Kilka uwag o genezie tzw. „burzy koronacyjnej”

Nie rościmy sobie, co oczywiste, praw do przedstawienia pełnego wachlarza problemów, które poruszano w relacjach dyplomatycznych między kołami kierowniczymi państw Europy Środkowo-Wschodniej. Chcemy jedynie naszkicować główne kierunki działania władców tego okresu, co pozwoli czytelnikowi lepiej zrozumieć przyczyny konfliktu polsko-litewskiego z lat 1429–1430 i jego dalszych reperkusji dla państw unii.

Polityka wschodnia Witolda Kiejstutowicza

Po zawarciu pokoju mełneńskiego między Koroną i Litwą z jednej strony, a państwem krzyżackim z drugiej, Wielkie Księstwo Litewskie wycofało się z działalności militarnej przeciw Krzyżakom, a przykład młyna Lubicz świadczy o zmianie nastawienia wielkiego księcia wobec obu gałęzi zakonu, a także o pogorszeniu relacji z Królestwem Polskim. Witold Kiejstutowicz skupił swoją uwagę na kwestii wschodniej, która rozbudzała jego wybujałe ambicje. Należy przy tym pamiętać, że był to jednocześnie jedyny zrozumiały i możliwy do zaakceptowania przez sąsiadów kierunek ekspansji państwa litewskiego w tym okresie.

Polska i Litwa w latach 1386–1434 (rys. Poznaniak , na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Na tych samych warunkach 3.0)

Już w 1424 roku wielki książę podporządkował sobie Tatarów krymskich i ordę zawołżańską. Dwa lata później, korzystając ze sprzyjającej państwu litewskiemu sytuacji międzynarodowej, Witold wyprawił się zbrojnie na Psków przy wsparciu polskim i tatarskim, a „causa belli tenuis et pene nulla suberat, quod Pszkowienses limitare dominia Lithuanie a terris suis et gades Alexandrum ponere pro beneplacito non sinebant . Sprawa granicy była tylko i wyłącznie pretekstem dyplomatycznym, który pozwolił podjąć wyprawę zbrojną i miał ją usprawiedliwiać w oczach szerszej opinii. Wyprawa nie przyniosła żadnych spektakularnych sukcesów militarnych i ekonomicznych poza tym, że miasto zobowiązało się zapłacić kontrybucję za pochwyconych przez Witolda jeńców (1000 rubli) i zachować neutralność, gdyby rozgorzał konflikt z Nowogrodem Wielkim. To ostatnie nie było warunkiem dla pskowian zbyt wygórowanym, ponieważ republika nowogrodzka nie wspomogła ich, gdy prosili o wsparcie przeciw akcji zbrojnej Kiejstutowicza, więc mogli zrewanżować się tym samym.

Warto przeczytać:

• Unia w Horodle (1413);
• Czy Jagiellonowie połączą Europę Środkową?

Witoldowi udało się również w sierpniu 1427 roku zhołdować wielkiego księcia twerskiego, Borysa Aleksandrowicza, który nazwał Kiejstutowicza swoim suwerenem. Następnie podporządkował sobie wielkiego księcia Iwana Teodorowicza, który władał Riazaniem, a także księcia prońskiego Iwana Włodzimierzowicza. Zmusił też do złożenia hołdu inne pomniejsze księstwa.

Witold, wykorzystując zamieszanie w Księstwie Moskiewskim, zdecydował się w 1428 roku uderzyć na Nowogród Wielki, który zapłacił Litwie 11 000 rubli, aby wielki książę litewski odstąpił od murów miasta. Nie udało się Witoldowi osiągnąć spektakularnych sukcesów militarnych, bowiem żadnego miasta nie zdobył, ale wpłacone kontrybucje świadczą o tym, że zaatakowani musieli podporządkować się jego zwierzchnictwu. Ujmując to innymi słowy, Witoldowi udało się utrzymać zwierzchność nad małymi państewkami na wschodnich rubieżach swego obszernego państwa.

