Niemiecka skrajna prawica: od Socjalistycznej Partii Rzeszy do Narodowodemokratycznej Partii Niemiec (1949–1964)

Niemiecka skrajna prawica próbowała też działać przed 1949 rokiem – dowiedz się więcej na ten temat

W latach 1945–1949 powstało wiele ugrupowań o charakterze nacjonalistycznym, a platforma wyborcza Deutsche Partei-Deutsche Konservative Partei zdobyła miejsca w Bundestagu. Mimo tego podzielona skrajna prawica nie osiągnęła jedności. Sytuacja zaczęła zmieniać się w 1949 roku. 7 września utworzono Republikę Federalną Niemiec złożoną z byłych stref okupacyjnych, które znajdowały się w rękach aliantów zachodnich. W związku z podziałem Niemiec sytuacja polityczna w kraju i na arenie międzynarodowej stała się napięta.

Wykorzystując to zamieszanie, 2 października 1949 roku w Hanowerze powołano Sozialistische Reichspartei (SRP), czyli Socjalistyczną Partię Rzeszy. Powodem jej powstania był rozłam między zwolennikami nazizmu oraz umiarkowanego nacjonalizmu. 14 stycznia 1950 roku ugrupowanie dostało zgodę na działalność wydaną przez brytyjskie władze okupacyjne. Socjalistyczna Partia Rzeszy kierowała swoje działanie na tereny zachodnioniemieckie. Dynamicznie rozwijała swoje struktury krajowe, powiatowe i miejskie. Jej pracą kierował przewodniczący, pozostałymi organami były zarząd (5 osób), rada partyjna (21 osób) oraz zjazd partii. Liczbę członków partii szacuje się w granicach 10–20 tysięcy osób.

Liderzy SRP: Otto-Ernst Remer, Wolf von Westarp, dr Fritz Dorls, 1952 rok (fot. ze zbiorów Bundesarchiv, Bild 183-15845-0010, opublikowano na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Na tych samych warunkach 3.0 Niemcy).

Od początku powstania partia wykazywała bardzo wysoką aktywność propagandową. Socjalistyczna Partia Rzeszy posiadała wiele organów prasowych, które były niewspółmierne z potencjałem politycznym partii. Głównym tytułem wydawanym od marca do sierpnia 1950 roku był „Deutsche Reichszeitung fur sozialistische Politik und Reichseinheit”. Od stycznia tego samego roku wydawany był dwutygodnik „Deutsche Wacht”, który w maju 1951 roku stał się oficjalnym tygodnikiem partyjnym. Następnie zmienił tytuł na „Reichszeitung fur nationale Opposition und deutsche Selbstbehauptung”. Pismo otrzymało zakaz publikacji w czerwcu tego samego roku. Zastąpiło je „Deutsche Opposition. Folge der Deutsche Wacht” a od kwietnia 1952 roku pojawiało się pismo „Die Information”. Przy partii działały przybudówki m.in. Reichsjugend dla młodzieży oraz SRP–Frauenbund jako sekcja kobieca. Utworzono również Reichsfront dla ludzi najbardziej oddanych ideom partii. Zabezpieczali oni m.in. zebrania partyjne oraz organizowali bojówki.

Doktryna Socjalistycznej Partii Rzeszy

Doktryna polityczna partii została całościowo wyłożona na drugim jej zjeździe w Wesstercelle 7 czerwca 1951 roku. Przyjęto wówczas 13-punktowy „Program działania” („Aktionsprogramm der SRP”). Głównym punktem programu było przedstawienie idei Rzeszy jako historycznie i narodowo ugruntowanej formy zorganizowania Niemiec. W związku z tym SPR chciała zjednoczenia wszystkich Niemców w Rzeszy Niemieckiej. Partia podnosiła hasła rewizjonistyczne, występowała przeciwko podziałowi państwa oraz podważała powojenne status quo. Odwoływano się do historii oręża niemieckiego i obrony honoru niemieckiego żołnierza, ale nie mówiono wprost o remilitaryzacji Niemiec.

