Konfederacja Polski Niepodległej – pierwsza niezależna partia polityczna PRL

Zobacz też: Konfederacja Polski Niepodległej - geneza i działalność do wprowadzenia stanu wojennego

Konfederacja Polski Niepodległej: narodziny

W drugiej połowie lat 70. sytuacja w kraju i na świecie uległa pewnym przeobrażeniom. Zaczęto głośno i oficjalnie mówić o prawach człowieka i obywatela. To było bodźcem do tworzenia organizacji opozycyjnych w PRL-u, takich jak Komitet Obrony Robotników czy Ruch Obrony Praw Człowieka i Obywatela. Konfederacja Polski Niepodległej bezpośrednio wywodziła się z tej drugiej organizacji – wiele osób, w tym także przywódca KPN Leszek Moczulski, działało wcześniej w ROPCiO, ale na skutek wewnętrznych nieporozumień i podziałów odłączyło się od niego.

Leszek Moczulski w warszawskim mieszkaniu (fot. z Archiwum Krzysztofa Króla)

Za datę powstania Konfederacji uznaje się 1 września 1979 roku – czterdziestą rocznicę wybuchu II wojny światowej. Zorganizowano wówczas manifestację w Warszawie i ogłoszono, że właśnie narodziła się pierwsza, niezależna partia polityczna. Pod dokumentem założycielskim podpisało się 35 osób, a później jeszcze 15.

Warto bliżej przyjrzeć się postaci Leszka Moczulskiego. Z jednej strony posiada on bardzo barwny życiorys z wieloletnią aktywnością społeczną, z drugiej zaś jest on postacią niejednoznaczną i wśród wielu budzi kontrowersje. Zanim zaangażował się w działalność opozycyjną, w latach 1948-1950 był członkiem PPR i PZPR. Gdy został usunięty z partii, rozpoczął pracę jako dziennikarz między innymi w „Trybunie Ludu” i „Życiu Warszawy”. W 1957 roku został aresztowany za krytykowanie władzy PRL za granicą i dostał zakaz wykonywania zawodu na kilka lat. Przez ten okres pisał pod pseudonimem. Oficjalnie wrócił do dziennikarstwa w 1961 roku, kiedy zaczął redagować dział historyczny w tygodniku „Stolica”. Na początku lat 70. opublikował książkę „Wojna polska”, w zupełnie odmienny sposób opisującą wojnę obronną we wrześniu 1939 roku. Mimo tego, że została ona uznana za antyradziecką i szybko wycofano ją z księgarń, przyniosła mu duży rozgłos.

Największe kontrowersje wzbudza zarzut współpracy Moczulskiego z SB, który w 2005 roku potwierdził wyrok sądu. Odwołania od tej decyzji nic nie wskórały. Moczulski miał być tajnym współpracownikiem o pseudonimie „Lech” w latach 1969-1977. Jest to okres przed jego aktywnością w ROPCiO i KPN, niemniej jednak sam fakt współpracy z komunistami rodzi wiele pytań i niejasności.

Polacy, odważcie się być sobą! – działalność Konfederacji Polski Niepodległej

Konfederacja jawnie i wprost mówiła, że PRL nie jest państwem niepodległym. Uzyskanie niezależności od Związku Radzieckiego było najważniejszym punktem w całym programie organizacji. A ten stworzył Leszek Moczulski – w bardzo głośnym tekście „Rewolucja bez rewolucji” opisał, jak kraj może odzyskać niepodległość bez walki zbrojnej. Znamienne jest to, że KPN była pierwszą organizacją opozycyjną, która miała jasno określone struktury i zasady działania. Funkcjonowała jako związek autonomicznych, skonfederowanych grup. Organem najwyższym był kongres. Na co dzień, w przerwach między kongresami, KPN kierowała Rada Polityczna. Działalność partii podzielona została na cztery główne obszary: centralny – Warszawa, południowy – Kraków, zachodni – Wrocław, północny – Szczecin. Struktury KPN sięgały także za granicę, gdzie tworzono, najczęściej z pojedynczych osób, biura partii. Pojawiły się one między innymi w Kanadzie, Szwecji i Austrii.

