Małgorzata Abassy – „Modernizacja w cieniu Allaha. Współczesny Iran” – recenzja i ocena
Małgorzata Abassy – „Modernizacja w cieniu Allaha. Współczesny Iran” – recenzja i ocena
W ostatnich latach dochodzi do coraz większych napięć między Stanami Zjednoczonymi a Iranem. Polska jako państwo członkowskie NATO, silnie powiązane z USA, nie jest w stanie zdystansować się od globalnej polityki prowadzonej przez Waszyngton. Nieco ponad rok temu w Warszawie odbyła się konferencja bliskowschodnia, uznana przez władze Teheranu za antyirańską. Konsekwencją tego wydarzenia były trudności z wydawaniem wiz obywatelom Polski. Po raz kolejny głośno o Iranie zrobiło się w styczniu bieżącego roku za sprawą zabójstwa przez amerykańskie wojsko irańskiego generała Kasema Sulejmaniego. Obraz Iranu prezentowany w polskich mediach często jest tendencyjny, a problemy polityczne i społeczne bardzo uproszczone. W obliczu tak szczątkowych informacji medialnych i stronniczych dziennikarskich felietonów (często podyktowanych orientacją polityczną autora) trudno o rzetelne opracowanie problematyki społeczno-politycznej Iranu. Propozycją, która w sposób naukowy i niewartościujący pozwoli przybliżyć znaczenie bieżących wydarzeń jest książka Małgorzaty Abassy „Modernizacja w cieniu Allaha. Współczesny Iran”.
Autorka jest profesorem nadzwyczajnym związanym z Uniwersytetem Jagiellońskim. Pracuje jako kierownik Zakładu Nowożytnej Kultury Rosyjskiej i Teorii Systemów Kulturowych w Instytucie Rosji i Europy Wschodniej. Jej wszechstronne wykształcenie i obszerne zainteresowania badawcze (kulturoznawca, literaturoznawca, rusycystka i iranistka) tworzą dobre podstawy do podjęcia bardzo ambitnego zadania analizy modernizacji, która od ponad stu lat zachodzi w Iranie.
Wbrew tytułowi książka nie dotyczy wyłącznie współczesnego Iranu, a porusza problemy widoczne na przestrzeni dziejów, zwłaszcza zmiany będące następstwem rewolucji islamskiej (1979). Autorka wykorzystując cybernetyczny model systemu autonomicznego rzeczowo wyjaśnia znaczenie zmian, które zachodziły w czasie kolejnych modernizacji kraju. Wyróżnia trzy fazy modernizacji (do rewolucji konstytucyjnej, okres panowania dynastii Pahlawich i od momentu zwycięstwa rewolucji islamskiej do dzisiaj) i związanych z nimi nurtów ideowych (konstytucjonalizm, nacjonalizm, demokracja), jakie miały miejsce w Iranie od początku XX wieku. To bardzo ciekawe spojrzenie, które porządkuje historię modernizacji Iranu jako kraju, w którym rewolucja toczy się praktycznie bez przerwy, a zmienia się jedynie jej zasięg. Jak zauważa M. Abassy: „Rewolucja islamska jako wystąpienie zbrojne zakończyła się 40 lat temu, natomiast islamska rewolucja kulturalna i ideologiczna trwa i będzie kontynuowana, dopóki Islamskiej Republice Iranu zagraża zewnętrzny wróg realny bądź wyobrażony”.
Publikacja ma charakter naukowy i z powodzeniem spełnia wszelkie kryteria wydawnictw akademickich. Autorka jako rusycystka chętnie korzysta z rosyjskich opracowań i witryn internetowych. Nawet na okładce książki umieszczono zdjęcie Ajatollaha Aliego Chamenei z prezydentem Rosji Władimirem Putinem. Oprócz artykułów i książek rosyjskich powszechnie cytowane są wydawnictwa europejskie, amerykańskie i irańskie. Struktura pracy ma charakter uporządkowany, a sam wywód jest logiczny. Abassy wykazuje się obszerną wiedzą z zakresu historii i polityki Iranu, ale także islamu w jego szyickim wydaniu. W toku narracji przekonująco tłumaczy zasady działania propagandy Islamskiej Republiki Iranu.
Książka została napisana jako monografia naukowa i jako całość dedykowana jest raczej wąskiej grupie specjalistów z zakresu kulturoznawstwa, politologii i socjologii. Rolą recenzenta jest w tym miejscu wskazanie pewnych niedoskonałości. Nie są to jednak uwagi merytoryczne, dotyczące samej treści co raczej jej przystępności. Język, w jakim została napisana recenzowana publikacja jest hermetyczny, w wielu miejscach niepotrzebnie najeżony skomplikowanymi pojęciami (choćby powtarzający się często termin semantyka/semantyczny), które być może ucieszą grono czytających je badaczy, lecz mogą odstraszyć niespecjalistów, którzy chcą dowiedzieć się czegoś na temat zmian zachodzących w Iranie. Dlaczego zamiast zdania: … Próbuje odnosić się do zachodnich wartości takich jak „demokracja”, „wolność” i „prawa człowieka” (propozycja autora recenzji), czytelnik otrzymuje zdanie: …Podejmuje próbę określenia swojej pozycji wobec myśli zachodniej i zaczerpniętej z niej semantyki pojęć „demokracja”, „wolność” i „prawa człowieka” (zdanie oryginalne)? Tego typu zdań jest zdecydowanie więcej. Są one oczywiście poprawne i zrozumiałe, jednak trudno nie uznać ich za pretensjonalne, przez co mogą zniechęcić część czytelników. Pomijając jednak skomplikowaną podstawę teoretyczną w rozdziale otwierającym rozważania i budowę niektórych zdań (patrz wyżej), czytelnik otrzymuje względnie przystępną i bardzo wartościową analizę systemu politycznego w Iranie.
Na koniec autorka szkicuje trzy prawdopodobne scenariusze dalszej modernizacji Iranu. Czy któryś z nich okaże się trafny? Być może będziemy w stanie zweryfikować to już za kilka-kilkanaście lat. Do tego czasu warto zapoznać się z zaproponowanymi tu koncepcjami i choć trochę lepiej zrozumieć sytuację polityczną jednego z najważniejszych (w rozumieniu geopolitycznym) państw na Bliskim Wschodzie. Polecam wszystkim iranistom oraz badaczom problematyki politycznej, społecznej i kulturowej państw Azji Środkowej.