Pieczęć Witolda z 1407 roku

Tylko ten skrótowy przegląd najważniejszych przejawów działalności Witolda przed 1428 rokiem świadczy o jego szerokich horyzontach i ambicji politycznej. Niektórzy badacze uważają, że „czuł się Witold, po sukcesach ruskich, u schyłku swego życia potężniejszym, niż kiedykolwiek przedtem” i dlatego mógł zapragnąć ozdobić swoją skroń koroną królewską. Do tej ostatniej kwestii powrócimy w innym miejscu. Należy tylko zauważyć, że bez wątpienia zwycięstwa, nawet poprzez wymuszanie zwierzchnictwa, umacniały pozycję Witolda na Litwie. Bardzo trudno dyskutować z argumentacją Grzegorza Błaszczyka, który najpierw stwierdził, że „w latach 1426–1428 Witold stał u szczytu swojej potęgi”, a następnie uznał, że „kontrybucja [od Pskowa – K.O.] nie była wysoka” i „nie był to wielki sukces: kontrybucja [od Nowogrodu – K. O.] poszła na zwrot kosztów wyprawy, […] a wyprawa nie przyniosła korzyści politycznych, przynajmniej na dłuższą metę”. Nawet mimo tego, że wyprawa pskowska i pozyskana w jej wyniku kontrybucja posłużyła do obdarowania polskich żołnierzy, którzy wsparli Kiejstutowicza, to trudno uznać to za wydarzenie małej wagi. Trzeba przy tym pamiętać, iż taki zabieg ze strony wielkiego księciu pozwalał zjednać mu stronników wśród polskiego rycerstwa. Nie zmienia to również faktu, że podkreślane już osiągnięcia polityczne były ważnym czynnikiem w rozgrywkach politycznych i błędnym założeniem jest ich ocena z perspektywy długofalowych korzyści i strat, ponieważ trudno przypuszczać, żeby średniowieczny monarcha martwił się o taki szczegół. Władca tak ambitny jak Witold z pewnością przedkładał swoje sukcesy militarne, które podkreślały jego pozycję, nad korzyści gospodarcze płynące z powziętych wypraw.

Kwestia husycka, problemy z Imperium Osmańskim i działalność Marcina V

Zygmunt Luksemburski (portret autorstwa Albrechta Dürera, początek XVI wieku)

Bardzo ważką kwestią w naszych rozważaniach jest również sytuacja polityczna w Europie Środkowo-Wschodniej, która rzutowała na poczynania poszczególnych monarchów. Do najważniejszych zagadnień lat dwudziestych XV wieku należała kwestia husycka, która absorbowała głównych kreatorów polityki w tym regionie, czyli Marcina V, Zygmunta Luksemburskiego, Władysława Jagiełłę i Witolda Kiejstutowicza. Problematyka ta była już obszernie poruszana w literaturze, dlatego dla wymagań tej pracy należy wyłożyć najistotniejsze przesłanki, które udokumentują rolę Luksemburczyka w wywołaniu konfliktu między Litwą a Koroną.

Zygmunt Luksemburski w połowie 1428 roku pomyślnie rozwiązał ciążące mu problemy z Wenecja i Turcją (wojna o twierdzę Gołubac nad Dunajem), z którymi ostatecznie zawarł rozejm. Dzięki temu skupił swą uwagę na rozwiązaniu wciąż jątrzącej kwestii husyckiej, czego próbował dokonać u schyłku 1428 poprzez nawiązanie dialogu z czeskimi kacerzami, dlatego zaproponował zawarcie rozejmu do czasu, kiedy zbierze się planowany przez niego sobór powszechny, co ewidentnie podważało pozycję papieża. Zupełnie inne stanowisko prezentował Zygmunt wobec Stolicy Apostolskiej, którą zapewniał o chęci podjęcia kolejnej wyprawy krzyżowej, czyli rozstrzygnięcia, do którego wciąż dążył Marcin V. Jednak tak wytrawny polityk, jak Marcin V, chyba nie wierzył w gołosłowne zapewnienia króla niemieckiego, skoro w międzyczasie próbował samodzielnie zorganizować wyprawę (IV krucjata husycka) i dlatego zaczął gromadzić środki pieniężne na ten cel. Niestety, zakładane cele wyprawy, którą następnie podjęto, nie zostały w żaden sposób osiągnięte i inicjatywa zakończyła się druzgocącą klęską krzyżowców pod Tachowem.

