Kopuła Bomby Atomowej – symbol pierwszego ataku atomowego w historii

Dzień 6 sierpnia 1945 r. w Hiroszimie nie zapowiadał się nadzwyczajnie. Wówczas było to drugie co do wielkości miasto Japonii, które nie ucierpiało jeszcze z powodu amerykańskich działań wojennych. Gdyby nie obecność wielu jednostek wojskowych i systematyczna ewakuacja mieszkańców miasta, można by pomyśleć, że Japonia wcale nie znajduje się w stanie wojny. Wszystko zmieniło się o godzinie 8:15 rano czasu japońskiego. Z amerykańskiego bombowca Boeing B-29 Superfortress zrzucona została bomba jądrowa o pieszczotliwej nazwie Little Boy.

Detonacja nastąpiła 44,4 sekundy po zrzuceniu. Bomba chybiła swojego celu, jakim był most Aioi, o 240 m. Wybuchła 580 m nad powierzchnią miasta, bezpośrednio nad szpitalem Shima. Budynki rozświetlił oślepiający błysk światła, po którym nastąpił ogłuszający, dudniący huk. Wszystko, co znajdowało się w pobliżu epicentrum eksplozji, zostało zmiecione z powierzchni ziemi. Z wyniszczonego krajobrazu wyróżniały się tylko stojące ruiny Hali Promocji Przemysłu Prefektury Hiroszimy. Historia tego miejsca tak naprawdę dopiero się zaczyna.

Hala Promocji Przemysłu Prefektury Hiroszimy

Budowa centrum wystawowego zakończyła się w kwietniu 1915 r., a w sierpniu tego roku odbyło się uroczyste otwarcie. Budynek powstał w celu promocji przemysłu prefektury Hiroszimy, ale pełnił także funkcję muzeum, galerii sztuki i centrum kultury. Projekt czeskiego architekta, Jana Letzla, został bardzo dobrze przyjęty przez Japończyków. Położony nad rzeką Motoyasu trzypiętrowy, zwieńczony kopułą budynek w nowoczesnym, europejskim stylu był najbardziej reprezentatywnym budynkiem dzielnicy biznesowej Hiroszimy. Hala Promocji Przemysłu Prefektury Hiroszimy (jak nazwano budynek w 1933 r.) wniosła ogromny wkład w kulturalny rozwój miasta. Eskalujące działania wojenne spowodowały jednak zamknięcie działalności komercyjnej Hali. Obiekt stał się siedzibą m.in. Oddziału Inżynierii Lądowej Ministerstwa Spraw Wewnętrznych.

Dlaczego Hiroszima?

Jak tak wielkie miasto i zarazem ważny ośrodek przemysłowy uniknęło tak długo amerykańskich bombardowań? To pytanie nurtowało nawet samych Japończyków. Mówiono, że Amerykanie oszczędzają Hiroszimę, gdyż ma zostać ich główną bazą okupacyjną w Japonii. Pojawiły się też głosy, że to zasługa żyjących w USA krewnych, których petycje powstrzymywały ataki. Prawda jest jednak taka, że amerykańskie naloty kierowane były na ośrodki przemysłowe, których produkcja skupiała się na częściach do samolotów.

Skąd w takim razie decyzja o zrzuceniu bomby atomowej akurat na Hiroszimę? Ze strategicznego punktu widzenia miasto było bazą zaopatrzeniową i logistyczną japońskiej armii, ważnym ośrodkiem komunikacyjnym i kluczowym portem południowej Japonii. Ponadto było kwaterą główną dowództwa obrony całej południowej części kraju. O wyborze Hiroszimy przeważył jednak fakt, że miasto nie posiadało śladów zniszczeń i było idealnym obiektem do przetestowania faktycznej siły broni jądrowej w warunkach bojowych. Ważny był również aspekt psychologiczny – konstrukcje większości zabudowań w mieście, od domów po fabryki, były drewniane. Dawało to gwarancję, że zniszczenia spowodowane wybuchem będą odpowiednio spektakularne i zrobią ogromne wrażenie na japońskim dowództwie, które wciąż nie było skłonne do kapitulacji.

Kopuła Bomby Atomowej

W wyniku wybuchu, burzy ogniowej i skutków promieniowania do grudnia 1945 r. śmierć poniosło ok. 140 000 mieszkańców Hiroszimy. Wedle japońskich ustaleń zniszczone zostało prawie 70 procent zabudowy miasta, a kolejne 6-7 procent uległo uszkodzeniu. Z tego krajobrazu zniszczenia wyraźnie odznaczały się ruiny Hali Promocji Przemysłu Prefektury Hiroszimy. Eksplozja nastąpiła ok. 150 metrów od budynku. Wszyscy znajdujący się w nim ludzie zginęli natychmiast. Jednak konstrukcja składająca się ze stali, cegieł i betonu była w stanie częściowo oprzeć się skierowanej w dół pionowej fali uderzeniowej. Niektóre fragmenty ścian pozostały nienaruszone. Ze względu na wyróżniający się metalowy szkielet kopuły, ruiny zaczęły być nazywane Kopułą Genbaku – Kopułą Bomby Atomowej.

