Ludwik XVIII - król bez królestwa
Ludwik Stanisław Ksawery urodził się 17 listopada 1755 r. Imiona Stanisław Ksawery otrzymał dopiero w wieku 6 lat. Stanisław po dziadku – Stanisławie Leszczyńskim, Ksawery – po św. Franciszku Ksawerym. Ludwik, hrabia Prowansji był synem delfina (następcy tronu) Francji, Ludwika Ferdynanda oraz córki elektora Saksonii i króla Polski – Marii Józefy. Jego pradziadami byli dwaj królowie Polski: Stanisław Leszczyński i August II z dynastii saskiej.
Karykatura z XIX w. przedstawiająca Ludwika XVIII (domena publiczna) Dzieciństwo Ludwika XVIII
W najmłodszych latach guwernantką hrabiego Prowansji była hrabina Maria Luiza de Marsan. Mając 7 lat przeszedł pod opiekę księcia de La Vauguyon. Hrabiego Prowansji ożeniono z Marią Józefą Sabaudzką, córką króla Sardynii, Wiktora Amadeusza III. Ślub odbył się 14 maja 1771 r. małżeństwo to pozostało jednak bezdzietne.
W 1771 r. otrzymał tytuły księcia Andegawenii i hrabiego du Maine, de Perche i de Semonches. W 1774 r. nadano mu godność księcia d’Alenҫon. W 1772 r. został mianowany Wielkim Mistrzem Zakonu Świętego Łazarza. W 1774 r. kupił pierwszą posiadłość – Brunoy. W 1778 r. otrzymał Pałac Luksemburski w Paryżu, gdzie mieszkał wraz ze swą faworytą, hrabiną de Balbi, która znalazła się u jego boku ok. 1780 r.
Anne de Balbi, z domu Caumont La Force, urodziła się w 1753 r. W 1776 r. wyszła za mąż za hrabiego de Balbi. Ten niebawem zapadł na chorobę psychiczną i został umieszczony w Senlis i tu zmarł w 1835 r. De Balbi posiadała jednak znaczną wadę - była hazardzistką. Ludwik wybudował dla niej pavillon w 1781 r. w Wersalu. Urodziła 2 bliźniaczki, których ojcem był przypuszczalnie hr. Archambaud de Périgord. Na wiadomość o tym Ludwik XVIII zerwał z nią w 1794 r.
Hrabia-tułacz
Wybuch rewolucji francuskiej w 1789 r. zmusił Ludwika do tułaczki po Europie. Hrabia Prowansji myślał o podróży już od 1790 r. Na kierującego operacją wybrał hrabiego Franҫoisa d’Avaraya, przyjaciela hrabiny de Balbi, wraz z którym 20 czerwca 1790 wymknęli się z Pałacu Luksemburskiego przebrani za angielskich kupców. 23 czerwca dotarli do austriackich Niderlandów, do Mons. Tam spotkali się z madame de Balbi. Potem hrabia Prowansji udał się do Marche-en-Femenne. 27 lipca spotkał się z hrabią d’Artois w Brukseli. To w okresie rewolucji stał się oficjalnie królem Francji.
Władzę objął jako Ludwik z numerem XVIII, a nie XVII. Za Ludwika XVII tradycja burbońska uznała Ludwika Karola, księcia Normandii, urodzonego jako trzecie dziecko Ludwika XVI i Marii Antoniny 27 marca 1785 r. Ludwik XVII, wyniszczony przez gruźlicę, zmarł 8 czerwca 1795 r. w wieży Temple. Jeden z lekarzy dokonujących sekcji zwłok w 1795 r. wykradł z nich serce. Jest ono przechowywane w kryształowej urnie w bazylice Saint-Denis. I w ten sposób po śmierci Ludwika XVII, hrabia Prowansji stał się królem - Ludwikiem XVIII. Lata swego panowania liczył zaś od 1795, a nie od 1814 r.
Z wizytą w Polsce
W czasie swej przymusowej tułaczki odwiedził i ziemie polskie, gdzie podróżował pod nazwiskiem hrabiego de Lille. Zatrzymał się w Białymstoku w Pałacu Branickich. Ludwik XVIII przybył do Mitawy w marcu 1797 r. Car Rosji Paweł I (1796-1801) podarował mu pałac należący niegdyś do książąt kurlandzkich. Tu przebywali starszy bratanek – książę d’Angoulême, żona i bratanica – Madame Royale, przybyłe w 1799 r. Takie towarzystwo nie bardzo podobało się carowi i w styczniu 1801 r. ostatecznie Ludwik XVIII musiał wyjechać z Mitawy.