W maju 1428 roku papież, najwyraźniej zdegustowany działaniami Zygmunta, pisał do niego, żeby z „mandatum apostolicum” wyleczył chory członek Kościoła powszechnego, czyli „perversitates secte Hussitice”. Równie istotna dla naszych rozważań jest odpowiedź, jaką wystosował Zygmunt Luksemburski na ten list. Stwierdzał on, że z powodu konfliktu z Turcją, a także działalności zbrojnej husytów na Węgrzech, nie jest w stanie samodzielnie przeciwstawić się czeskim kacerzom. Dlatego uznał, że należy prosić o wsparcie króla polskiego, żeby wspólnymi siłami przeciwstawić się temu zagrożeniu chrześcijaństwa.

Zobacz też:

• Polscy husyci pod Grotnikami;
• Przywilej jedlneński. Neminem captivabimus – polskie prawo do wolności.

Marcin V skierował swoją uwagę ku królowi polskiemu, którego chciał – tak możemy przypuszczać – przeciwstawić Luksemburczykowi jako króla, który może być zdolny do podjęcia wyprawy krzyżowej i zapobiec samodzielnej inicjatywie Zygmunta. Oczywiście, taki kierunek polityki papieskiej był dobrze przemyślaną grą polityczną, przez którą chciano wymusić na królu niemieckim zdecydowane kroki przeciw czeskim kacerzom. Bez wątpienia można zauważyć, że papież dążył do szybkiej i sprawnej konfrontacji zbrojnej, która mogłaby rozwiązać trudną sytuację polityczną w Czechach, co niekoniecznie chciał uczynić Zygmunt. W takich kategoriach należy rozumieć szerokie kompetencje, jakie papież nadawał Jagielle, a także zwroty użyte w korespondencji z monarchą i najwyższymi dostojnikami kościelnymi Królestwa Polskiego.

Taki kierunek polityki papieskiej i szeroki zakres kompetencji, jakich udzielił Marcin polskiemu władcy, uderzały w prerogatywy Zygmunta, co musiało skłonić go do energicznego działania, aby odciągnąć zainteresowanie strony polskiej od spraw czeskich, nawet jeśli miałoby ono skończyć się jedynie na działalności dyplomatycznej strony polskiej w Czechach. Zygmunt nie mógł wykluczyć również polskiej akcji zbrojnej, ale było to rozwiązanie więcej niż mało prawdopodobne w ówczesnej sytuacji politycznej. Tak też prezentuje się dalsza korespondencja między zainteresowanymi stronami, które zarzucały się argumentami i okolicznościami, które nie pozwalają na zaangażowanie swoich sił wojskowych. Nie zmienia to jednak faktu, iż Zygmunt Luksemburski upoważnił Jagiełłę do działań zbrojnych przeciwko husytom i przekazał mu dowództwo nad przewidywanymi siłami katolickimi, czym znacznie umniejszał swój wkład w zakładaną wyprawę przeciw kacerzom.

Władysław Jagiełło (fragment gotyckiego ołtarza z Katedry Wawelskiej, ok. 1475–1480)

Fragmentaryczność materiału źródłowego nie pozwala jednoznacznie stwierdzić, jakimi pobudkami kierował się Zygmunt Luksemburski, umożliwiając innemu władcy zaangażowanie się w konflikt czeski, który bez cienia wątpliwości uważał za konflikt wewnętrzny swojej monarchii. Całkiem możliwe, że ten zręczny dyplomata przeliczył się w swoich rachubach i nie przewidział, jak duże wsparcie otrzyma król Polski od papieża Marcina V. Stąd mogła wynikać chęć skierowania działań Jagiełły w innym kierunku, a doskonałą okazją były animozje piętrzące się pomiędzy polskim władcą a Witoldem, a także nie do końca uregulowana sprawa granicy polsko-krzyżackiej (Drezdenko i Nowa Marchia). Dlatego Zygmunt Luksemburski namówił Witolda Kiejstutowicza do zwołania zjazdu, który mógłby te spory rozstrzygnąć z korzyścią dla wszystkich zainteresowanych stron . Już 5 grudnia 1428 roku ustalono, że planowany zjazd ma się odbyć na początku kolejnego roku, a wielki książę litewski jako miejsce obrad zaproponował Łuck, ówczesną stolicę Wołynia.

