowadziło do podpisania rozejmu i zwycięstwa Francji. 19 lutego 1919 r. szczęśliwie przeżył zamach na własne życie. Był jednym z głównych (obok Davida Lloyda George’a i Woodrowa Wilsona) współtwórców nowego ładu międzynarodowego stworzonego na konferencji wersalskiej. Reprezentował pozytywny stosunek wobec stanowiska polskiej delegacji na konferencji pokojowej. W 1920 r., po przegranej w wyborach prezydenckich, podał się do dymisji i wycofał z polityki. W 1922 r. został odznaczony Orderem Orła Białego. Zmarł 24 listopada 1929 r. w Paryżu.

Przywódcy Francji – zobacz też:

• 160 lat temu urodził się Marszałek Polski Ferdynand Foch
• „Ochrona pamięci” czy „zamach na wolność słowa”? Francuska debata na temat ustawy o ludobójstwie Ormian

Robert Schuman

Wśród najwybitniejszych premierów Francji nie może zabraknąć oczywiście również Roberta Schumana, wybitnego dyplomaty i „ojca założyciela” Unii Europejskiej.

(źródło: Deutsches Bundesarchiv, sygn. Bild 183-19000-2453, opublikowano na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Na tych samych warunkach 3.0 Niemcy).

Schuman urodził się w 1886 r. w Luksemburgu, jednak niedługo po urodzeniu jego rodzina zamieszkała w Lotaryngii, skąd pochodziła. Przyszły minister i premier Francji wychowywał się więc jako poddany Cesarza Niemieckiego. Otrzymał bardzo dobre wykształcenie, studiując m.in. w Strasburgu, Bonn, Monachium i Berlinie. W 1919 r. Lotaryngia powróciła do Francji, a sam Schuman zaangażował się politycznie, uzyskując w tym samym roku mandat deputowanego do Zgromadzenia Narodowego. W 1940 r. współpracował z wojennym rządem Paula Reynauda. Po upadku Francji był czasowo aresztowany przez Gestapo, później zaś przetrzymywany w areszcie domowym. W 1942 r. uciekł z niego i włączył się w działalność ruchu oporu.

Po wojnie był jednym z liderów chrześcijańsko-demokratycznego Ludowego Ruchu Republikańskiego. W 1947 r. został ministrem finansów w koalicyjnym rządzie Paula Ramadiera, w listopadzie tego roku sam objął urząd premiera Francji. Sprawował go do lipca 1948 r. W tym samym roku objął tekę ministra spraw zagranicznych, kierując dyplomacją francuską do 1953 r. We wrześniu 1948 r. przez niecały tydzień ponownie sprawował funkcję premiera. 9 maja 1950 r. przedstawił plan powiązania produkcji stali i wydobycia węgla Francji i RFN, co miało zintegrować gospodarki obydwu państw i poddać kontroli przemysł zbrojeniowy. W wyniku realizacji planu powstała Europejska Wspólnota Węgla i Stali, stanowiąca zaczątek Wspólnot Europejskich. Schuman, razem z Jeanem Monnetem i Konradem Adenaurem jest uznawany za ojca integracji europejskiej. Odegrał też ważną rolę we współtworzeniu Paktu Północnoatlantyckiego. W latach 1958-1960 był pierwszym przewodniczącym Zgromadzenia Parlamentarnego Wspólnot Europejskich. Zmarł 4 września 1963 r. w okolicach Metzu. W 2004 r. Kościół Katolicki rozpoczął jego proces beatyfikacyjny.

Polecamy e-book Michała Przeperskiego „Gorące lata trzydzieste. Wydarzenia, które wstrząsnęły Rzeczpospolitą”:

Książkę można też kupić jako audiobook, w tej samej cenie. Przejdź do możliwości zakupu audiobooka!

Charles de Gaulle

Niewątpliwie jednak za najważniejszego z przywódców francuskich od czasów Napoleona Bonaparte uznać trzeba Charlesa de Gaulle’a, przywódcę Francuzów w czasie II wojny światowej i twórcę współczesnej V Republiki.

