Ośrodek KARTA na skraju upadku. Pilnie potrzebne wsparcie
Historia wykorzystywana politycznie zawsze będzie budziła podziały. Tylko poprzez oparcie się na faktach, pochylenie się nad motywacjami różnych stron konfliktu, zestawienie racji można próbować budować porozumienie. I to jest właśnie clue działań Ośrodka.
– tak w wywiadzie z 2018 roku ówczesny dyrektor Ośrodka KARTA dr Artur Jóźwik opisał nam misję wspomnianej organizacji.
Kierując się tą samą zasadą oraz doceniając ogromną wartość materiałów archiwalnych oraz badań przeprowadzonych przez Ośrodek, wiele lat temu nawiązaliśmy z nim współpracę, by razem docierać z przekazem historycznym do jak najszerszego grona odbiorców.
W 2018 roku zostaliśmy przykładowo partnerem programu Nieskończenie Niepodległa – ogólnopolskiej debaty nad kondycją polskiej niepodległości, społeczeństwa i demokracji na przestrzeni ostatnich dekad. W ramach tego projektu opublikowaliśmy na naszych łamach szereg tekstów o różnorodnej tematyce – od wyzwań odradzającej się II Rzeczpospolitej, przez II wojnę światową i protesty Solidarności, po wstąpienie Polski do Sojuszu Północnoatlantyckiego.
Poniżej przypominamy wybrane z nich:
Oprócz tego na naszych łamach ukazało się mnóstwo recenzji książek i innych publikacji wydanych przez Ośrodek KARTA – większość z nich zyskała bardzo wysokie noty od naszych recenzentów, doceniających rzetelność Ośrodka oraz jego sposób popularyzacji historii. Niestety, niedługo może stracić taką możliwość, co będzie również nieocenioną stratą dla polskiego środowiska historycznego.
Czym jest KARTA i jak działa?
KARTA powstała 4 stycznia 1982 roku w podziemiu. W 1987 roku zainicjowała Archiwum Wschodnie jako ogólnopolski konspiracyjny ruch społeczny dokumentujący represje sowieckie. Po legalizacji działa jako Fundacja Ośrodka KARTA (w skrócie: Ośrodek KARTA), od 2004 roku jest organizacją pożytku publicznego.
KARTA powstała z ruchu społecznego i jest organizacją społeczną przyjmującą zadania fundamentalne dla polskiej racji stanu – społeczeństwa i państwa, a związane z historią najnowszą Polski i jej geopolitycznego otoczenia.
Misja, którą realizuje KARTA, zawiera się w następujących zdaniach: „Odkrywamy, chronimy i upowszechniamy historię widzianą z perspektywy jednostki. Robimy to w taki sposób, że przeszłość staje się źródłem zrozumienia, buduje wspólnotę obywatelską, wspiera pojednanie. Tak naprawiamy przyszłość”.
KARTA, podejmując związane z historią XX wieku tematy trudne, a czasem nieobecne w przestrzeni publicznej, uzupełnia, a niekiedy wręcz zastępuje działania państwa. Zajmuje się np. relacjami polsko-ukraińskimi, polsko-niemieckimi, polsko-żydowskimi, próbując rozbrajać napięcia wynikające z przeszłości. Opowiada naszą wspólną przeszłość, opracowując też historię relacji polsko-amerykańskich, polsko-francuskich, polsko-rumuńskich itp. Tworzy w ten sposób fundamenty do lepszego zrozumienia przeszłości, a z efektów jej pracy mogą korzystać podmioty odpowiedzialne za politykę historyczną państwa.
Od 42 lat KARTA jest strażniczką pamięci społeczeństwa, zachowując niezależność polityczną. Przez ten czas uratowała, zabezpieczyła i zdigitalizowała setki tysięcy dokumentów, wspomnień, zdjęć i nagrań, które udostępnia bezpłatnie. Działa w imię zasady, że historia nie jest własnością państwa czy jednej opcji politycznej, ale należy do każdego pojedynczego człowieka i społeczeństwa jako całości.
KARTA prowadzi największe i wciąż rosnące archiwum społeczne w Polsce (1,5 kilometra zbiorów dokumentowych, ponad 6 tysięcy nagrań biograficznych, ponad pół miliona fotografii); wydawnictwo świadectw historycznych, akcentujące perspektywę jednostkową (blisko 120 numerów kwartalnika „Karta”, ponad 300 książek i broszur). Dzięki pracy KARTY archiwistyka społeczna zaistniała jako dziedzina życia publicznego w Polsce.