Dzięki wyżej przytoczonym argumentom źródłowym inicjatywa Zygmunta Luksemburskiego i cele, jakie sobie założył, stają się bardzo jasne. Już Jan Długosz dostrzegł, że to podstępne działania Luksemburczyka miały na celu rozbicie jedności i harmonijnej współpracy bloku państw unii. Dlatego sądził, że to właśnie król węgierski zaostrzył spory i niesnaski, aby na planowanym zjeździe ziścić swoją intrygę. Jednak nasz historiograf przedstawił to w bardzo tendencyjny sposób, a historycy często nie przywiązują dużej wagi do tego fragmentu przekazu kronikarskiego, ponieważ dziejopis nie darzył Zygmunta zbytnią sympatią i przedstawiał go zazwyczaj w negatywnym świetle. Należy jeszcze zaznaczyć, że z przebiegu samego konfliktu przekazał nam Jan Długosz wiele wartościowych informacji, ale przeplatane są one z wiadomościami bałamutnymi i skrajnymi ocenami, dlatego ostrożność w ocenie ich wiarygodności jest wskazana, a nawet niezbędna, jeśli chcemy uniknąć przeinaczeń i błędnych wniosków.

Król Polski zimą przebywał, jak miał to w zwyczaju, na Litwie, więc w bardzo krótkim czasie dotarł do Łucka (6 stycznia), a udał się tam „ad tenendum convencionem cum Sigismundo Romanorum et Hungarie rege”. Wszyscy zebrani musieli czekać na przybycie Zygmunta Luksemburskiego aż do 22 stycznia, ponieważ napotkane w drodze przeszkody znacznie opóźniły jego podróż. Antoni Prochaska uważał, że spóźnienie było działaniem celowym, bowiem Luksemburczyk „z rozmysłu zwykł się spóźniać, aby zmuszać książąt do oczekiwania i tym sposobem wrażać w umysły reprezentowany przezeń majestat pierwszego monarchy Europy”. Niestety hipoteza tego historyka nie może przekonywać, ponieważ trudno jednoznacznie wykazać, że spóźnienie Zygmunta było celowe, a można nawet wskazać fragment przekazu Jana Długosza, z którego wynika, że spóźnienie króla niemieckiego było niezamierzone, a władca ten powiadomił przez posłańca innych uczestników o swojej zwłoce i nieprzewidzianym spóźnieniu.

Zakończenie

W założeniach tej bardzo skrótowej rozprawy przyjęliśmy, że problem genezy wydarzeń, które Anatol Lewicki jako pierwszy określił nazwą „burzy koronacyjnej”, leżał w szerszej perspektywie niż to przyjmowano, zwłaszcza w historiografii końca XIX i pierwszej połowy XX wieku. Nie można również zakładać, że u genezy konfliktu polsko-litewskiego leżała niecna intryga Zygmunta Luksemburskiego, który był przez niektórych badaczy posądzany o to, że jego polityka była skupiona tylko i wyłącznie na rozbiciu związku polsko-litewskiego. Z jednej strony było to bardzo zręcznym argumentem demagogicznym, niemającym jednak żadnej wartości źródłowej, a z drugiej ułatwiało stawianie hipotez dotyczących problemów, które trudno jednoznacznie rozstrzygnąć. Zwłaszcza że mamy do dyspozycji jedynie źródła epistolarne, które również mogą w pełni wyjaśnić poruszanych kwestii.

Nasza analiza była zogniskowana na najważniejszych problemach w polityce międzynarodowej lat 1422–1430 i dzięki temu mogliśmy bardzo wyraziście prześledzić drogę wszystkich bohaterów „burzy koronacyjnej” do feralnego styczniowego zjazdu w Łucku. Bardzo ważkim problemem natury ogólnoeuropejskiej była kwestia husycka. Wkład Władysława Jagiełły i Witolda Kiejstutowicza w rozwiązanie spraw czeskich był jedną z ważniejszych przyczyn, które zmusiły wytrawnego polityka, jakim była bez wątpienia Zygmunt Luksemburski, do skierowania uwagi obu Litwinów w innym kierunku. Król rzymski próbował początkowo mediować w sporach o delimitacje granic z zakonem krzyżackim, a następnie podjął inicjatywę koronacyjną, która zapewne wyszła od Witolda Kiejstutowicza (tak przyjmuje Jarosław Nikodem).

