Marcin Norbert Pawlak – „Aecjusz i barbarzyńcy” – recenzja i ocena
Marcin Norbert Pawlak – „Aecjusz i barbarzyńcy” – recenzja i ocena
Bezpieczeństwa Cesarstwa Rzymskiego przez cały okres jego istnienia broniła armia, której działaniami kierowało wielu wybitnych wodzów. Im bardziej niestabilna była sytuacja polityczna państwa, tym większy wpływ na jego funkcjonowanie mieli żołnierze (a w szczególności najwyżsi dowódcy, którzy nierzadko sięgali po władzę cesarską z pomocą wojska). Zwłaszcza w zachodniej części cesarstwa osoby sprawujące najwyższe urzędy wojskowe zaczęły mieć z czasem prawie nieograniczony wpływ na losy państwa. Wzrost znaczenia dowódców spowodowany był ciągłymi atakami barbarzyńców na te tereny i koniecznością ich szybkiego odpierania. Sytuacja ta sprawiła, że na stanowisku głównodowodzącego armią zachodu zasiadały bardzo ciekawe i potężne osobistości, które bez konieczności obalania cesarzy praktycznie rządziły państwem. Często to właśnie ci wodzowie i ich skuteczne działania były jedyną nadzieją zagrożonego upadkiem Rzymu. Jednym z najciekawszych przykładów osób, które można postawić za wzór obrońcy rzymskiego państwa i jego kultury jest Flawiusz Aecjusz – wódz, którego działalność przypada na pierwszą połowę V w. n. e. i który wielokrotnie bronił rzymskiego zachodu przed licznymi najazdami ludów barbarzyńskich. Kolejne wydanie biografii tej niezwykłej postaci pt. „Aecjusz i barbarzyńcy” ukazało się nakładem nowego wydawnictwa Atryda. Autorem książki jest znawca tematyki schyłku starożytności i uznany wykładowca akademicki – Marcin Norbert Pawlak.
Biografia „ostatniego Rzymianina”
Oddana do rąk czytelnika książka to biografia jednej z najważniejszych postaci z okresu schyłku istnienia Cesarstwa zachodniorzymskiego – Flawiusza Aecjusza (ok. 390–454 r.). Ten rzymski generał (głównodowodzący sił zachodu) i polityk zasłużył się zwycięstwami w wielu kampaniach wojennych, a za swoją działalność otrzymał szereg zaszczytów, w tym trzykrotnie był mianowany konsulem oraz otrzymał tytuł patrycjusza. Jego kariera trwała w czasach pełnych barbarzyńskich najazdów, wojen i uzurpacji. W takich warunkach zadanie obrony granic rzymskiego zachodu i utrzymanie jedności terytorialnej tych obszarów było zajęciem bardzo trudnym i wymagającym. Książka przybliża nam życiorys Aecjusza, rozpoczynając od przybliżenia jego pochodzenia i początków jego wojskowej kariery, przez dojście do najwyższych stanowisk, po niespodziewany upadek i śmierć wodza. Biografia składa się z pięciu rozdziałów, w których autor bardzo dokładnie opisuje etapy życia głównego bohatera.
W pierwszym rozdziale omawia nie do końca jasne sprawy związane z pochodzeniem i początkami działalności publicznej Aecjusza. Próbuje też odpowiedzieć na pytanie, jak kontakty, które Aecjusz zdobył w tym czasie wśród barbarzyńców (zawłaszcz wśród słynnych Hunów), wpłynęły na jego późniejszą karierę. Czytelnik zostaje też w tym miejscu zapoznany z najważniejszymi postaciami rzymskiej sceny politycznej tamtego okresu. To właśnie rzymskie elity oraz barbarzyńcy byli grupami, z którymi przez całe swoje życie musiał się stykać i wśród których musiał działać Aecjusz. Autor poświęcił spory fragment tego rozdziału na omówienie konfliktu przyszłego patrycjusza z innym wodzem cesarskim – Bonifacjuszem. Obaj rywalizowali ze sobą o stanowisko głównodowodzącego wojsk zachodu i doprowadzili w ten sposób do wojny domowej. Dopiero śmierć Bonifacjusza otworzyła Aecjuszowi drogę do najwyższej władzy wojskowej.
W rozdziale drugim Pawlak opisuje terytorium Galii w okresie życia Aecjusza. Był to główny obszar działalności wojskowej wodza. Nieustannie dbał on o utrzymanie rzymskich wpływów na tych właśnie terenach. Nie była to sprawa prosta, ponieważ w tamtym okresie ludność tych terenów składała się w dużej mierze z gromad barbarzyńców, które przybyły z za Renu i osiedliły się w tym miejscu, wiążąc się z Rzymem kruchymi sojuszami. Gdy tylko nadarzała się dogodna okazja, próbowały one zrzucić rzymskie zwierzchnictwo lub rozszerzyć swoje wpływy. Autor dokładnie rekonstruuje i analizuje działalność polityczną i wojskowa Aecjusza. Równocześnie przedstawia bardzo dokładny obraz społeczeństwa Galii. Pokazuje w ten sposób, jak trudne zadanie miał do wykonania Aecjusz, broniąc prowincji przed wpływami barbarzyńców.