Urodzony w 1890 r. de Gaulle pochodził z rodziny szlacheckiej przywiązanej do katolicyzmu. Służbę wojskową rozpoczął w 1909 r., rok później dostał się do Akademii Wojskowej Saint-Cyr. W czasie I wojny światowej wielokrotnie ranny, w 1916 r. pod Verdun trafił do niewoli niemieckiej, z której kilkukrotnie próbował uciec. W czasie pobytu w obozie jenieckim poznał przyszłego marszałka radzieckiego Michaiła Tuchaczewskiego. W latach 1919-1921 był członkiem francuskiej misji wojskowej w Polsce, latem 1920 r. służąc na froncie. Został za to wówczas odznaczony Krzyżem Srebrnym Orderu Virtuti Militari. Po powrocie do Francji zajmował różne stanowiska dowódcze, publikował też liczne prace teoretyczne, w których promował założenia wojny manewrowej oraz rozwój wojsk pancernych. Od 1937 r. był dowódcą pułku czołgów w Metzu, w 1940 r. dowodził dywizji pancerną.

Po klęsce Francji ewakuował się do Wielkiej Brytanii. W czerwcu 1940 r. stworzył tam komitet „Wolna Francja”, uznawany przez aliantów za reprezentację emigracji niezależnej od rządu Vichy. W czerwcu 1943 r. po zajęciu przez Amerykanów Maroka, Algierii i Tunezji powołał do życia Francuski Komitet Wyzwolenia Narodowego, pełniący funkcje rządu na uchodźstwie. Aktywnie zabiegał o interesy francuskie w ramach koalicji antyhitlerowskiej. W sierpniu następnego roku triumfalnie wkraczał do wyzwolonego Paryża, stojąc już na czele rządu tymczasowego, stworzonego przez wszystkie partie proalianckie. Stworzył podwaliny zrekonstruowanej armii francuskiej, która wzięła udział w okupacji Niemiec. Nie został zaproszony na konferencje w Jałcie i Poczdamie. Jako premier de Gaulle działał także w kierunku odbudowy jedności narodowej Francuzów, powstrzymując rozliczenia z kolaboracyjnym rządem Vichy (zamienił m.in. wyrok śmierci marszałka Pétaina na dożywotnie więzienie). W styczniu 1946 r. zniechęcony polityką partyjną podał się do dymisji.

Rok później powołał do życia własną partię polityczną - Zgromadzenie Narodu Francuskiego - która jednak nie osiągnęła sukcesu politycznego. Do wielkiej polityki wrócił w 1958 r., gdy w skutek konfliktu o Algierię kraj przeżywał głęboki kryzys polityczny. W czerwcu tego roku de Gaulle został premierem Francji, we wrześniu obywatele kraju i większości terytoriów zamorskich poparli nową konstytucję, która wzmacniała władzę prezydencką. Generał powołał swoją nową partię polityczną (Unię na Rzecz Nowej Republiki), która wygrała wybory parlamentarne, a on sam 21 grudnia został wybrany prezydentem V Republiki. Jako głowa państwa de Gaulle przeprowadził dekolonizację zamorskich posiadłości Francji, w tym przede wszystkim Algierii, co wywołało sprzeciw tamtejszych kolonistów francuskich i skutkowało powstaniem konspiracyjnej Organizacji Tajnej Armii (OAS). Jej członkowie bezskutecznie próbowali zabić prezydenta.