Bibliografia

Źródła

• Bullarium Poloniae, ed. I. Sułkowska-Kuraś, St. Kuraś, t. 4, 1417–1431, Lublin 1992.
• Codex epistolaris saeculi decimi quinti, wyd. A. Lewicki, t. 2, Kraków 1891.
• Codex epistolaris Vitoldi magni ducis Lithuaniae 1376–1430, coll. A. Prochaska, Monumenta Medii Aevi Historica, t. 6, Cracoviae 1882.
• Codex diplomaticus Regni Poloniae et Magni Ducatus Lithuaniae, wyd. M. Dogiel, t. 4., Wilno 1764.
• Dokumenty strony polsko-litewskiej pokoju mełneńskiego z 1422 roku, wyd. P. Pokora, P. Nowak, Poznań 2004.
• Dlugossii Joannis, Annales seu Cronicae incliti Regni Poloniae, lib. XI (1413–1430).
• Index corporis Historico-diplomatici Livoniae, Esthoniae, Curoniae, t. 1, Ryga–Dorpat 1833.
• Kromer M., Polska, czyli o położeniu ludności, obyczajach, urzędach i sprawach publicznych Królestwa Polskiego księgi dwie, przekł. S. Kozikowski, Olsztyn 1977.
• Kronika Bartoška z Drahonic, wyd. J. Goll, [w:] Fontes rerum Bohemicarum, t. 5, Praha 1893.
• Liber Cancellariae Stanislai Ciołek. Ein Formelbuch der polnischen Königskanzlei aus der Zeit der Husitischen Bewegung, wyd. J. Caro, t. 1, Wien 1871–1874.
• Skarbiec diplomatów papiezkich, cesarskich, królewskich, książęcych, uchwał narodowych, postanowień różnych władz i urzędów posługujących do krytycznego wyjaśnienia dziejów Litwy, Rusi Litewskiej i ościennych im krajów, zebrał i w treści opisał I. Daniłowicz, t. 2, Wilno 1862.
• Wapowski B., Dzieje Korony Polskiéj i Wielkiego Księstwa Litewskiego od roku 1380 do 1535, t. 2, tłum. M. Malinowski, Wilno 1847–1848.

