Pelé: od pucybuta do najlepszego piłkarza świata

Pelé a właściwie Edson Arantes do Nascimento urodził się 23 października 1940 r. w Três Corações w stanie Minais Gerais w Brazylii. Jego matką była Celeste Arantes, zaś ojcem piłkarz João Ramos do Nascimento, znany jako Dondinho, którego karierę przerwała kontuzja. Edson był starszym z dwojga rodzeństwa. Przydomek „Pelé”, który nie ma określonego znaczenia w języku portugalskim, otrzymał już w latach szkolnych. Nadano mu go, z powodu niewłaściwej wymowy imienia jego ulubionego gracza – bramkarza Vasco de Gamy Bilé. Pelé dorastał w Bauru w stanie São Paulo. Z powodu trudności finansowych rodziny, musiał dorabiać jako pucybut i pracownik herbaciarni. Zarażony pasją do piłki nożnej przez ojca, Pelé trenował z pomocą wszystkiego, co znalazło się pod ręką, nawet grejpfrutem czy wypełnioną gazetami skarpetą. Przygodę z grą klubową rozpoczął od kilku amatorskich drużyn oraz halowej piłki nożnej (tzw. futsal), która zyskiwała w tym czasie popularność w Bauru. Pelé i jego drużyna Radium zdobyli mistrzostwo w pierwszych rozgrywkach w regionie.

Pelé: kariera klubowa

Talent Pelégo został dostrzeżony przez Waldemara de Brito, byłego gracza reprezentacji Brazylii, który w 1956 r. zaprosił go do klubu Santos FC. Piętnastolatek zaprezentował się w drużynie z najlepszej strony. 7 września tego roku zadebiutował w zwycięskim dla Santos FC meczu przeciwko Corinthians de Santo Andréi, zdobywając pierwszą bramkę. Zwycięstwo przykuło uwagę lokalnych mediów, które zaczęły promować Pelégo, jako przyszłą supergwiazdę. W następnym sezonie szesnastolatek został królem strzelców ligi,  po czym otrzymał powołanie do reprezentacji Brazylii. Kariera utalentowanego piłkarza nabierała błyskawicznego tempa. Pierwszy poważny tytuł Pelé wraz z FC Santos zdobył w 1958 r., wygrywając Campeonato Paulista, najważniejszą ligę piłkarską w stanie São Paulo. Edson zakończył turniej z 58 bramkami, co jest do dzisiaj niepobitym rekordem. Następnie klub wygrał rozgrywki pucharowe Taça Brasil, a Pelé został najlepszym strzelcem turnieju. Zwycięstwo pozwoliło Santos FC na udział w Copa Libertadores, najbardziej prestiżowym turnieju klubowym rozgrywanym w Ameryce Południowej. Już w 1961 r. rząd Brazylii, pod przewodnictwem prezydenta Jânio Quadrosa ogłosił Pelé „oficjalnym skarbem narodowym”.

W 1962 r. drużyna wygrała Copa Libertadores, a Pelé został drugim najlepszym strzelcem. W tym samym roku klub wygrał Puchar Interkontynentalny, pokonując portugalską  S.L. Benficę 5:2. Pelé zagrał wówczas jeden z najlepszych meczów w karierze, strzelając hat tricka. Na tym etapie kariery, uważany był już za najlepszego piłkarza na świecie. W 1963 r. Santos FC obroniło tytuł w turnieju Copa Libertadores, który zorganizowano w Argentynie. Pelé zakończył rozgrywki z 5 bramkami i kolejnym hat trickiem na koncie. Klub po raz kolejny zdobył puchar Taça Brasil i Puchar Interkontynentalny. W 1965 r. drużyna przegrała finałowy mecz przeciwko Peñarol, ale nie przeszkodziło to Pelému, sięgnąć po tytuł króla strzelców z wynikiem 8 goli. Turniej z 1965 r., stanowił początek końca wielkich zwycięstw Santos FC. 19 listopada 1969 r. w meczu przeciwko Club de Regatas Vasco da Gama, Pelé strzelił swojego tysięcznego gola w karierze. Tzw. O Milésimo został wykonany z rzutu karnego. Pelé cieszył się sławą na całym świecie. W 1969 r. dwie frakcje zaangażowane w wojnę domową w Nigerii, zgodziły się na 48-godzinne zawieszenie broni , aby móc oglądać mecz Santos FC w Lagos. Klub zremisował wówczas 2:2 z drużyną Lagos Stationary Stores FC, a Pelé zdobył obie bramki dla brazylijskiego klubu. W czasie swojej kariery w Santos, Edson zdobył dla klubu rekordowe 643 gole. Tę liczbę przekroczył dopiero w grudniu 2020 r. Lionel Messi, grając dla FC Barcelony.