KARTA prowadziła m.in. działające przez lata programy:
- dokumentacji imiennej ofiar II wojny światowej (w tym 25-letni program „Indeks Represjonowanych”);
- edukacji historycznej dla młodzieży (uczestniczyło w nim ponad 14 tysięcy uczniów);
- program „Wspólne Miejsce – Europa Wschodnia”, który zainicjował w latach 90. współpracę z rosyjskim „Memoriałem”, Ukrainą, Litwą, opozycją białoruską, a obecnie jest kontynuowany przez Witrynę Domu Wschodniego w Warszawie. Została ona uruchomiona przez KARTĘ w 2022 roku w reakcji na likwidację „Memoriału” i wojnę na Ukrainie.
Dzięki inicjatywie KARTY powstał w 2005 roku Dom Spotkań z Historią w Warszawie (jako instytucja samorządowa), a w 2020 roku Centrum Archiwistyki Społecznej. Przez ten czas KARTA współpracowała z setkami organizacji pozarządowych, instytucji akademickich, lokalnych archiwów, bibliotek czy instytucji kultury oraz tysiącami pasjonatów historii, zdeterminowanych do ocalania wspólnej pamięci. Prowadziła szkolenia, konkursy dla młodzieży, wspierała badania i ratowanie historii lokalnej, budując platformy pamięci i pojednania na poziomie regionalnym, a nawet – w konkretnych miastach i wsiach.
W KARCIE pracuje stały zespół, obecnie ponad 40-osobowy (w tym około 20 etatów) oraz wolontariusze. Nie ma stałego finansowania, własnego kapitału żelaznego ani żadnego majątku. Działa jako organizacja pożytku publicznego, gromadząc środki z grantów, darowizn, 1,5% podatku oraz ze sprzedaży publikacji. Wszystkie te źródła finansowe w ciągu roku składają się na budżet rzędu 4,5 miliona zł.
Jak wygląda sytuacja?
Po wielu próbach ustabilizowania sytuacji finansowej KARTA nie jest w stanie dłużej utrzymywać się z doraźnych grantów przy jednoczesnym stałym realizowaniu swojej misji. Darowizny od prywatnych darczyńców, które dotąd pozwoliły jej przetrwać, teraz są niewystarczające.
W czerwcu nastąpiło całkowite załamanie się finansów Ośrodka. Od dwóch miesięcy pracownicy nie otrzymują wynagrodzeń, mimo tego nadal pracują, wierząc w misję KARTY. Stanęła też praca zaprzyjaźnionej drukarni, w której Ośrodek jest zadłużony – dlatego wciąż nie ukazała się 119. numer „Karty” i gotowa już książka „Akces. Polska droga do NATO 1989–1999”.
Przy trzecim niezapłaconym czynszu KARTA zagrożona jest eksmisją. Ma także wiele zadłużeń u innych kontrahentów. Mimo narastających problemów finansowych Ośrodek nie zrezygnował z szeregu ważnych projektów, które zaczął – m.in. z planów otwarcia polskiej biblioteki w Wilnie, z organizacji w listopadzie Kongresu Polsko-Ukraińskiego, a w grudniu — debaty o stanie relacji polsko-niemieckich.
Do końca 2024 roku brakuje 2 milionów złotych – pieniędzy dodatkowych poza prowadzonymi projektami – aby Fundacja była w stanie przetrwać. Poniżej zamieszczamy skróconą treść apelu KARTY.
Apel KARTY
Apelujemy o:
1. Wsparcie indywidualne
- przekazywanie darowizn na nasze konto, szczególnie zależy nam na wpłatach regularnych, które można uruchomić na przykład na portalu Patronite.pl;
- zakup publikacji KARTY, co pomoże w doraźnym funkcjonowaniu i zmniejszeniu zadłużenia;
- przekazywanie informacji o naszej sytuacji, by docierała ona do osób, środowisk, firm i instytucji mogących wesprzeć systemowo nasze działanie oraz dalszy rozwój.
2. Wsparcie firm i instytucji w postaci mecenatu nad poszczególnymi sferami naszych działań
- pomoc w znalezieniu Partnerów Strategicznych dla różnych obszarów naszej działalności;
- merytoryczne i finansowe wsparcie w wypracowywaniu nowoczesnych cyfrowych narzędzi wzmacniających samofinansowanie i fundraising, by szerzej docierać do społeczeństwa z efektami naszej pracy.
3. Wsparcie państwa polskiego w kształtowaniu z nami mądrej polityki historycznej, z przekonaniem, że przeszłość może być dla nas wszystkich źródłem porozumienia, a nie konfliktów, i może służyć budowaniu wspólnoty obywatelskiej – dla dobra ogółu.
Szczegółowe informacje można znaleźć na stronie: https://www.karta.org.pl/uratuj-karte
Wesprzeć KARTĘ można, wchodząc w któryś z poniższych linków:
https://karta.org.pl/wesprzyj-nas
