Prawdziwy Toranaga z „Szoguna” – Tokugawa Ieyasu

Tokugawa Ieyasu: poznaj pierwszych dwóch zjednoczycieli Japonii!

Odę Nobunagę – głupca, który dorównał Aleksandrowi Wielkiemu

oraz

Toyotomiego Hideyoshiego – chłopa nazywanego „małpą”, który został władcą Japonii  

Jest takie japońskie powiedzenie, które trafnie podsumowuje zarówno charaktery trzech zjednoczycieli Japonii, jak i wynik walk o władzę okresu Sengoku. W luźnej interpretacji brzmi ono:

Władcą Japonii zostanie ten, komu zaśpiewa słowik. Oda Nobunaga mówi do słowika: śpiewaj, albo Cię zabiję! Toyotomi Hideyoshi: jeśli nie będziesz śpiewał, to cię do tego zmuszę. Tokugawa Ieyasu zaś: poczekam, aż mi zaśpiewasz.

Bez militarnych sukcesów Nobunagi i skutecznej dyplomacji Hideyoshiego zjednoczenie kraju z pewnością nie byłoby możliwe. Jednak ostatecznie to Tokugawa Ieyasu przejął władzę, ustabilizował sytuację wewnętrzną i zapoczątkował dynastię szogunów, która panowała nad Japonią przez kolejne 250 lat.

Tokugawa Ieyasu: samuraj-zakładnik

Tokugawa Ieyasu urodził się 31 stycznia 1543 r. Co ciekawe ­– w tym samym roku, w którym do Japonii wraz z bronią palną dotarli Portugalczycy. Ieyasu przyszedł na świat w prowincji Mikawa, jako Matsudaira Takechiyo, syn Hirotady (podobnie jak wielu jemu współczesnych, zmieniał w ciągu życia imiona i nazwiska. Dla uproszczenia w pozostałej części tekstu będziemy go nazywać Tokugawą Ieyasu). Stosunkowo niewielki klan Matsudaira był wewnętrznie podzielony na zwolenników dwóch potężniejszych sąsiadów – Odów oraz Imagawów. Ojciec Ieyasu Hirotada doszedł do porozumienia z rodem Imagawa, a w ramach przypieczętowania sojuszu młody Ieyasu miał trafić jako zakładnik do Sumpu, co zresztą było powszechnym w tamtym czasie sposobem zabezpieczania się przed zdradą wasala. Chłopak został jednak w trakcie drogi przechwycony przez Odów i osadzony w Atsucie. Oda Nobuhide – ojciec Nobunagi – szantażował Hirotadę, ten jednak postanowił poświęcić życie syna w imię sojuszu z Imagawami. Oda Nobuhide mimo wszystko nie zdecydował się zabić Ieyasu, co zwykle czyniono w takich sytuacjach. Ieyasu po dwóch latach wrócił do rodzinnego zamku Okazaki, by wkrótce znów jako zakładnik udać się na dwór Imagawy Yoshimoto. Był traktowany dobrze, zgodnie z przynależnym mu statusem. Otrzymał też stosowne wykształcenie do roli samuraja, a następnie, po śmierci ojca przejął władzę nad rodzimą prowincją. Ze służby u Yoshimoto zwolnił go nieoczekiwany bieg wypadków – wbrew wszelkiemu prawdopodobieństwu Oda Nobunaga, syn Nobuhide, który objął władzę nad klanem po jego śmierci,  w 1560 roku pokonał pod Okehazamą wielokrotnie liczniejsze siły Imagawów i zabił Yoshimoto. Najlepszym wyborem dla zaledwie siedemnastoletniego Ieyasu, który akurat nie brał udziału w tej bitwie, było opowiedzieć się po stronie zwycięzcy.

Jak zauważa Jolanta Tubilewicz, ambitny i zdolny Ieyasu stał się dla Nobunagi przydatnym narzędziem. Sam widział siebie raczej w roli sojusznika, a nie wasala i myślał przede wszystkim o zabezpieczeniu własnych interesów. Jego fortuna i ziemie, pomimo dynamiczniej zmieniającej się sytuacji w trakcie wojennej zawieruchy, wydatnie rosły przy odnoszącym kolejne militarne sukcesy Nobunadze. Jednak niepowstrzymany dotąd pochód wojowniczego Ody w 1582 roku przerwała niespodziewanie jego śmierć w świątyni Honnōji, do której doprowadziła zdrada jednego z zaufanych dowódców. Inny generał Nobunagi Toyotomi Hideyoshi postanowił ścigać i rozprawić się ze zdrajcą. Tokugawa Ieyasu zaś w tym czasie poprowadził swoje wojska przeciw prowincjom Kai i Shinano. Wkrótce był już jednym z najpotężniejszych ludzi w kraju, panując nad prowincjami: Mikawa, Totomi, Surugi, Kai i Shinano. To właśnie z takiej pozycji występował, kiedy doszło do sporu o spuściznę Ody Nobunagi.

