Paweł Sztama - „Generał August Emil Fieldorf. Biografia wojskowa” - recenzja i ocena
Paweł Sztama podjął się opisania życiorysu niezwykle interesującej postaci. Nie jest to pierwsza próba przybliżenia czytelnikom losów Augusta Fieldorfa. Samo zliczenie wydawnictw poświęconych tej postaci zabrało by tu sporo miejsca. Dlatego ograniczę się do wspomnienia o obszernej 2 tomowej edycji (II wydanie - łącznie ponad 1200 stron!) „Generał Fieldorf "Nil". Fakty, dokumenty, relacje.”, opracowanej przez Marię Fieldorf-Czarską i Leszka Zachutę. Warto tu wspomnieć również o albumie wydany przez IPN w 2013 r. „Generał August Emil Fieldorf 1895–1953”. Także popularnonaukowej biografii „Nila”, autorstwa Jana Wiesława Wysockiego. Także książkę „Zbrodnia. Sprawa generała Fieldorfa-Nila”, autorstwa Stanisława Marata i Jacka Snopkiewicza, wydaną w 1989 r.
Warto także wspomnieć o artykułach autorstwa J. W. Wysockiego czy Marka Ney-Krwawicza. „Nil” był także bohaterem skromniejszych objętościowo wydawnictw. O gen. Fieldorfie powstawały filmy dokumentalne („Oni wierzyli w Polskę” z 1992 r. reż. Alina Czerniakowska oraz „Honor i hańba” tej samej reżyserki z 2010 r.). Nie zapomnijmy również o filmie „Generał Nil” (reż. Ryszarda Bugajskiego), ze świetną rolą Olgierda Łukaszewicza. W końcu, swojego czasu postał także portal internetowy poświęcony postaci gen. Fieldorfa.
Jak na tym polu plasuje się najnowsza książka o gen. Nilu? Praca Sztamy jest pierwszą naukową książką podejmującą się przedstawienia biografii gen. Fieldorfa. Autor świadomie ograniczył zakres narracji do wojskowej służby „Nila”. Z uwagi na ramy podjęte w temacie, otrzymujemy biografię niepełną – okrojoną z „cywilnego” życia gen. Fieldorfa - jego życia rodzinnego, towarzyskiego, szerszego obrazu jego cech osobowych, czy poglądów politycznych. Gdzieniegdzie w książce dostajemy niewielką dawkę takich informacji, jednak zbyt mało, by wyłonił się pełen obraz życia człowieka, a nie tylko wojskowego. To chyba największy mankament biografii autorstwa Sztamy.
Charakterystyczną cechą narracji jest dość suchy styl przyjęty przez autora. W narracji brakuje trochę barwniejszych opisów wydarzeń, które stymulowałyby wyobraźnię czytelnika. Trochę szkoda, bo życiorys Fieldorfa obfitował wszak w ciekawe i emocjonujące wydarzenia, które można by w taki sposób opisać.
Uwagi krytycznie nie zmieniają faktu, że mamy do czynienia z bardzo dobrym, bardzo sumiennie przygotowanym opracowaniem. Praca Sztamy rozkręca się z każdym akapitem. Z rozdziału na rozdział lektura wywierała na mnie coraz lepsze wrażenie. Jej najmocniejszą stroną jest rzetelność i porządna baza źródłowa. Autor niezwykle rzetelnie opisuje przedwojenną służbę wojskową Fieldorfa oraz jego działalność w konspiracji.
Godna wyjątkowej uwagi jest zwłaszcza część narracji dotycząca konspiracyjnej służby Nila. Żaden z tych wątków nie został opisany skrótowo czy pobieżnie. Począwszy od misji emisariusza po służbę w AK w Okręgu Białystok, tworzenie Kedywu i organizacji „Nie”. Bardzo rzetelnie opisane zostały również powojenne losy bohatera książki. Toteż podkreślam, że walory poznawcze książki są trudne do przecenienia.
Autor posiada dobry warsztat historyka oraz umiejętność obrazowego wyjaśnienia złożonych procesów i opisu rozbudowanych struktur. Atutem pracy jest również precyzyjnie i wnikliwie wykonany opis struktur organizacji konspiracyjnych kierowanych przez Fieldorfa, zwłaszcza oddziałów Kedywu podległych KG AK. Podobnie sprawnie napisane zostały również fragmenty książki dotyczące udziału jednostek kierowanych przez Fieldorfa w boju w latach 1919-1920 oraz 1939 r..
Niekiedy na łamach książki zostały opisane wydarzenia dość dobrze znane, które w sposób pośredni wiązały się z życiorysem Nila. Taki zabieg z pewnością docenią czytelnicy nie interesujący się omawianą epoką. Fragmentem, który w mojej ocenie być może niepotrzebnie znalazł się na łamach tej książki, jest rys organizacji Armii Polskiej w 1939 r. Wszak organizacja całej armii (liczba wielkich jednostek i pułków) nie determinowała losów pułku, w którym służył Fieldorf.
Najwięcej miejsca na łamach książki poświęcono działalności Nila w Kedywie oraz organizacji „Nie”. Co nie powinno dziwić. Wszak gdy pada nazwisko Fieldorfa, Kierownictwo Dywersji jest pierwszym skojarzeniem. Jak się wydaje w tym fragmencie zbyt mało miejsca poświęcono rozważaniom dotyczącym mianowania Fieldorfa na dowódcę Kedywu. Zamiast tego autor prezentuje jedną koncepcję, wyjaśniając co stało za mianowaniem „Nila” dowódcą Kierownictwa Dywersji. Z drugiej strony, na obronę Sztamy trzeba stwierdzić, że baza źródłowa nie pozwala nam dobrze umocować żadnej teorii dotyczącej tego zagadnienia.
Od strony edytorskiej książka została wydana bardzo porządny sposób - m.in. na końcu książki zamieszczono skany (kserokopie) teczki osobowej A. Fieldorfa z lat 1918-1938. Doskwiera natomiast dość mała liczba fotografii oraz - przy opisie działań operacyjnych z lat 1918-1920 i 1939 r. - brak choćby jednej mapy, przedstawiającej przebieg działań bojowych lub przedstawiającej teatr operacji. W pracy dotyczącej historii wojskowości, to istotny mankament.
W warstwie merytorycznej pojawiają się jedynie niewielkie błędy (np. niemieckie, zmotoryzowane, a nie armijne korpusy Wehrmachtu w Kampanii Polskiej 1939 r. – s. 81). Trzeba szczególnie podkreślić, że na korzyść autora świadczy znikoma liczba błędów - przy gąszczu przytaczanych faktów i wydarzeń jest to godne wyjątkowej pochwały.
Mamy do czynienia z rzetelną biografią, świadomie okrojoną z pewnych sfer życia omawianej postaci. Niewątpliwie nie jest to lektura „do poduszki”. Jednak jeżeli interesują Cię losy jednej z najwybitniejszych postaci Polskiego Państwa Podziemnego, legendarnego dowódcy Kedywu – jest to książka dla Ciebie. Książkę docenią wszyscy profesjonalni historycy, którzy będą do niej sięgali jako znakomite źródło informacji na temat Augusta Emila Fieldorfa.
