Krzysztof Lalik - „Kurdystan iracki u progu XXI wieku” – recenzja i ocena

Edycje prac akademickich będących efektem badań młodych naukowców, a zatem bardziej ambitnych magistrantów lub doktorantów, na ogół nie znajdują szerokiego grona odbiorców. Traktują bowiem często jedynie o wybranym, szczątkowym aspekcie pewnego zagadnienia, bądź też dotyczą dziedzin zupełnie niszowych i przeznaczone są dla wąskiego kręgu znawców przedmiotu. Los tego rodzaju publikacji bywa najczęściej z góry przesądzony i z dużym prawdopodobieństwem przewidzieć można, że czeka je długa podróż po najróżniejszych składach „taniej książki”, obcowanie ze znacznymi warstwami kurzu na regałach mało uczęszczanych działów bibliotek lub zupełny rynkowy niebyt. Rzecz ma się jednak zgoła inaczej, kiedy wśród takich publikacji pojawia się książka rzeczywiście potrzebna, w akademickim żargonie zwana lekturą, która „istotnie wypełnia dotychczasową lukę w dostępnej literaturze przedmiotu”. Niszowy na pierwszy rzut oka „Kurdystan iracki u progu XXI wieku” autorstwa młodego krakowskiego badacza Krzysztofa Lalika, bez wątpienia należy do ostatniej wskazanej tu kategorii. To książka wyjątkowo potrzebna.

Jak zaznacza Lalik, „Kurdowie na Bliskim Wschodzie żyją przede wszystkim na obszarze czterech państw: Turcji, Iranu, Iraku i Syrii. Wiadomości o Kurdach i Kurdystanie w mediach prawie zawsze pojawiają się na uboczu głównego nurtu wydarzeń w tych czterech krajach, a rzadko ze względu na specyficzne problemy Kurdów i zagadnienia związane z Kurdystanem. […] Od 2003 roku [natomiast] w centrum uwagi świata na Bliskim Wschodzie pozostaje wciąż Irak, zostawiając za sobą nawet tak newralgiczny temat, jak konflikt izraelsko-palestyński”. O samym Iraku zatem ukazało się od tej pory wiele publikacji, by wymienić „Historię Iraku” prof. Marka Dziekana (2002), „Nowy Irak” pod redakcją Adnana Abbasa (2006), „Współczesną historię Iraku” Hasana Ali Jamsheera (2007) lub „Irak na początku XXI wieku” Arkadiusza Płaczka i Katarzyny Stefanek (2007). Wciąż brak jednak w polskiej literaturze przedmiotu opracowań, które równie wnikliwie opisywałyby problemy Kurdów i Kurdystanu. Inspirowany pracami swoich naukowych mistrzów, jak choćby „Węzłem kurdyjskim” Leszka Dzięgiela, Lalik podjął się próby całościowego opisu najnowszej historii obszaru Kurdystanu i skomplikowanych losów jego etnicznych mieszkańców. By jednak podołać śmiałemu zamierzeniu, w sposób szczególny uwagę skoncentrował na Kurdystanie irackim. Publikacja powstała w oparciu o dwie prace magisterskie, złożone przez autora w roku 2006 na Uniwersytecie Jagiellońskim. Pierwsza, napisana pod kierunkiem profesora Grzegorza Babińskiego, nosiła tytuł „Wpływ arabskich rządów w Bagdadzie na rozwój ruchu narodowowyzwoleńczego Kurdów z Iraku”, druga powstała na specjalności Stosunki Blisko- i Dalekowschodnie pod naukową opieką profesora Andrzeja Kapiszewskiego, a zatytułowana była „Międzynarodowe uwarunkowania autonomii Kurdystanu irackiego”.

Kurdystan, kraina nieobecna na politycznej mapie świata, istnieje przede wszystkim w kulturze, obyczajowości, tradycji, a także historycznej pamięci jej mieszkańców. Kurdowie są narodem bez państwa. Jest to tym bardziej zadziwiające, jeśli uświadomić sobie, że od momentu uzyskania niepodległości przez Ukrainę to właśnie Kurdowie są największym na świecie narodem pozbawionym własnego państwa narodowego. Przyczyn owego stanu rzeczy jest mnóstwo, jednak to co wydaje się najbardziej interesujące, to perspektywa rozwoju sytuacji i tory przyszłej transformacji regionu. Książka, przyjmując formę rzetelnego akademickiego podręcznika, traktuje o historii ruchu narodowowyzwoleńczego Kurdów w irackim Kurdystanie, objaśnia skomplikowaną problematykę relacji kurdyjsko-arabskich i sieci międzynarodowych zależności, w jakie uwikłana jest geopolityka i ekonomia owego regionu. Ukazuje także dynamikę procesu narodowościowego wraz z czynnikami mającymi na niego najistotniejszy wpływ. W ośmiu tematycznie zestawionych rozdziałach zaprezentowane zostają kolejno: kluczowe informacje o historii Kurdów i Kurdystanu, los Kurdów w Iraku do początku lat dziewięćdziesiątych XX wieku, rozwój autonomii irackiego Kurdystanu w latach 1991–2003, kwestia kurdyjska w Iraku po obaleniu reżimu Saddama Husajna, problemy gospodarczo-społeczne regionu, stosunki zagraniczne Kurdystanu, jak i szanse oraz zagrożenia autonomii i niezależności irackiego państwa Kurdów. Całość wzbogacają użyteczne mapy regionu, reprodukcje fotografii kurdyjskiej krainy oraz interesująca bibliografia.

Lalik nie rości sobie bynajmniej prawa do rozwiązania zagadki „węzła kurdyjskiego”. Dzięki jego opracowaniu możemy jednak z całą mocą uświadomić sobie stopień skomplikowania tego zagadnienia. Jak przekonuje historia, dziejowe zaszłości niejednokrotnie pokutują latami w relacjach pomiędzy sąsiadującymi państwami i narodami. Nim zatem wydamy pochopny wyrok o kulturowej różnicy pomiędzy Europą a Bliskim Wschodem, warto byśmy nieco bardziej wnikliwie przyjrzeli się historii irackiego Kurdystanu. Będzie to lekcja nadzwyczaj pouczająca, jeśli na podorędziu będziemy mieli wówczas „Kurdystan iracki u progu XXI wieku”.

Redakcja: Michał Przeperski

Korekta: Justyna Piątek