11 listopada 1981 – wiec współorganizowany przez KPN na Placu Matejki w Krakowie przy symbolicznym Grobie Nieznanego Żołnierza (fot. Romana Kahl-Stachniewicz; Creative Commons Uznanie autorstwa–na tych samych warunkach 3.0 niezlokalizowana)

Przez kolejne miesiące Konfederacja rozszerzała swoją działalność. Organizowała akcje upamiętniające rocznice historyczne, wydawała „Drogę” i „Gazetę Polską”, a w marcu 1980 roku włączyła się w bojkot wyborów do Sejmu. Niedługo później, 26 lipca, zorganizowano pierwsze spotkanie Rady Politycznej KPN w Lądku Zdroju, które później uznano za pierwszy kongres partii. Obrady przerwały służby porządkowe, ale mimo tymczasowego aresztowania uczestników dokończyli oni spotkanie w miejscowości Bardo, na którym przedłużyli kadencję władz KPN.

„Karnawał Solidarności” i załamanie Konfederacji Polski Niepodległej

W kraju zbliżał się czas dużych zmian, które znacząco wpłynęły na sytuację polityczno-społeczną w kolejnych latach. Mowa tu o strajkach sierpniowych 1980 roku, podpisaniu porozumień i powstaniu NSZZ „Solidarność”. Jednocześnie na stanowisku I sekretarza KC PZPR pojawił się Stanisław Kania.

Wielu członków KPN brało udział w strajkach, a w niektórych miejscach mieli oni duże znaczenie. Przykładowo w Stoczni Gdańskiej na stałe przebywała ze strajkującymi Nina Milewska, jedna z czołowych działaczek Konfederacji w tym czasie. Leszek Moczulski o podpisaniu porozumień dowiedział się, będąc w areszcie razem z Adamem Michnikiem. Członkowie KPN, poza pojedynczymi regionami kraju, nie działali aktywnie w legalnych strukturach „Solidarności”. Poza tym byli oni postrzegani jako działacze polityczni, z którymi związek zawodowy nie do końca chciał współpracować. Podobne, sceptyczne podejście do KPN mieli aktywiści Komitetu Obrony Robotników. Ich postawa wzmacniana była przez nieufność wobec samego Moczulskiego, który był postrzegany jako postać kontrowersyjna.

Plakat śląskiej KPN z 1981 roku, wydany przy okazji I procesu Konfederacji (aut. Mirek Robert, opublikowano na licencji Creative Commons Attribution-Share Alike 4.0 International).

Okres powstania i działalności „Solidarności” był dla działaczy Konfederacji bardzo trudny. KPN stała się najbardziej represjonowanym środowiskiem w Polsce, co wynikało przede wszystkim z jej jawnego charakteru. Służba Bezpieczeństwa miała więc ułatwione zadanie i aktywnie z tego korzystała. Liczne aresztowania działaczy KPN wzbudzały protesty środowisk opozycyjnych. 10 grudnia 1980 roku „Solidarność” powołała Komitet Obrony Więzionych za Przekonania. Mimo dużej aktywności w kolejnych tygodniach, 6 marca 1981 roku Prokuratura Wojewódzka w Warszawie wniosła do Sądu Wojewódzkiego oskarżenie o próby obalenia przemocą ustroju PRL przeciwko czterem działaczom KPN: Tadeuszowi Jandziszakowi, Moczulskiemu, Tadeuszowi Stańskiemu i Romualdowi Szeremietiewowi.

Artykuł został opublikowany w ramach dodatku tematycznego do Histmag.org „Opozycja w Polsce Ludowej 1945-89”, zrealizowanego dzięki wsparciu Europejskiego Centrum Solidarności :

15 czerwca rozpoczął się jawny proces, który w efekcie przyczynił się do załamania struktur partii, ale jednocześnie do jej popularyzacji wśród społeczeństwa. Oskarżeni otrzymali następujące wyroki: Moczulski 7 lat, Szeremietiew i Stański po 5 lat, a Jandziszak 2 lata w zawieszeniu na 5 lat.

Manifestacja KPN na Wawelu, 1984 rok (fot. Piotr Troszkiewicz, opublikowano na licencji Creative Commons Attribution-Share Alike 4.0 International).