Socjalistyczna Partia Rzeszy określała się mianem ugrupowania antykomunistycznego. Promowała tzw. „ideę trzeciej drogi” – utworzenia z Europy trzeciej światowej potęgi, niezależnej od USA i ZSRR. Partia szukała również własnej koncepcji systemu gospodarczego, będącego alternatywą dla kapitalizmu i komunizmu. Głosiła hasło niemieckiego socjalizmu – systemu, który miał wprowadzić solidaryzm narodowy zamiast internacjonalizmu i solidaryzmu klasowego. Jednostka miała podporządkować się interesom wspólnoty narodowej, każdy obywatel powinien zaś brać udział w tworzeniu dochodu narodowego.

Najlepsze wyniki wyborcze SRP uzyskała w wyborach regionalnych 6 maja 1951 roku w Dolnej Saksonii, kiedy to jej reprezentanci zdobyli 11% ważnych głosów, co przełożyło się na 16 mandatów. 7 października 1951 roku w wyborach lokalnych w Bremie partia uzyskała 8 mandatów (7,7% ważnych głosów). Po tych sukcesach wyborczych władze RFN zaczęły bacznie przyglądać się działaniom SRP. Uznano potencjalny wpływ partii za nieszkodliwy, jednak hitlerowskie fascynacje członków, sprzeciw opinii publicznej oraz ekscesy polityczne zwróciły uwagę Federalnego Urzędu Ochrony Konstytucji. 19 listopada 1951 roku rząd wystąpił do Trybunału Konstytucyjnego o delegalizację partii jako sprzecznej z prawem. 23 października 1952 roku zespół Pierwszego Senatu Federalnego Trybunału Konstytucyjnego w Karlsruhe rozwiązał Socjalistyczną Partię Rzeszy wraz z organizacjami afiliowanymi.

Pierwsza siedziba Federalnego Trybunału Konstytucyjnego RFN w Karlsruhe (fot. Rainer Lück, opublikowano na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Na tych samych warunkach 3.0 Niemcy).

Deutsche Reichspartei jako odpowiedź na represje ze strony państwa

Po delegalizacji SRP nacjonaliści nie złożyli broni. 21 stycznia 1950 roku w Kassel powstała Niemiecka Partia Rzeszy (Deutsche Reichspartei, DRP). Utworzyli ją umiarkowani działacze, którzy odeszli z Niemieckiej Partii Prawicowej (radykałowie powołali SPR). Przez dwa lata od momentu powstania partia pozostawała w cieniu Socjalistycznej Partii Rzeszy, nabierając politycznego znaczenia po jej delegalizacji. Stała się w ten sposób reprezentantką niemieckiej skrajnej prawicy.

Najwyższą władzę partyjną stanowił Dyrektoriat, w skład którego wchodził przewodniczący i dwóch wiceprzewodniczących. Dalszą władzę stanowiło dziewięcioosobowe Kierownictwo oraz Zarząd Partii (33 osoby). Partia posiadała struktury krajowe, powiatowe i miejscowe. W sierpniu 1950 roku powołano partyjną młodzieżówkę – Reichsjugend, rozwiązaną w 1957 roku. Na jej miejsce powołano w 1962 roku Junge Kameradschaft. Partia w szczytowym momencie liczyła ok. 13 000 członków.

Ideologia i upadek Deutsche Reichspartei

Werner Naumann, oficer SS i bliski współpracownik Josepha Goebbelsa w kierowaniu propagandą III Rzeszy (domena publiczna).

Pomimo, iż program partii został przyjęty w 1958 roku, był przez nią traktowany instrumentalnie. Postulaty Niemieckiej Partii Rzeszy odpowiadały aktualnej sytuacji politycznej. Można wyróżnić trzy charakterystyczne etapy cechujące jej politykę. Pierwszy trwał od 1950 do 1954 roku. Wtedy to partia w dość zawoalowany sposób nawiązywała do dziedzictwa NSDAP. Związane to było z dużą ilością byłych nazistów w DRP na czele z Wernerem Naumannem. W tym okresie ugrupowanie zagrożone było delegalizacją, wobec czego zmieniono sposób działania. Lata 1954–1961 to okres wysuwania postulatów narodowego neutralizmu – doktryny, która głosiła nieangażowanie się w konflikt zimnowojenny po żadnej ze stron, zbliżenie z NRD i wycofanie obcych wojsk z terenów RFN. W tym czasie partia mówiła również o rehabilitacji żołnierzy Wehrmachtu oraz uznania i szacunku dla ich walki z komunizmem. Charakterystyczna była również koncepcja „trzeciej drogi” w polityce gospodarczej.