Rozdział trzeci poświęcony jest wydarzeniom, jakie miały miejsce w pozostałych prowincjach Cesarstwa zachodniorzymskiego w okresie działalności Aecjusza. Pawlak omawia dokładnie wydarzenia z terytorium Hiszpanii Afryki i Brytanii, zwracając szczególną uwagę na sytuację, w jakiej znajdowała się wówczas zamieszkująca te prowincje ludność Cesarstwa. Czytelnik dowie się w tym miejscu o wielu problemach, z jakimi borykali się mieszkańcy tamtych terenów. W rozdziale jest również przedstawiona polityka Aecjusza wobec poszczególnych prowincji oraz grup barbarzyńców, które działały na ich terytorium (m. in. Wandalowie, Goci, i Sasi).
Rozdział czwarty poświęcony jest najważniejszym wydarzeniom w karierze rzymskiego patrycjusza, to znaczy jego relacjom z Hunami. Autor pokazuje, jak owe relacje zmieniały się na przestrzeni czasu, przechodząc z przyjaznych w otwarcie wrogie. Pawlak próbuje odpowiedzieć, m.in. na pytania o rolę, jaką Hunowie odegrali w obronie granic cesarstwa w pierwszej połowie V w., oraz w jakim stopniu relacje z Hunami pomogły Aecjuszowi w jego karierze politycznej. Kulminacyjnym momentem rozdziału jest opis wojny z Rzymu z Hunami i największego zwycięstwa, jakie wojska rzymskie odniosły nad nieprzyjacielem w bitwie na polach kartalunijskich w 451 r. Pawlak stara się odtworzyć okoliczności i przebieg bitwy oraz ocenić jej skutki i znaczenie dla dalszej historii państwa zachodniorzymskiego.
Rozdział piąty jest opisem ostatnich lat życia Aecjusza. Autor próbuje w tym miejscu odpowiedzieć na pytanie o zakres rzeczywistej władzy, jaką rzymski wódz posiadał na zachodzie. Pawlak dokładnie omawia potencjalne przyczyny i okoliczności upadku i śmierci Aecjusza oraz następstwa tych wydarzeń. W zakończeniu biografii poruszona jest z kolei kwestia tego, jak bardzo istotna była działalność wodza dla istnienia Cesarstwa zachodniorzymskiego, a także tego, co stało się po nagłym jego usunięciu. Postawione zostaje również pytanie o to, na ile obraz postaci Aecjusza, jaki dziś znamy, jest efektem rzetelnej oceny jego działalności, a na ile obraz ten został wykreowany przez źródła, których autorzy byli często związani z samym patrycjuszem.
„Aecjusz i barbarzyńcy” – biografia człowieka i czasów, w których żył.
Recenzowana pozycja to przykład doskonałej biografii postaci historycznej. Co szczególnie istotne dla tego typu książek, autor nie skupia się jedynie na przedstawieniu samej postaci Aecjusza i jego życiorysu, ale umieszcza ją w kontekście epoki, w której żył. Pawlak, opisując działalność bohatera, przedstawia obraz świata, w jakim przyszło mu żyć – sytuację polityczną w państwie, jego problemy (zwłaszcza natury etnicznej i militarnej). W ten sposób czytelnik nie tylko dowiaduje się, jak wyglądały życie i działalność Flawiusza Aecjusza, ale też widzi obraz Cesarstwa Rzymskiego w pierwszej połowie V w. Takie ujęcie tematu pozwala czytelnikowi lepiej zrozumieć motywy działania oraz decyzje podejmowane przez wodza. W efekcie otrzymujemy bardzo dokładny i pełen niuansów portret jednej z najważniejszych postaci w dziejach Cesarstwa zachodniorzymskiego.
Na uwagę zasługuje ogromna erudycja autora i doskonała znajomość opisywanej przez niego tematyki. Dowodem na ten fakt jest choćby bogata bibliografia zamieszczona na końcu książki. Warto podkreślić, że znajdziemy w niej również teksty związane z tematem książki napisane przez samego autora w toku jego wcześniejszej pracy naukowej. Pomimo niewątpliwie ogromnej wiedzy posiadanej przez Pawlaka, podana jest ona czytelnikowi w sposób prosty i ciekawy. Ilość przypisów jest ograniczona tak, by nie odstraszała ani nie utrudniała lektury, a jednocześnie pozwalała odnaleźć źródło podanych w książce informacji. Książkę czyta się bardzo dobrze i łatwo, nawet pomimo przedstawiania w niej bardzo skomplikowanych z punku widzenia zwykłego czytelnika aspektów działalności Aecjusza. Narracja wzbogacona jest w wielu miejscach fragmentami ze źródeł dotyczących opisywanych wydarzeń.
Na duże słowa uznania zasługuje również sama forma wydania pozycji. III wydanie książki „Aecjusz i barbarzyńcy” zostało zrealizowane przez nowe na polskim rynku wydawnictwo Atryda. Książka wydana została w twardej oprawie, z bogatą i ciekawą szatą graficzną oraz w większym niż poprzednio formacie. Posiada bardzo szczegółowy indeks, streszczenie w języku angielskim oraz wkładkę zawierającą bardzo dobrze wykonane kolorowe mapy oraz piękne ilustracje związane z omawiana w książce tematyką. Książkę można zamówić jedynie za pośrednictwem strony wydawnictwa.
Książka „Aecjusz i barbarzyńcy” to pierwsza i naprawdę znakomita polska biografia postaci „ostatniego Rzymianina”. Pozycja ta jest godna polecenia zarówno dla osób dopiero zaczynających poznawać okres schyłku Cesarstwa zachodniorzymskiego, jak i dla specjalistów zajmujących się tym okresem historycznym.