Tak silna infiltracja KPN sprawiła, że po wprowadzeniu stanu wojennego praktycznie przestała być ona organizacją ogólnokrajową. Internowano niemal 300 konfederatów. Na wiele tygodni nastąpił całkowity paraliż. Jednak dzięki działalności oddolnej i ciągłej aktywności lokalnej działaczy Konfederacji, zwłaszcza w Krakowie, w drugiej połowie lat 80. możliwe było reaktywowanie partii. W 1986 roku miał miejsce drugi proces przywódców KPN, jednak kilka miesięcy później, na mocy drugiej amnestii, zostali oni zwolnieni z aresztu. Wśród nich był Leszek Moczulski. Dostał on zgodę na wyjazd do Wielkiej Brytanii na leczenie. Swój pobyt na Zachodzie wykorzystał przede wszystkim w celach politycznych, podróżując po wielu krajach i spotykając się z ważnymi ludźmi. W samej Polsce konfederaci coraz bardziej zwiększali swoją działalność i nawiązywali współpracę z innymi organizacjami niepodległościowymi. Również sytuacja w kraju sprzyjała rozwojowi KPN.

Sowieci do domu! – Polska odzyskuje niepodległość

Plakat Leszka Moczulskiego z wyborów czerwcowych w 1989 roku (aut. Mirek Robert, opublikowano na licencji Creative Commons Attribution-Share Alike 4.0 International).

Informacje o Okrągłym Stole i rozmowach w Magdalence konfederaci przyjęli niejednoznacznie. Z jednej strony mocno krytykowali jakiekolwiek próby porozumienia z komunistami, z drugiej strony zdecydowali się na udział w wyborach czerwcowych. Mimo ciągłych trudności ze strony SB, problemów finansowych i krótkiego okresu kampanii, zarejestrowali siedemnastu kandydatów na posłów oraz sześciu na senatorów. Ponieśli jednak dużą klęskę. Także w Krakowie, gdzie KPN była silnym środowiskiem, Leszek Moczulski przegrał z kandydatem „Solidarności” Janem Marią Rokitą. Zupełnie odmienna sytuacja miała miejsce dwa lata później, kiedy do Sejmu weszło ponad czterdziestu członków KPN.

Mimo porażki w wyborach, Konfederacja aktywnie działała podczas innych kampanii politycznych. W lipcu 1989 roku KPN organizowała manifestacje przeciwko wybraniu na prezydenta Wojciecha Jaruzelskiego, a po 19 lipca – próbowała zablokować tę decyzję. „Nie chcemy prezydenta agenta”, „Prezydent z PZPR. Nigdy!”, „Jaruzelski, Ty naprawdę musisz odejść!” – takie hasła pojawiały się na demonstracjach, które w efekcie okazały się nieskuteczne. 19 lipca 1989 roku Jaruzelski został prezydentem. Natomiast w połowie 1990 roku Konfederacja rozpoczęła akcję przeciwko obecność wojsk radzieckich w Polsce. Skala tych działań doprowadziła do reakcji ZSRR i wycofaniu wojsk do 1993 roku. Cel został osiągnięty.

KPN, jako jedyna organizacja opozycji politycznej z czasów PRL-u, pod niezmienioną nazwą zasiadała w strukturach władz III RP. Schyłek Konfederacji przypada na 1997 rok. Część działaczy wycofała się z życia politycznego, część przeniosła swoją aktywność na pole biznesowe, a niektórzy do dziś są aktywni jako członkowie różnych partii politycznych.

Bibliografia:

• Konfederacja Polski Niepodległej [w:] „Z filmoteki bezpieki", IPN TV, odc. 79 [10 czerwca 2017 roku] <[http://pamiec.pl/pa/ipn-notacje-ipn-tv/z-filmoteki-bezpieki/16014,IPN-TV-Z-filmoteki-bezpiekiquot-odc-79-Konfederacja-Polski-Niepodleglej.html]>.
• Konfederacja Polski Niepodległej, wystawa Instytutu Pamięci Narodowej [dostęp: 10 czerwca 2017 roku] <[http://www.ipn.gov.pl/ftp/wystawy/kpn/pdf/plansze.pdf]>
• Moczulski Leszek, Rewolucja bez rewolucji, Archiwum Konfederacji Polski Niepodległej [dostęp: 10 czerwca 2017 roku] <[http://www.earchiwumkpn.pl/leszek_moczulski/teksty_polityczne/rewolucja_bez_rewolucji_1979.pdf]>.
• Waligóra Grzegorz, Konfederacja Polski Niepodległej1979-1989, „Biuletyn IPN”, nr 12/2009, s. 101–106.

Artykuł został opublikowany w ramach dodatku tematycznego do Histmag.org „Opozycja w Polsce Ludowej 1945-89”, zrealizowanego dzięki wsparciu Europejskiego Centrum Solidarności :