Polecamy e-book: „Źródła nienawiści. Konflikty etniczne w krajach postkomunistycznych”

Ostatni etap działalności Deutsche Reichspartei to czas tzw. „europejskiego nacjonalizmu”. Po tzw. kryzysie berlińskim w 1961 roku działacze partii zrozumieli, że w ówczesnej sytuacji politycznej zjednoczenie Niemiec jest niemożliwe. Postanowili głosić więc hasła europejskiej, narodowej współpracy. Zjednoczona Europa miała być kolejnym, silnym podmiotem na arenie światowych imperiów. W tym działaniu politycy DRP upatrywali szansę i drogę do zjednoczenia państwa niemieckiego i całej Europy podzielonej „żelazną kurtyną”. 4 marca 1962 roku w Wenecji spotkali się przedstawiciele Niemieckiej Partii Rzeszy oraz podobnych ugrupowań z Europy. Inicjatywa nie osiągnęła istotnego znaczenia politycznego.

Mapa Niemiec Zachodnich z zaznaczonymi landami (aut. WikiNight., opublikowano na licencji Creative Commons Attribution-ShareAlike 3.0 Unported).

W odróżnieniu od SRP Deutsche Reichspartei nie odniosła poważnych sukcesów wyborczych. W wyborach do Bundestagu zdobywała około 1% głosów. Posiadała reprezentantów w Landtagach Dolnej Saksonii i w Nadrenii-Palatynacie. Przez swój skrajny antysemityzm, który od słów przeszedł w czyny, partia stopniowo traciła poparcie społeczne. Punktem, od którego można mówić o jej upadku były wydarzenia w Kolonii 25 grudnia 1959 roku, gdy dwóch członków NPR zbezcześciło synagogę. Śledztwo wykazało, iż atak przygotowywany był od dłuższego czasu, a o planach wiedziały organy powiatowe partii. Po tych wydarzeniach rozpoczęła się dyskusja nad delegalizacją partii. Ostatecznie rozwiązano tylko jej struktury w Kolonii. Wydarzenia z grudnia 1959 roku rozpoczęły serię incydentów o charakterze antysemickim (w 1959 roku miało miejsce 348 zdarzeń, w 1960 roku 1206). Doprowadziło to do spadku liczby członków partii, która ostatecznie została rozwiązana w grudniu 1965 roku. W 1964 roku powstała Narodowodemokratyczna Partia Niemiec (Nationaldemokratische Partei Deutschland, NPD) będąca spadkobierczynią tradycji SPR i DRP.

Pozostałe ugrupowania skrajnej prawicy

Socjalistyczna Partia Rzeszy oraz Niemiecka Partia Rzeszy stanowią największe i najbardziej charakterystyczne tego typu organizacje lat 1949–1964 w RFN. Warto jednak nadmienić, że nie były to jedyne ugrupowania skrajnej prawicy, które próbowały skupiać w swych szeregach nacjonalistycznie nastawioną młodzież, byłych nazistów oraz inne osoby pozostające w kręgu oddziaływania tych idei. Pierwszą grupą organizacji, które skupiały w swych szeregach ludzi zdolnych do walki o narodowe ideały były związki kombatanckie. Od 1950 roku należy mówić o rozkwicie ruchu kombatanckiego, który wcześniej musiał działać potajemnie. Według źródeł pod koniec lat 50. XX wieku istniało ponad 1000 zrzeszeń o charakterze militarystycznym, które łącznie skupiały 500 000 członków. Związki te formalnie nie posiadały charakteru politycznego. Ich profil ideowy nie był jednolity, jednak można wyróżnić grupy o charakterze konserwatywnym, nacjonalistycznym i postnazistowskim. Najważniejszymi ugrupowaniami tego okresu były Bruderschaft, Freikorps Deutschland, Hilfsgemainschaft auf Gegenseitigkeit der Soldaten der Ehemaligen Waffen SS oraz Stahlhelm.

