Konrad Adenauer – odnowiciel Niemiec

Konrad Adenauer – zobacz też: Trzy kariery Konrada Adenauera

Kanclerz Konrad Adenauer (fot. Katherine Young, źródło: Deutsches Bundesarchiv, B 145 Bild-F078072-0004, opublikowano na licencji Creative Commons Attribution ShareAlike 3.0 Germany)

Po II wojnie światowej nie było jasne jaki los czeka naród niemiecki. Jeszcze w 1944 r. alianci na poważnie rozważali tzw. „Plan Morgentaua”, który miał polegać na faktycznym unicestwieniu niemieckiej państwowości. Wśród konsekwencji miało być rozbicie Niemiec na trzy części: południową, północną i międzynarodową, całkowita demilitaryzacja, stworzenie państwa rolniczo-pasterskiego i obsadzenie powstałych państw przez wojska alianckie. Ostatecznie jednak do tego nie doszło. Na skutek rozdźwięków w łonie zwycięskiej koalicji antyhitlerowskiej, w 1949 r. powstały dwa państwa niemieckie. 23 maja 1949 r. na terenie połączonych stref okupacyjnych francuskiej, amerykańskiej i angielskiej powstała Republika Federalna Niemiec ([Bundesrepublik Deutschland]), natomiast 7 października tego roku proklamowano powstanie Niemieckiej Republiki Demokratycznej ([Deutsche Demokratische Republik]) w sowieckiej strefie okupacyjnej.

W połowie sierpnia 1949 r. w RFN zorganizowano pierwsze po wojnie wybory parlamentarne. Ich zwycięzcą została chadecka partia CDU ([Christlich Demokratische Union Deutschlands]), której liderem był Konrad Adenauer (1876-1967). W latach 1917-1933 sprawował on urząd nadburmistrza Kolonii, a w czasach rządów nazistowskich kilkakrotnie był aresztowany. Jego życie było zagrożone, lecz pomimo to prowadził działalność prawniczą w ramach granic jakie dawało prawo III Rzeszy. Chociaż Adenauer nie związał się z żadną grupą otwarcie antynazistowską, swoją postawą oporu wobec nazistów zyskał sobie wielką sympatię i szacunek, nie tylko wśród Niemców. Po zakończeniu II wojny światowej Adenauer znalazł się na pierwszym miejscu na tzw. Białej Liście, na której umieszczono Niemców z którym zwycięscy alianci gotowi byliby współpracować.

15 września 1949 roku Konrad Adenauer objął funkcję kanclerza RFN, choć zbudowana przez niego koalicja miała jedynie minimalną przewagę nad socjaldemokratami z SPD ([Sozialdemokratische Partei Deutschlands]). Trudno było wówczas podejrzewać, że na stanowisku kanclerza federalnego Konrad Adenauer pozostanie aż do 16 października 1963.

Wspaniałe dokonania stały się udziałem Adenauera przede wszystkim na polu gospodarki. Niemiecki cud gospodarczy ([Wirtschaftswunder]) był możliwy dzięki działaniom prowadzonym sprawnie przez wieloletniego ministra finansów Ludwiga Erharda. Wśród podjętych przez niego działań było zlikwidowanie ogromnej inflacji, uwolnienie cen oraz uregulowanie prawa podatkowego. Bardzo poważną rolę w ekonomicznym sukcesie Niemiec Zachodnich odegrała pomoc międzynarodowa, przekazana nad Ren za sprawą tzw. Planu Marshalla oraz – co ciekawe – wojna koreańska. Wywołana przez nią sytuacja światowego niepokoju przyczyniła się do wzrostu popytu na produkty przemysłowe, które umożliwiły zachodnioniemieckiej gospodarce burzliwy rozwój. Ważne znaczenie miały również dynamiczne procesy integracyjne zachodzące w owym czasie w Europie Zachodniej. 18 kwietnia 1951 na mocy traktatu paryskiego powołano do życia Europejską Wspólnotę Węgla i Stali, w 1955 r. RFN weszło do NATO, a już 25 marca 1957 podpisane został traktaty rzymskie powołujące do życia Wspólnoty Europejskie. Dzięki temu, gdy Adenauer odchodził ze swojego stanowiska jesienią 1963 r. mógł mieć świadomość, że okazał się prawdziwym odnowicielem niemieckiej państwowości.

Konrad Adenauer i Ludwig Erhard (Bundesarchiv B 145 Bild-F004214-0033; CC-BY-SA-3.0-de)

Dlaczego więc Adanauer pozostaje postacią niejednoznaczną dla Polaków? Przede wszystkim z uwagi na dwie sprawy: denazyfikację i problem granicy polsko-niemieckiej. Denazyfikacja – proces polegający na usunięciu z życia publicznego RFN osób zaangażowanych w służbę III Rzeszy był jedną z podstaw polityki aliantów wobec pokonanych Niemiec. Była to tzw. „polityka czterech D”, oprócz denazyfikacji kierująca się zasadami demokratyzacji, dekartelizacji i demilitaryzacji (jakże iluzorycznej - wszak RFN w 1955 wstąpiło do NATO). Jednak już w kwietniu 1951 r. w związku z rzekomymi „brakami kadrowymi” na podstawie artykułu 131 konstytucji RFN ([Grundgesetz für die Bundesrepublik Deutschland]) niemiecki Bundestag zdecydował o dopuszczeniu znacznie szerszego grona osób dawniej aktywnych w reżimie III Rzeszy do służby urzędniczej w Republice Federalnej Niemiec. Nie możecie wylewać brudnej wody, skoro jeszcze nie macie świeżej - mówił wówczas Adenauer. Z punktu widzenia pragmatycznego była to uzasadniona decyzja. Z punktu widzenia moralnego trudno ją jednak pochwalać. W ten sposób w gronie urzędników RFN znalazł się np. Klaus Barbie, niesławnej pamięci gestapowiec zwany „katem Lyonu”.

