Mikołaj Zebrzydowski – rokoszanin, który stworzył najbardziej znaną polską kalwarię
Mikołaj Zebrzydowski – artykuł inspirowany czasopismem „Gwiazdka Cieszyńska, pismo naukowe i zabawne”
„Gwiazdka Cieszyńska, pismo poświęcone nauce, przemysłowi, zabawie i wiadomościom politycznym”.Nr 39. w Cieszynie dnia 30. Września 1865 roku. 
Mikołaj Zebrzydowski Mikołaj Zebrzydowski urodził się w 1553 roku w Krakowie. Jego ojcem był hetman polny koronny Florian Zebrzydowski herbu Radwan, a matką Zofia Dzikówna z Pierśni. W wieku siedmiu lat rozpoczął naukę w kolegium jezuickim w Braniewie, w którym uczył go Stanisław Hozjusz. Naukę ukończył w 1569 roku, uzyskując średnie wykształcenie, dobrą znajomość łaciny i głęboką pobożność. Kolejnym etapem jego życia była służba wojskowa. Walczył razem ze Stefanem Batorym przeciwko Gdańskowi, a także Rosją, między innymi podczas oblężenia Połocka w 1579 roku i oblężenia Pskowa w 1581 roku. Wiążąc się z kanclerza Janem Zamojskim, stał się przeciwnikiem Zygmunta III Wazy. Piastował również wielu urzędów i stanowisk. Był m.in.: starostą generalnym krakowskim, marszałkiem sejmiku województwa krakowskiego, wojewodą lubelskim i krakowskim, a także marszałkiem wielkim koronnym. W wieku trzydziestu lat założył rodzinę, żeniąc się z Dorotą Herburtówną, z którą miał czwórkę dzieci.
W 1600 roku Mikołaj Zebrzydowski kazał wybudować na wzgórzu Żarek kościółek pw. Ukrzyżowania Jezusa Chrystusa. Kaplica została wybudowana na podstawie modelu, który z Jerozolimy przywiózł Hieronim Strzała. Budowa nie trwała długo i już w październiku 1601 roku odbyła się uroczysta konsekracja, w której uczestniczyli nuncjusz papieski i biskup krakowski. W 1602 roku Zebrzydowski wydał akt fundacyjny, w którym przekazał tereny góry Żarek zakonowi bernardynów i zobowiązał się do budowy klasztoru, kaplicy Grobu Pańskiego i zespołu kaplic Drogi Męki Pańskiej:
Obok tego kościoła, jeśli Bóg pozwoli, zamierzamy wybudować, również na wzór jerozolimski, z kamienia łamanego kaplicę Grobu Pańskiego. Całą tę górę, która dawniej nosiła nazwę Żarek z jej lasem, według wyznaczonych granic, poświęcamy przede wszystkim na chwałę Bogu i dajemy w dziedzictwo świętemu Franciszkowi. Przyrzekamy i zobowiązujemy się, do wybudowania u podnóża tej góry klasztoru dla braci tego zakonu i złączonego z nim kościoła Ukazania się św. Michała Archanioła. Całą górę Żarek i wszystkie wspomniane miejsca poddajemy pod opiekę świętego Michała i jemu je powierzamy.
Jak obiecał, tak zrobił. W 1603 roku poświęcono kamień węgielny pod budowę klasztoru i kościoła, rok później na miejsce przybyli bernardyni, a w 1609 roku gotowy kościół konsekrowano. W 1604 roku Zebrzydowski, zainspirowany dziełem Chrystiana Adrichomiusa opisującym Jerozolimę w czasach Chrystusa, postanowił wybudować stacje Męki Pańskiej. W tym celu zatrudnił Feliksa Żebrowskiego, matematyka, mierniczego i astronoma, który dokonał pomiarów terenu i ustalił miejsca poszczególnych kaplic. Do 1617 roku powstało 12 kaplic Drogi Krzyżowej, pustelnie Pięciu Braci Męczenników i kaplica św. Marii Magdaleny.
Z Mikołajem Zebrzydowskim wiąże się jeszcze wzniecony przez niego bunt szlachty przeciwko Zygmuntowi III Wazie. Rokosz Zebrzydowskiego, zwany również rokoszem sandomierskim, rozpoczął się w 1606 roku, po śmierci Jana Zamoyskiego. Rokoszanie dążyli do detronizacji króla, wyboru urzędników ziemskich na sejmikach, zmuszenia posłów do ścisłego przestrzegania instrukcji sejmikowych, a także wygnania jezuitów i cudzoziemców. Rokosz stłumiono ostatecznie 5 lipca 1607 roku w bitwie pod Guzowem. Armia koronna, dowodzona przez hetmanów Stanisława Żółkiewskiego i Jana Karola Chodkiewicza, rozbiła wówczas siły buntowników.
Kaplice Ukrzyżowania, Zdjęcia z Krzyża i Złożenia Chrystusa do Grobu w Kalwarii Zebrzydowskiej (fot. Ludwig Schneider, opublikowano na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa–na tych samych warunkach 3.0 niezlokalizowana). Zebrzydowski zmarł w 1620 roku, a po jego śmierci patronat nad Kalwarią przejmuje jego syn Jan. Dzisiaj w skład Sanktuarium pasyjno-maryjnego w Kalwarii Zebrzydowskiej wchodzi bazylika, klasztor oraz 42 kaplice i kościoły dróżek, zwane często Polską Jerozolimą. W 1999 roku wpisano je na Listę Światowego Dziedzictwa UNESCO.
Polecamy e-book „Czy Zygmunt III Waza zasłużył na niesławę?”
Redakcja: Tomasz Leszkowicz