Kolejną grupę stanowiły organizacje młodzieżowe. Ich celem było wychowanie młodzieży w duchu narodowym i patriotycznym. Nie posiadały jednolitego profilu ideowego. Można je podzielić na ugrupowania stricte polityczne, związki nawiązujące do tradycji ludowej oraz związki żołnierskie. Przykładowymi ugrupowaniami były Jugendbund Adler, Wiking Jugend, Bund Deutscher Jugend, Bund Nationaler Studenten, czy Bunde Heimattreuer Jugend.

Otto Strasser po powrocie do RFN, 1956 rok (fot. SchwarzerFront, opublikowano na licencji Creative Commons Attribution-Share Alike 3.0 Unported)

Oprócz SPR i NPR istniało kilka mniejszych partii politycznych, które próbowały zdobyć poparcie społeczne. Od 1946 roku działała Partia Niemiecka (Deutsche Partei) która współpracowała z CDU, stanowiąc tak naprawdę rolę organizacji pomocniczej. Jej zadaniem było pozyskanie nacjonalistycznie nastawionych wyborców Dolnej Saksonii. Interesującym ugrupowaniem była strasserowska Niemiecka Unia Społeczna (Deutsch-Soziale Union), założona w 1956 roku przez Ottona Strassera, który w 1955 roku za zgodą Niemieckiego Federalnego Sądu Administracyjnego powrócił do RFN. Partia dążyła do budowy „niemieckiego socjalizmu” zgodnie z przedwojenną wizją swojego założyciela. Głosiła postulaty zjednoczenia Niemiec oraz utworzenia federacji europejskiej jako trzeciego imperium. Zakończyła działalność 25 maja 1962 roku nie zdobywając poparcia społecznego (przez wielu nacjonalistów niemieckich Otton Strasser uznawany był za zdrajcę w związku z antyhitlerowską przeszłością). Lata 50. XX wieku to również okres, w którym zaczynały nabierać na znaczeniu organizacje zrzeszające przesiedlonych Niemców. Głównymi organizacjami w tym okresie były Block der Heimatvertriebenen und Entrechten oraz Bund der Vertriebenen – Vereinigte Landsmannschaften und Landesverbande.

Podsumowanie

Lata 1949–1964 to okres, w którym skrajna prawica w RFN powoli zaczęła odbudowywać swoje struktury. Dwie duże partie polityczne próbowały osiągnąć znaczenie na poziomie parlamentarnym. Jednak odwołania do dziedzictwa nazizmu położyły kres ich planom. Oprócz partii politycznych powstały inne organizacje związane ze skrajną prawicą zrzeszające kombatantów, młodzież czy ludność wypędzoną. W doktrynie niemieckiego nacjonalizmu zaczął pojawiać się wątek europejski ustępujący tendencjom militarystycznym i zjednoczeniowym z NRD. Wpływ na to miała polityka RFN. Jednak najlepsze lata dla skrajnej prawicy dopiero nadchodziły. W niedługim czasie pod sztandarem powstałej w 1964 roku „narodowej demokracji” (NPD) zjednoczy się wiele ruchów i organizacji politycznych.

Bibliografia:

• Bartsch Gunter, Zwischen drei Stühlen, Otto Strasser: eine Biografie, Verlag Bublies, Koblenz 1990.
• Bartsch Gunter, Revolution von rechts? Ideologie und Organisation der Neuen Rechten, Herder Verlag, Freiburg/Br. 1975
• Hoffmann Uwe, Die NPD. Entwicklung, Ideologie und Struktur, Verlag Peter Lang, Frankfurt am Main 1999.
• Krzyżaniak Wojciech, Zorganizowana skrajna prawica w RFN 1949-1980, WUAM, Poznań 1986.
• Lippóczy Piotr, Sułek Jerzy, Spadkobiercy swastyki NPD, Wydawnictwo MON, Warszawa 1969.
• Strasser Otto, Mein Kampf, Heinrich Heine Verlag, Frankfurt am Main 1969.

Kupuj świetne e-booki historyczne i wspieraj ulubiony portal!

Regularnie do sklepu Histmaga trafiają nowe, ciekawe e-booki. Dochód z ich sprzedaży wspiera działalność pierwszego polskiego portalu historycznego. Po to, by zawsze był ktoś, kto mówi, jak było!

Sprawdź dostępne tytuły pod adresem: https://sklep.histmag.org/