Lubisz czytać artykuły w naszym portalu? Wesprzyj nas finansowo i pomóż rozwinąć nasz serwis!

Na czym polegał problem granicy polsko-niemieckiej? Nowe granice Polski wyznaczone autorytatywnie przez Wielką Trójkę, zostały oparte na linii Odra-Nysa Łużycka. Na takie dictum Adenauer nie zamierzał się zgadzać. Dał to wyraźnie do zrozumienia już w chwilę po objęciu przez siebie stanowiska kanclerza. W oświadczeniu wygłoszonym w Bundestagu 20 września 1949 r., stwierdzał:

Pozwólcie mi teraz przejść do kwestii, które nam w Niemczech szczególnie leżą na sercu i które mają żywotne znaczenie dla całego naszego narodu. Chodzi o układy z Jałty i Poczdamu i o linię Odry-Nysy. W Układzie Poczdamskim stwierdza się wyraźnie:

Szefowie trzech rządów (tj. Stanów Zjednoczonych, Anglii i Związku Radzieckiego) ponownie wypowiadają swoje zdanie, że z ostatecznym ustaleniem granicy Polski winno się zaczekać do traktatu pokojowego.

Dlatego pod żadnym warunkiem nie możemy się pogodzić z podjętym później przez Związek Radziecki i Polskę jednostronnym oderwaniem tych terenów. Oderwanie to jest sprzeczne nie tylko z Układem Poczdamskim, ale jest także sprzeczne z Kartą Atlantycką z 1941 r., do której wyraźnie przyłączył się Związek Radziecki. Postanowienia Karty Atlantyckiej są zupełnie jednoznaczne i jasne. Zgromadzenie Ogólne Organizacji Narodów Zjednoczonych w uchwale z 3 listopada 1948 r. wezwało wielkie mocarstwa do zawarcia możliwie jak najprędzej traktatu pokojowego. Nie przestaniemy nadal wysuwać na drodze prawnej naszych roszczeń do tych terenów. Przypominam o tym, że wypędzenie wypędzonych zostało podjęte w pełnej sprzeczności z postanowieniami Układu Poczdamskiego. W Układzie Poczdamskim mówi się tylko o przesiedleniu ludności niemieckiej pozostałej w Polsce, Czechosłowacji i na Węgrzech i zostało uzgodnione, że wszelkie przesiedlenie powinno się odbywać w sposób zorganizowany i ludzki.

Kanclerz Willy Brandt (fot. Reineke, Engelbert, udostępniono na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Na tych samych warunkach 3.0)

Z kategorycznej niezgody na powojenne granice Niemiec Adenauer nigdy się nie wycofał. Dopiero po jego śmierci socjaldemokratyczny rząd Willego Brandta podpisał w grudniu 1970 r. układ PRL-RFN ([Warschauer Vertrag]) o podstawach normalizacji stosunków wzajemnych.

Przez lata krzepła legenda kanclerza. Na co dzień Niemcy mogli stykać się z Adenauerem na monecie o nominale dwóch marek, która zniknęła z portfeli nad Łabą i Renem dopiero w 2002 r. w związku z wprowadzeniem euro. W Polsce natomiast Adenauer był przez lata PRL jednym z ulubionych czarnych charakterów propagandy komunistycznej. Przedstawiano go jako militarystę, kryptonazistę, a przede wszystkim jako spadkobiercę tradycji germańskiego ekspansjonizmu. Było w tym wiele przesady, choć prawdą było, że wprowadził on RFN do NATO, chciał uzbroić Niemcy Zachodnie w bombę atomową i wspierał organizacje Niemców wypędzonych z terenów obecnej Polski.

Konrad Adenauer nie nadaje się na symbol pojednania polsko-niemieckiego. Po stronie niemieckiej rolę taką trzeba przypisać Willemu Brandtowi, lub innemu wielkiemu kanclerzowi z CDU – Helmutowi Kohlowi. Trzeba jednak oddać Adenauerowi, że przeszedł do historii jako faktyczny odnowiciel Niemiec po klęsce jaką przyniosły rządy nazistów.

Kupuj świetne e-booki historyczne i wspieraj ulubiony portal!

Regularnie do sklepu Histmaga trafiają nowe, ciekawe e-booki. Dochód z ich sprzedaży wspiera działalność pierwszego polskiego portalu historycznego. Po to, by zawsze był ktoś, kto mówi, jak było!

Sprawdź dostępne tytuły pod adresem: https://sklep.histmag.org/

Wybrana bibliografia:

• AAN, KC PZPR, Kancelaria I Sekretarza, XI A/50, Polityka NRF wobec Polski, sp.
• W. Roszkowski, Półwiecze, Warszawa 2003.
• J. Krasuski, Historia Niemiec, Wrocław 2008.
• M. Zaremba, Komunizm, legitymizacja, nacjonalizm. Nacjonalistyczna legitymizacja władzy komunistycznej w Polsce, Warszawa 2001.