Opracowania

• Bazylow L., Wieczorkiewicz P., Historia Rosji, Wrocław 2010.
• Biskup M., Wojny Polski z Zakonem krzyżackim (1308–1521), Gdańsk 1993.
• Tenże, Labuda G., Dzieje Zakonu Krzyżackiego w Prusach, Gdańsk 1985.
• Błaszczyk G., Dzieje stosunków polsko-litewskich, t. 2, Od Krewa do Lublina, cz. 1, Poznań 2007.
• Bylina S., Podróż husytów do Bazylei, Warszawa 2013.
• Čechura J., České země v letech 1378 –1437. Lucemburkové na českém trůně II, Praha 2008.
• Čornej P., Velké dějiny zemí Koruny české, t. 5, 1402–1437, Paseka–Praha–Litomyšl 2000.
• Tenże, Zikmund Lucemburský, [w:] Čeští králové, red M. Ryantová, Praha 2008.
• Dąbrowski J., Grodecki R., Zachorowski S., Dzieje Polski średniowiecznej, t. 2, Kraków 1995.
• Dembińska A., Stosunki w. ks. Witolda do Rusi północno-wschodniej w latach 1425–1430, „Przewodnik Naukowy i Literacki”, t. 48 (1918).
• Gąsiorowski A., Itinerarium króla Władysława Jagiełły 1386–1434, Warszawa 1972.
• Halecki O., Geografia polityczna ziem ruskich Polski i Litwy 1340–1569, „Sprawozdania z Posiedzeń Towarzystwa Naukowego Warszawskiego. Wydział Nauk Antropologicznych, Społecznych, Historii i Filozofii. Posiedzenie z dn. 16 lutego 1917”, r. 10, z. 2, Warszawa 1917.
• Tenże, Dzieje unii jagiellońskiej, t. 1, W wiekach średnich, Warszawa 2013.
• Harriss G. L., Henry Beaufort, ‘Cardinal of England’, [w:] England in the Fifteenth Century, ed. E. F. Jacob, Oxford 1978.
• Hay D., The Church in Italy in the Fifteenth Century, Cambridge 1977.
• Housley N., Religious Warfare in Europe (1400–1536), Oxford 2002.
• Itinerar König und Kaiser Sigismunds von Luxemburg 1368–1437, oprac. T. Kees, U. Nieß, P. Roscheck, red. J. K. Hoensch, Warendorf 1995.
• Jučas M., Unia polsko-litewska, tłum. A. Firewicz, Toruń 2003.
• Kiaupa Z., Kiaupienė J., Kuncevičius A., Historia Litwy. Od czasów najdawniejszych do 1795, Warszawa 2008.
• Kolankowski L., Dzieje Wielkiego Księstwa Litewskiego za Jagiellonów, t. 1, _ (1377–1499), Warszawa 1930.
• Kras P., Polish-Czech Relations in the Hussite Period: Religious Aspects, „Bohemian Reformation and Religious Practice”, vol. 4 (2002).
• Krupa K., Książęta litewscy w Nowogrodzie Wielkim do 1430 roku, „Kwartalnik Historyczny”, r. 100 (1993), nr 1.
• Tenże, Polityczne związki Gedyminowiczów z Nowogrodem Wielkim w latach 1430–1471, „Przegląd Historyczny”, t. 84 (1993), z. 3.
• Krzyżaniakowa J., Kancelaria królewska Władysława Jagiełły. Studium z dziejów kultury politycznej Polski w XV wieku, cz. 1, Poznań 1972.
• Taż, Ochmański J., Władysław II Jagiełło, Wrocław 2006.
• Lewicki A., Zarys historji Polski, oprac i uzupełnił J. Friedberg, Warszawa b.r.
• Łowmiański H., Witold wielki książę litewski, „Lituano-Slavica Posnaniensia”, t. 7 (1995).
• Tenże, Polityka Jagiellonów, oprac. K. Pietkiewicz, Poznań 2006.
• Macek J., Husyci na Pomorzu i w Wielkopolsce, red. E. Maleczyńska, Warszawa 1953.
• Maleczyńska E., Wybuch powstania husyckiego w Czechach, [w:] Historia Śląska, t. 1, Do roku 1763, cz. 2, red. K. Maleczyński, Wrocław 1961.
• Marczak P., Wojny husyckie, Warszawa 2004.
• Możejko B., Szybkowski S., Śliwiński B., Zawisza Czarny z Garbowa herbu Sulima, Gdańsk 2003.
• Nalewajek A., Dokument w Rocznikach Jana Długosza, Lublin 2006.
• Natanson-Leski J., Dzieje granicy wschodniej Rzeczypospolitej, cz. 1, Granica moskiewska w epoce Jagiellońskiej, Warszawa 1922.
• Nikodem J., Spory o koronacje w. księcia Litwy Witolda w latach 1429–1430, cz. 1, „Burza koronacyjna” w relacji Jana Długosza, „Lituano-Slavica Posnaniensia”, t. 6 (1994).
• Tenże, Polska i Litwa wobec husyckich Czech w latach 1420–1433. Studium o polityce dynastycznej Władysława Jagiełły i Witolda Kiejstutowicza, Poznań 2004.