De Gaulle prowadził antyamerykańską politykę, skutkującą m.in. wycofaniem się jego państwa ze struktur wojskowych NATO. Okresowo zawiesił też udział Francji w Europejskiej Wspólnocie Gospodarczej. W czasie jego rządów armia francuska uzyskała dostęp do broni atomowej. Prowadził aktywną politykę zagraniczną m.in. nawiązując stosunki z Chińską Republiką Ludową. W 1967 r. odwiedził Polskę. W 1965 r. został ponownie wybrany prezydentem. W 1968 r. zdecydowanie wystąpił przeciwko strajkom studenckim oraz lewicowej opozycji. Mimo zwycięstwa jego Unii na Rzecz Republiki, w efekcie przegranego referendum ws. zmian w Senacie 28 kwietnia 1969 r. zrezygnował z prezydentury. Zmarł 9 listopada 1970 r. w swojej posiadłości w Colombey-les-Deux-Églises.

Zobacz też:

• Artykuły poświęcone historii Francji
  

François Mitterrand

Wielkim antagonistą de Gaulle’a i najważniejszym autorytetem francuskiej lewicy był bez wątpienia François Mitterrand, pierwszy socjalistyczny prezydent V Republiki.

Przyszły lider Partii Socjalistycznej urodził się w 1916 r. w rodzinie mającej dalekie koneksje arystokratyczne i monarchiczne. Wychowany w szkole jezuickiej, był w młodości m.in. członkiem ultranacjonalistycznej organizacji Croix-de-feu. W 1940 r. dostał się do niewoli niemieckiej, z której uciekł rok później i wrócił do państwa Vichy, gdzie pracował w administracji kolaboracyjnego rządu. Jednocześnie zaś związany był z francuskim ruchem oporu. W 1943 r. przedostał się do Algieru, gdzie spotkał się z de Gaulle’em. Brał udział w powstaniu paryskim 1944 r. Po wojnie związał się z centrolewicą, w 1946 r. dostał się do francuskiego parlamentu. W latach 1947-1957 pełnił szereg funkcji ministerialnych (m.in. ministra ds. weteranów i ofiar wojny, Francji zamorskiej, spraw wewnętrznych i sprawiedliwości).

Był przeciwnikiem objęcia władzy przez de Gaulle’a, w 1958 r. nie uzyskał mandatu parlamentarnego. Rok później uniknął zamachu na swoje życie. W 1962 r. ponownie został członkiem Zgromadzenia Narodowego, trzy lata później wystartował w wyborach prezydenckich jako wspólny kandydat lewicy, przegrał jednak z rządzącym 7 lat de Gaulle’em. W 1971 r. został sekretarzem generalnym nowo powołanej Partii Socjalistycznej. W 1974 r. ponownie wziął udział w wyborach, wygrał je jednak kandydat niegaullistowskiej prawicy chadeckiej Valéry Giscard d'Estaing..

Następne wybory w 1981 r. zakończyły się dla lidera lewicy sukcesem – pokonał urzędującego do tej pory prezydenta nie popartego przez reprezentującego gaullistów Jacquesa Chiraca. W latach 1986-1988 po raz pierwszy w historii V Republiki prezydent i premier Francji należeli do dwóch różnych ugrupowań politycznych – rządem kierował właśnie Chirac. W 1988 r. Mitterrand ponownie wygrał wybory, pokonując dotychczasowego premiera. Jako głowa państwa prowadził politykę decentralizacyjną, doprowadził także do zniesienia we Francji kary śmierci. Bardzo aktywny w polityce międzynarodowej, ściśle współpracował z kanclerzem Niemiec Helmutem Kohlem. 7 lutego 1992 r. podpisał traktat w Maastricht, ustanawiający Unię Europejską. Jego prezydentura, chociaż pełna kontrowersji (oskarżano go o przyczynienie się do zatopienia przez francuskie służby specjalnych statku Greenpeace „Rainbow Warrior” w 1985 r.), była bardzo dobrze oceniana przez społeczeństwo francuskie. Po upływie drugiej kadencji prezydenckiej w 1995 r. na stanowisku zastąpił go Chirac. François Mitterrand zmarł nieco ponad pół roku później, 8 stycznia 1996 r., w wyniku choroby nowotworowej.

Polecamy e-book: Paweł Rzewuski – „Wielcy zapomniani dwudziestolecia”