Tokugawa Ieyasu: w cieniu Toyotomiego Hideyoshiego

Młodszych potomków Nobunagi nie było w Honnōji i teoretycznie to któremuś z nich powinny przypaść rządy nad klanem i zdobyczami Odów. Jednak wojska i faktyczna władza znalazły się w rękach jego najważniejszych generałów – Toyotomiego Hideyoshiego i Tokugawy Ieyasu właśnie. Choć obaj początkowo zdecydowali się na próbę sił i chcieli zagarnąć przywództwo dla siebie, dość szybko doszli do wniosku, że ich konfrontacja doprowadzi jedynie do zaprzepaszczenia osiągnięć Nobunagi – a ten w chwili śmierci zjednoczył pod swoim panowaniem ponad połowę kraju! Dwaj daimyō postanowili więc zawiązać sojusz. Tokugawa Ieyasu ustąpił, oddając władzę zwierzchnią w ręce potężniejszego w tamtym momencie Hideyoshiego. Gdy Hideyoshi umacniał swoją władzę, jednoczył kraj i planował nowe, zagraniczne kampanie, Ieyasu niejako usunął się w cień. Jego relacje z nowym panem układały się poprawnie, cieszył się jego szacunkiem. Doszło też do zamiany terenów, którymi władał Ieyasu – w miejsce swoich dotychczasowych, centralnie położonych ziem, Tokugawie Ieyasu przypadły prowincje Izu, Sagami, Musashi, Kozuke, Kazuse i Shimose w regionie Kanto. Zajął się rozwojem ekonomii, infrastruktury i prawodawstwa na zarządzanym przez siebie obszarze.

Kolejne duże przetasowanie istniejącego porządku, niosąc ze sobą tak nowe niebezpieczeństwa, jak i szanse, nadeszło 18 września 1598 roku, wraz ze śmiercią rządzącego dotąd Japonią Toyotomiego Hideyoshiego. Pod koniec życia Hideyoshi wplątał kraj w dwie, zakończone niepowodzeniami wyprawy wojenne przeciw Korei i Chinom oraz popadał w coraz głębsze szaleństwo. Przed śmiercią pozbawił życia i następstwa „tronu” adoptowanego, dorosłego syna Hidetsugu na rzecz rodzonego potomka Hideyoriego. Ten jednak w momencie zgonu ojca miał zaledwie pięć lat! Z rozkasu Hideyoshiego opiekę nad małoletnim Hideyorim objęła pięcioosobowa rada regencyjna, w skład której wchodził także Tokugawa Ieyasu.

Ten artykuł powstał dzięki Waszemu wsparciu w serwisie Patronite! Dowiedz się więcej!

Ten artykuł powstał dzięki Waszemu wsparciu w serwisie Patronite, a jego temat został wybrany przez naszych Patronów. Wesprzyj nas na Patronite i Ty też współdecyduj o naszych kolejnych tekstach! Dowiedz się więcej!

Tokugawa Ieyasu: bitwa pod Sekigaharą

Wśród członków rady regencyjnej, której Ieyasu, jako najpotężniejszy i zaufany człowiek Hideyoshiego, był nieformalnym liderem, panowała niezgoda. Głównym rywalem Ieyasu był Ishida Mitsunari, który nawet posunął się dwukrotnie do próby zamordowania swojego politycznego oponenta. Do zniszczenia Ieyasu dążył również inny członek rady Uesugi Kagekatsu. Kolejny Maeda Toshiie (któremu Hideyoshi powierzył bezpośrednią opiekę nad Hideyorim) zmarł w 1599 roku, a jego syn Toshinaga nie był tak związany z Hideyoshim jak ojciec. Przeciwko Ieyasu wyrosła wewnątrz rady silna opozycja, która podejmowała wrogie mu działania i przygotowywała się do militarnego starcia, zasłaniając się troską o interes prawowitego dziedzica. To przede wszystkim ta konieczność chwili pchnęła Tokugawę na drogę walki o pełnię władzy.

21 października 1600 roku w strugach deszczu pod Sekigaharą starły się ze sobą armie zwolenników Tokugawy Ieyasu oraz Ishidy Mitsunariego, oficjalnie broniącego praw następcy Hideyoshiego. Mitsunari nie zjednał swojej sprawie tak wielu daimyō, jak się spodziewał. Co więcej – niektórzy z nich nie byli pewni, po której stronie się opowiedzieć, choć znaleźli się na polu bitwy! Okazało się to brzemienne w skutkach.  Problemy  Mitsunariego zaczęły się, gdy jego rozkaz wzmocnienia prawej flanki zignorował Shimazu Yoshihiro, decydując się pozostać biernym w oczekiwaniu na rozwój wypadków. Los bitwy przypieczętował natomiast Kobayakawa Hideaki, który w kluczowym momencie postanowił zmienić strony i zaszarżował na pozycje niedawnych sojuszników. Według opowieści Ieyasu miał kazać swoim arkebuzerom zacząć strzelać do oddziałów Hideakiego, aby wymusić na nim decyzję, wydaje się to jednak mało prawdopodobne ze względu na dzielący obie siły dystans. W każdym razie czyn Kobayakawy i popłoch, jaki w konsekwencji wywołał, skłoniły kolejnych kilku daimyō do zmiany strony, co rozstrzygnęło bitwę i przyszłość Japonii.