W późniejszych latach Ludwik wielokrotnie wypraszany był z towarzystwa ze względu na swoje pochodzenie. Francja Napoleona przysparzała wówczas problemy wszystkim władcom europejskim. Ponadto status Ludwika XVIII był niepewny. Teoretycznie należał do królewskiego rodu, praktycznie jednak nie posiadał zbyt wiele. Upokarzająca tułaczka i konieczność pożyczania pieniędzy nie przydawały mu majestatu w oczach gospodarzy.
W marcu 1801 r. przybył do Warszawy, w której kochanka księcia Józefa Poniatowskiego, Henrietta de Vauban, gościła go w Pałacu Pod Blachą. Hrabia de Lille zamieszkał na Krakowskim Przedmieściu w domu pana Wasilewskiego. Uczestniczył we mszach i słuchał kazań biskupa Jana Albertrandy’ego, a latem przenosił się do Białego Domku w Łazienkach.
Ludwik XVIII jako dziecko z bratem (przyszłym Ludwikiem XVI, ściętym podczas rewolucji francuskiej) (domena publiczna) Tu miało miejsce pewne przykre wydarzenie, doszło bowiem do próby otrucia Ludwika. Wybuchł skandal, a statecznie w lipcu 1804 r. hrabia de Lille opuścił Warszawę.
Następnie udał się do Grodna, z czego niezadowolony był car Aleksander I (1801-1825). Podążył zatem do zamku Blakenfled w Kurlandii. Ostatecznie w październiku 1807 r. udał się do Anglii. Niezależnie od miejsca pobytu spotykał się jednak z trudnościami. Sytuacja międzynarodowa nie sprzyjała monarsze ze starego rodu królewskiego.
Do tego doszły także problemy osobiste i zdrowotne - Maria Józefina zmarła 12 listopada 1810 r. a około tego roku Ludwik XVIII zaczął poruszać się w fotelu na kółkach. W lutym 1813 r. Ludwik XVIII wydał mowę deklaracyjną. Obiecywał w niej, że po powrocie do kraju zachowa władzę sądowniczą i administracyjną, nie będzie mścił się na przeciwnikach i zaniecha poboru do wojska.
Polecamy e-book Marka Telera pt. „Kochanki, bastardzi, oszuści. Nieprawe łoża królów Polski: XVI–XVIII wiek”
Książkę można też kupić jako audiobook, w tej samej cenie. Przejdź do możliwości zakupu audiobooka!
Ludwik XVIII – nowy „stary” król?
François Gérard, Ludwik XVIII (domena publiczna) Klęski kampanii Napoleona w latach 1812-1813-1814 otwierały z wolna nadzieję Ludwikowi XVIII na oficjalne objęcie tronu Francji. 7 kwietnia 1814 r. Senat ogłosił Ludwika Ksawerego królem Francuzów, jeśli zaakceptuje ich konstytucję. Miał panować jako Ludwik Stanisław Ksawery I. Po klęsce cesarza Francuzów w 1814 r. na kongresie wiedeńskim wysunięto m.in. zasadę legitymizmu i restauracji przednapoleońskich dynastii w Europie, którą lansował Charles Maurice de Talleyrand, za co otrzymał nagrodę - 13 maja 1814 r. Ludwik mianował go ministrem spraw zagranicznych.
Zasada ta zapowiadała powrót na trony wszystkich władców przedrewolucyjnych lub ich następców. Restauracja dynastii francuskich Burbonów niosła ze sobą wiele korzyści, bo umożliwiała występowanie Francji w roli równorzędnego partnera politycznego, a nie pokonanego. 24 kwietnia 1814 r. Ludwik XVIII wylądował w Calais z bratanicą, księżną d’Angoulême. 3 maja Ludwik XVIII przybył do Paryża, a już 30 maja zawarł z koalicją tzw. traktat paryski. Na mocy postanowień kongresu wiedeńskiego uznano granice Francji z 1792 r.
4 czerwca Ludwik ogłosił Kartę Konstytucyjną, która wprowadzała monarchię parlamentarną, choć ograniczała uprawnienia parlamentu. Do króla należała pełnia władzy wykonawczej. Na parlament składały się powołane do życia przez Kartę 2 Izby – Parów i Deputowanych. Dodatkowo zapewniała obywatelom wolność osobistą, równość wobec prawa i nienaruszalność majątków zakupionych w czasie rewolucji.