Pelé wycofał się z klubowej piłki nożnej w 1974 r., jednak po dwóch latach podpisał kontrakt z  New York Cosmos z North American Soccer League. Szczyt kariery był już za nim, ale popularność Pelégo ściągała na amerykańskie stadiony rekordowe liczby widzów. W 1977 r. Brazylijczyk poprowadził New York Cosmos do rozgrywek Soccer Bowl. W meczu przeciwko Tampa Bay Rowdies, 37-letni Pelé strzelił hat tricka, a jego klub wygrał mecz 3:0.

Pelé: Kariera w reprezentacji

Pierwszym międzynarodowym meczem Pelégo było, zakończone porażką, spotkanie z Argentyną w 1957 r. W wieku szesnastu lat i dziewięciu miesięcy zdobył pierwszą bramkę w barwach narodowych, pozostając po dziś dzień, najmłodszym strzelcem w kraju. Pierwszy mecz podczas Mistrzostw Świata FIFA 1958, Pelé rozegrał przeciwko ZSRR. Był wówczas najmłodszym zawodnikiem, który kiedykolwiek uczestniczył w mistrzostwach świata. Kolejny rekord padł podczas półfinałowego meczu przeciwko Francji. Strzelił wówczas hat tricka, stając się najmłodszym w historii mistrzostw świata zawodnikiem, który tego dokonał. W finale Brazylia pokonała Szwecję 5:2, a mający wówczas siedemnaście lat Pelé, zdobył dwa gole. To właśnie na mistrzostwach świata w 1958 r. zaczął nosić koszulkę ze słynnym numerem 10.

Dla najlepszego piłkarza na świecie, mistrzostwa z lat 1962 i 1966 zakończyły się niespodziewanie szybko. W pierwszym przypadku, doznał kontuzji w meczu przeciwko Czechosłowacji. Z kolei następne mistrzostwa, Brazylia zakończyła po trzech meczach, a sam Pelé padł ofiarą brutalnych fauli. Ostatnie mistrzostwa Edson rozegrał w 1970 r. Brazylia pokonała wówczas w finale Włochy 4:1. Pelé zdobył pierwszą bramkę i otrzymał Złotą Piłkę za cały turniej, przyczyniając się do zdobycia 53% goli Brazylii na mistrzostwach.

Pelé: poza boiskami

1 października 1977 r. Pelé ostatecznie zakończył karierę w meczu pokazowym pomiędzy New York Cosmos a Santos FC. Spotkanie transmitowano niemal na całym świecie. Pelé grał pierwszą połowę z Cosmosem, a drugą z Santosem. Mecz zakończył się zwycięstwem amerykańskiej drużyny 2:1. Pelé strzelił gola z rzutu wolnego dla Cosmosu, co było ostatnim golem w jego karierze.

W 1999 r. Międzynarodowy Komitet Olimpijski wybrał go sportowcem stulecia, a magazyn Time uznał go za jednego ze 100 najważniejszych ludzi XX wieku. W 2000 r. Międzynarodowa Federacja Historii i Statystyki Piłki Nożnej (IFFHS) przyznała Brazylijczykowi tytuł Piłkarza Stulecia. W 1994 r. Pelé został mianowany Ambasadorem Dobrej Woli UNESCO. Rok później Prezydent Brazylii Fernando Henrique Cardoso mianował Pelégo na stanowisko nadzwyczajnego ministra sportu. Ten zaproponował przepisy mające na celu ograniczenie korupcji w brazylijskiej piłce nożnej, znane szerzej jako „prawo Pelé”.  W 1997 r. otrzymał honorowy tytuł szlachecki od królowej Elżbiety II podczas ceremonii w Pałacu Buckingham. W 2012 r. Pelé otrzymał tytuł doctor honoris causa Uniwersytetu w Edynburgu, za znaczący wkład w sprawy humanitarne i środowiskowe, a także za osiągnięcia sportowe. 

Polecamy e-booka Łukasza Jabłońskiego pt. „Sportowa Warszawa przed I wojną światową”:

Bibliografia:

• Bellos Alex, Futebol: The Brazilian Way of Life, wyd. Bloomsbury, Londyn 2003.
  
• Blevins David, The Sports Hall of Fame Encyclopedia: Baseball, Basketball, Football, Hockey, Soccer, wyd. Scarecrow Press, Lanham 2011.
  
• Dunmore Tom, Historical Dictionary of Soccer, wyd. Scarecrow Press, Lanham 2011.
  
• Tenże, Encyclopedia of the FIFA World Cup, wyd. Scarecrow Press, Lanham 2015.
  
• Santos FC, „King For Ever, https://www.santosfc.com.br/en/Pelé-2/, dostęp: 7.12.2022.  
  

redakcja: Jakub Jagodziński