Kiedy odbudowa miasta ruszyła pełną parą, Hala miała podzielić los pozostałych ruin i zostać zburzona. Okazało się jednak, że budynek znajdował się w tak dobrym stanie, że rozbiórkę opóźniono. W międzyczasie pojawiły się głosy, żeby zachować budynek w takim stanie, w jakim znajdował się zaraz po wybuchu. Ruiny miały stać się częścią Parku Pamięci Pokoju w Hiroszimie – kompleksu upamiętniającego grozę zniszczenia, jaką niesie za sobą wojna jądrowa. O ile podjęta w 1949 r. uchwała o budowie parku spotkała się z powszechną aprobatą, to zachowanie w jego centrum ruin Hali wystawowej wzbudzało skrajne emocje nawet kilkanaście lat po wybuchu. Zwolennicy jej zachowania widzieli w ruinach autentyczny pomnik pamięci i ważną przestrogę na przyszłość. Dla przeciwników Kopuła była z kolei brutalnym przypomnieniem tragedii, jakiej doświadczyli.

Hiroko Kajiyama i pamiętnik, który przeważył szalę

Publiczna debata sięgnęła zenitu z początkiem lat 60. Hala znajdywała się wówczas w opłakanym stanie i groziła zawaleniem. Głosy przeciwników Kopuły oraz fakt, że władze miasta niechętnie chciały podjąć się kosztownej konserwacji obiektu, niemalże przeważyły o jego rozbiórce. Bieg dyskusji zmienił jednak pamiętnik pewnej 16-letniej uczennicy. Hiroko Kajiyama miała zaledwie rok, kiedy na Hiroszimę spadła bomba atomowa. Jej dom znajdował się 1,3 km od hipocentrum – na tyle daleko, że nie dotknęły jej bezpośrednie skutki wybuchu, ale na tyle blisko, że została narażona na promieniowanie. Zmarła w kwietniu 1960 r. na skutek ostrej białaczki. Hiroko prowadziła pamiętnik, w którym rok przed śmiercią, pod datą 6 sierpnia, zapisała: „… zastanawiam się, czy jedynie opuszczona Hala Promocji Przemysłu będzie nadal przekazywać światu historię grozy bomby atomowej”.

W 1966 r. rada miasta zdecydowała o trwałym zachowaniu obiektu. By zdobyć środki na przeprowadzenie niezbędnych prac konserwatorskich, burmistrz Hiroszimy, Shinzo Hamai, osobiście prosił o datki na ulicach Tokio. Prace przeprowadzono tak, by jak najlepiej zachować pierwotny wygląd ruin. We wnętrzu budowli zainstalowano metalowe ramy i użyto syntetycznej żywicy, by zapewnić konstrukcji trwałość oraz stabilność.

UNESCO

5 września 1995 r. japoński rząd zgłosił nominację Kopuły Bomby Atomowej w Hiroszimie do wpisania na listę światowego dziedzictwa UNESCO. Oczywiście nominowanie tak emocjonalnie i historycznie trudnego obiektu nie mogło obyć się bez kontrowersji. Na posiedzeniu Komitetu Światowego Dziedzictwa, które odbyło się w grudniu 1996 r. w Meridzie, w Meksyku swoje zastrzeżenia zgłosili delegaci z Chin i USA. Chińska Republika Ludowa obawiała się, że Kopuła może posłużyć Japonii jako narzędzie do zakłamywania historii i bagatelizowania krzywd, jakie odniosły ofiary japońskiej agresji w okresie II wojny światowej. Z kolei Stany Zjednoczone wyraziły zaniepokojenie brakiem perspektywy historycznej.

Pomimo głosów sprzeciwu Komitet zadecydował o wpisaniu ruin na listę światowego dziedzictwa. Jak czytamy na stronie UNESCO: „Pomnik Pokoju w Hiroszimie (Kopuła Genbaku) jest surowym i potężnym symbolem osiągnięcia pokoju na świecie przez ponad pół wieku po uwolnieniu najbardziej niszczycielskiej siły, jaką kiedykolwiek stworzyła ludzkość”. W wymiarze wizualnym ogromną rolę odegrał fakt, że konstrukcja stoi w pierwotnym miejscu, a dzięki nieinwazyjnym pracom konserwatorskim jej forma jest całkowicie autentyczna.

Do kolejnego przełomu w dziejach Kopuły doszło 27 maja 2016 r., kiedy pierwszy raz w historii miejsce to odwiedził prezydent Stanów Zjednoczonych Barack Obama. Po dziś dzień Kopuła Bomby Atomowej przypomina o grozie, jaką niesie ze sobą wojna nuklearna.  

Polecamy e-book Piotra Bejrowskiego i Natalii Stawarz – „Azja we krwi. Konflikty – zbrodnie – ludobójstwo”

Bibliografia

·       Akechi Junji, Hiroshima National Peace Memorial Hall registers photograph of Hiroko Kajiyama, inspiration for A-bomb Dome preservation movement, “The Chugoku Shimbu”, https://www.hiroshimapeacemedia.jp/?p=97219, [dostęp: 01.08.2024].

·       The City of Hiroshima, Why was the atomic bomb dropped on Hiroshima? [w:] city.hiroshima.lg.jp, https://www.city.hiroshima.lg.jp/site/english/9802.html, [dostęp: 01.08.2024].

·       UNESCO, Hiroshima Peace Memorial (Genbaku Dome), [w:] whc.unesco.org, https://whc.unesco.org/en/list/775, [dostęp: 01.08.2024].

·       Utaka Yuski, The Hiroshima Peace Memorial: transforming legacy. Memories and landscapes, [w:] Places of Pain and Shame: Dealing with ‘Difficult Heritage’, Abingdon 2008.

·       Yonemaya Lisa, Hiroshima Traces: Time, Space, and the Dialectics of Memory, Berkeley 1999.