• Tenże, Wróg Królestwa Polskiego. Zygmunt Luksemburski w opinii Jana Długosza, [w:] Cor hominis. Wielkie namiętności w dziejach, źródłach i studiach nad przeszłością, red. S. Rosik, P. Wiszewski, Wrocław 2007 [druk 2008].
• Tenże, Witold. Wielki książę litewski (1354 lub 1355–27 października 1430), Kraków 2013.
• Nowak Z. H., Dyplomacja polska w czasach Jadwigi i Władysława Jagiełły (1382–1434), [w:] Historia dyplomacji polskiej, red. M. Biskup, t.1, Połowa X w.–1572, Warszawa 1982.
• Tenże, Obraz Zygmunta Luksemburskiego w polskiej historiografii. Funkcjonowanie stereotypu, „Acta Universitatis Nicolai Copernici. Nauki Historyczno-Społeczne. Historia”, nr 24 (1990).
• Ochmański J., Historia Litwy, Wrocław 1990.
• Paner A., Jan Żiżka z Trocnova, Gdańsk 2002.
• Państwo zakonu krzyżackiego w Prusach. Władza i społeczeństwo, red. M. Biskup, Warszawa 2009.
• Peltz W., Suwerenność państwa w praktyce i doktrynie politycznej Rusi Moskiewskiej (XIV–XVI w.), Zielona Góra 1994.
• Prochaska A., Ostatnie lata Witołda. Studyum z dziejów intrygi dyplomatycznej, Warszawa 1882.
• Tenże, Trefniś Henne u Witolda, [w:] tegoż, Szkice historyczne z XV w., Kraków 1884.
• Tenże, Dwa związki antyhusyckie, „Kwartalnik Historyczny”, t. 11 (1897), nr 4.
• Tenże, W czasach husyckich, „Rozprawy Akademii Umiejętności. Wydział Historyczno-Filozoficzny”, seria 2 (1897), t. 11.
• Tenże, Napad husytów na Częstochowę w 1430 r., „Kwartalnik Historyczny”, r. 21 (1907).
• Tenże, Król Władysław Jagiełło, t. 2, Kraków 1908.
• Tenże, Znaczenie niedoszłej koronacji Witołda, „Ateneum Wileńskie”, t. 1 (1923).
• Tenże, Dzieje Witolda wielkiego Księcia Litwy, Kraków 2008.
• Tenże, Czasy husyckie, Komorów 2008.
• Purc J., Itinerarium Witolda wielkiego księcia Litwy (17 lutego 1370 roku – 27 października 1430 roku), „Zeszyty Naukowe Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza, Historia”, z. 11 (1971).
• Reychman J., Historia Turcji, Wrocław 1973.
• Rozbiór krytyczny Annalium Poloniae Jana Długosza z lat 1385–1444, t. 1, oprac. S. Gawęda, K. Pieradzka, J. Radziszewska, K. Stachowska. pod kier. J. Dąbrowskiego, Wrocław 1961.
• Šmahel F., Husitská revoluce. Kronika válečných lett, t. 3, Praha 1993.
• Sperka J., Szafrańcowie herbu Stary Koń. Z dziejów kariery i awansu w późnośredniowiecznej Polsce, Katowice 2001.
• Sroka S. A., Polacy na Węgrzech za panowania Zygmunta Luksemburskiego 1387–1437, Kraków 2001.
• Stolarczyk T., Na karuzeli życia, czyli walki Świdrygiełły o tron litewski 1392–1430, [w:] Niebem i sercem okryta. Studia historyczne dedykowane dr Jolancie Malinowskiej, red. M. Malinowski, Toruń 2002.
• Swoboda W., Warna 1444, Kraków 1994.
• Szweda A., Listy Władysława Jagiełły do wielkich mistrzów krzyżackich w latach 1386–1434, [w:] Tekst źródła: krytyka, interpretacja, red. B. Trelińska, Warszawa 2005.
• Szweda A., Tryb i metody przeprowadzania delimitacji między Królestwem Polskim a państwem zakonu krzyżackiego w Prusach w XIV i XV wieku, [w:] Pogranicza – przestrzeń kulturowa, red. S. Fafiński, Olsztyn 2007.
• Tenże, Organizacja i technika dyplomacji polskiej w stosunkach z zakonem krzyżackim w Prusach w latach 1386–1454, Toruń 2009.
• Szybkowski S., Związki rodzinne i baza majątkowa Zawiszy Czarnego, [w:] Zawisza Czarny. Rycerz najsławniejszy i najdzielniejszy, red. T. Giergiel, Warszawa 2012.
• Tęgowski J., Uzupełnienia i uwagi do itinerarium Witolda Kiejstutowicza, „Studia Źródłoznawcze”, t. 44 (2006).
• Turnbull S., The Hussite Wars 1419–36, Oxford 2004.
• Tyszkiewicz J., Tatarzy na Litwie i w Polsce. Studia z dziejów XIII–XVIII w., Warszawa 1989.
• Wereszycki H., Historia Austrii, Wrocław, 1996.
• Wyrozumski J., Historia Polski do roku 1505, Warszawa 1980.
• Zarębski I., Stosunki Eneasza Sylwiusza z Polską i Polakami, „Rozprawy PAU. Wydz. hist.-filozof.”, ser. 2, t. 45, Kraków 1939.

Redakcja: Roman Sidorski