Na wiadomość u ucieczce Napoleona z wyspy Elby Ludwik XVIII ewakuował siebie wraz z dworem i nocą z 19 na 20 marca 1815 r. opuścił Paryż i udał się do Gandawy.
Tam zamieszkał w pałacu hr. Hane’a de Steenhuyse’a. Sprawami wewnętrznymi zajmował się w tym rządzie na wygnaniu Franҫois-René Chateaubriand. Urosła na znaczeniu partia ultrasów, czyli ultrarojalistów pod wodzą hr. d’Artois.
Alegoryczne przedstawienie, ukazujące powrót Bourbonów na francuski tron w 1814 r. Ludwik XVIII podtrzymuje upadającą kobietę-Francję (domena publiczna) Po całkowitej klęsce cesarza Francuzów pod Waterloo, 8 lipca 1815 r. król wrócił do Paryża i zajął Pałac Tuileries. Premierem i ministrem spraw zagranicznych mianował Chateaubrianda.
Już w styczniu 1816 r. wprowadzono ustawę amnestyjną. Rychło zawiedli się na królu. Po 1815 r., Ludwik XVIII zawiesił ten nieco „liberalny” kurs. W kraju zapanował terror, czego symbolem stała się znów postać Josepha Fouché, który objął nawet tekę premiera rządu. Rychło stał się nielubiany przez Francuzów. 24 września 1815 r. król pod wpływem księcia Wellingtona zdymisjonował rząd Talleyranda-Fouchégo. Premierem został książę Armand-Emmanuel de Richelieu, a miejsce Fouchégo w Ministerstwie Policji zajął książę Elie Decazes.
Wzmocnienie tego kursu nastąpiło w 1820 r. 14 lutego fanatyczny republikanin Louis Pierre Louvel zastrzelił bratanka Ludwika, księcia de Berry. W rezultacie upadł rząd Decazesa i powstał ultrakonserwatywny rząd hrabiego de Villèle. Popierał go m.in. królewski brat, hrabia d'Artois. Rozpoczęły się represje wobec opozycji. Ograniczono wolność osobistą i wolność prasy. Taka sytuacja wewnętrzna utrzymała się aż do śmierci Ludwika XVIII. 22 września 1815 r. podpisano II traktat paryski. Francja musiała odstąpić Holandii Bouillon, Philippeville i Marienbourg, Prusom – Saarlouis i Saarbrucken; Bawarii – Landau, Sardynii – Sabaudię. W Paryżu utworzono radę nadzorczą, w składzie: Anglia, Prusy, Austria, Rosja.
Problemy zdrowotne Ludwika XVIII nasilały się. W ostatnich dniach życia wożono go na wózku inwalidzkim, stąd zyskał przydomek „Le Roi-Fauteuil” (Król Fotel). Francuzi zaraz ułożyli kalambur: „Le Roi-Soleil – Le Roi-Fauteuil”. Ironicznie nawiązywało to do przydomku Ludwika XIV (Król Słońce). Jednak ci dwaj władcy wiele nie mieli ze sobą wspólnego, prócz korzeni dynastycznych i przyczyny zgonu. Przed śmiercią Ludwik XVIII, podobnie jak Ludwik XIV, cierpiał z powodu gangreny. 12 września 1824 r. położono go ostatecznie do łóżka. Ludwik XVIII zmarł 16 września 1824 r. o godzinie 4 nad ranem. Został pochowany w opactwie Saint-Denis.
Taki był żywot i panowanie nigdy niekoronowanego przedstawiciela dynastii francuskich Burbonów.
Histmag jest darmowy. Prowadzenie go wiąże się jednak z kosztami. Pomóż nam je pokryć, ofiarowując drobne wsparcie! Każda złotówka ma dla nas znaczenie.
Bibliografia:
- Kóniczuk Szymon, Ludwik XVIII, wyd. naukowe GRADO, Toruń 2014;
- Serwatka Tomasz, Poczet władców Francji. Burbonowie – Orleanowie – Bonapartowie, wyd. Puls, Londyn 1996;
- Żywczyński Mieczysław, Historia powszechna 1789-1870, wyd. naukowe PWN, Warszawa 2002.
Redakcja: Antoni Olbrychski