Tokugawa Ieyasu: umacnianie władzy

Tokugawa Ieyasu triumfował, krwawo rozprawiając się z bezpośrednią opozycją i rozpoczynając proces umacniania swojej władzy. Zaczął od masowej redystrybucji dóbr ziemskich prawie wszystkich japońskich feudałów. Przeciwnikom politycznym i niepewnym daimyō odbierał całość lub część ziem, na czym zyskiwali życzliwi mu panowie ziemscy. W ten sposób z jednej strony drastycznie ograniczał ekonomiczne możliwości opozycji, a z drugiej umacniał istniejące sojusze i zjednywał sobie nowych sympatyków.  Co więcej, Tokugawa Ieyasu zarządził masowe przesiedlenia. Stworzył system, w którym ziemie potencjalnych wrogów były oddalone od centrum, rozproszone po kraju, odcięte od głównych traktów i otoczone terenami należącymi do sympatyków nowego władcy.  Powoli, lecz konsekwentnie podporządkowywał też sobie dwór cesarski. W 1603 roku uzyskał godność Szōguna, a więc militarnego zwierzchnika kraju z ramienia cesarza, faktycznie zaś samodzielnego władcy. Ograniczał dochody arystokratów z cesarskiego otoczenia i stworzył system formalnej kontroli nad nimi, choć samą rodzinę cesarską traktował z godnością i podkreślał swoją podrzędną wobec cesarza rolę. Jak zwraca uwagę George Bailey Sansom, kluczowy był również fakt, że cesarz i jego dwór otrzymywali swój dochód w dobrach i nie wolno im było posiadać własnych ziem. Tokugawa Ieyasu już w 1605 roku zrzekł się tytułu Szōguna na rzecz swojego syna Hidetady. W ten sposób nie tylko zapewnił mu jeszcze za życia następstwo władzy, ale także, jak podkreśla Jolanta Tubilewicz, uwolnił się od codziennych, przyziemnych obowiązków, aby móc w spokoju umacniać władzę rodu. W ten sposób np., już jako ex-Szōgun, odwiedził cesarza Go-Yōzei w asyście trzech tysięcy żołnierzy, czym tak nastraszył swojego seniora, że ten… abdykował.

Ostatnią poważną przeszkodą, która stała na drodze rodzącej się dynastii Tokugawów, był dorastający w zamku w Osace Toyotomi Hideyori, którego Ieyasu przysięgał przecież bronić. Początkowo poprawne stosunki między Osaką i Ieyasu zaczęły się pogarszać, gdy ten zaczął żądać świadczeń od Hideyoriego. W naturalny sposób wokół młodego następcy Hiedyoshiego gromadziła się też przeciwna Tokugawom opozycja. W końcu w 1614 roku Szōgun Hidetada, syn Ieyasu, obległ ze swoją armią Osakę, która skapitulowała. Zamek, wbrew umowom zawartym przed kapitulacją, odarto z zewnętrznych umocnień, a już w kolejnym roku doszło do kolejnego oblężenia po tym, jak Hideyori zażądał prawa do własnej armii i zmian w lennach. Mimo potężnych wałów i determinacji obrońców, sytuacja była beznadziejna. 5 czerwca 1615 roku Toyotomi Hiedyori popełnił seppuku. Tym samym kończył się okres, nazywany w japońskiej historiografii Sengoku, a rozpoczynała się era szogunatu Tokugawów – okres Edo.

Ten artykuł powstał dzięki Waszemu wsparciu w serwisie Patronite! Dowiedz się więcej!

Ten artykuł powstał dzięki Waszemu wsparciu w serwisie Patronite, a jego temat został wybrany przez naszych Patronów. Wesprzyj nas na Patronite i Ty też współdecyduj o naszych kolejnych tekstach! Dowiedz się więcej!

Bibliografia:

Sansom George Bailey, Japan a short cultural history, wyd. The Cresset Press LTD, London 1931.

Squires Graham, Tokugawa Ieyasu, [w:] World History Encyclopedia, [dostęp: 21 kwietnia 2024 r.], https://www.worldhistory.org/Tokugawa_Ieyasu/

Tokugawa Ieyasu, [w:] Encyclopedia Britannnica, [dostęp: 21 kwietnia 2024 r.], https://www.britannica.com/biography/Tokugawa-Ieyasu

Tubilewicz Jolanta, Historia Japonii, wyd. Ossolineum, Wrocław 1984.

Wilkes Jonny, The real Toranaga in Shōgun: how Tokugawa Ieyasu unified Japan, [w:] History extra. The official website for BBC History Magazine, [dostęp: 21 kwietnia 2024 r.], https://www.historyextra.com/period/elizabethan/tokugawa-ieyasu-shogun-real-toranaga/