Jerzy Sperka – „Książęta i księżne raciborscy (1290/1291-1521)” – recenzja i ocena
Jerzy Sperka – „Książęta i księżne raciborscy (1290/1291-1521)” – recenzja i ocena
Losy władców Śląska stanowią wyjątkowo atrakcyjny temat dla badaczy, czego świadectwem jest wiele publikacji, jakie pojawiły się w ciągu ostatniego półwiecza. W latach 70. ukazały się trzy tomy monumentalnego dzieła Kazimierza Jasińskiego Rodowód Piastów śląskich, w 1974 r. książka Zygmunta Borasa Książęta piastowscy Śląska, a z nowszych pozycji warto wymienić między innymi Poczet Piastów i Piastówien cieszyńskich Idziego Panica i Piastowie górnośląscy Jerzego Horwata oraz szereg artykułów naukowych opublikowanych na łamach takich periodyków jak „Rocznik Polskiego Towarzystwa Heraldycznego”, „Genealogia. Studia i materiały historyczne” czy „Średniowiecze Polskie i Powszechne”.
Do tej pory książęta i księżne raciborscy nie doczekali się jednak zbiorczego opracowania, głównie dlatego, że z historią księstwa raciborskiego wiążą się rządy dwóch różnych dynastii – Piastów i Przemyślidów. Genealogię Piastów raciborskich opisał w swoim dziele Kazimierz Jasiński, a Przemyślidów Marek Starý w publikacji Opavští Přemyslovci. Genealogie posledních generací českého královského rodu. W oparciu o efekty pracy tych dwóch badaczy oraz własnej wnikliwej kwerendy naukowej profesor nauk humanistycznych i zasłużony mediewista Jerzy Sperka, autor m.in. biografii księcia Władysława Opolczyka, napisał książkę Książęta i księżne raciborscy (1290/1291–1521), w której przybliża sylwetki dwudziestu pięciu najważniejszych Piastów i Przemyślidów rządzących księstwem raciborskim.
W zawartych w publikacji biogramach Jerzy Sperka przedstawia życiorysy książąt, prowadzoną przez nich politykę, stosowaną tytulaturę, ich otoczenie oraz relacje z Kościołem, a także szczegóły dotyczące życia rodzinnego. W przypadku księżnych biogramy są krótsze i nie są dzielone na rozdziały, lecz i tak zawierają najnowsze ustalenia naukowe, które do tej pory ukazały się co najwyżej w pojedynczych i niejednokrotnie trudno dostępnych artykułach. Sperka pokazuje nie tylko losy członków dynastii Piastów i Przemyślidów, którzy brali aktywny udział w międzynarodowej polityce, ale też burzliwe dzieje samego księstwa raciborskiego, które na przestrzeni lat niejednokrotnie było obiektem rozmaitych układów politycznych, podziałów i konfliktów o schedę.
Autor książki operuje bogatym aparatem naukowym, o czym świadczy duża liczba przypisów oraz bogata bibliografia wymieniona szczegółowo na końcu książki. Cennym uzupełnieniem przekazanych w publikacji informacji jest licząca ponad sto ilustracji ikonografia, na którą składają się między innymi fotografie obiektów architektonicznych księstwa raciborskiego, dokumentów, pieczęci i miejsc pochówku. Stanowi ona też duży walor estetyczny, zwłaszcza że książka Książęta i księżne raciborscy (1290/1291–1521) została wydana na papierze kredowym, dzięki czemu ilustracje są znakomicie wyeksponowane.
Chociaż publikacja Jerzego Sperki stanowi znakomite źródło wiedzy na temat książąt i księżnych Raciborza, da się w niej wytropić nieliczne błędy i nieścisłości. Jako przykład można podać niekonsekwencję w nazewnictwie drugiej żony Mikołaja V raciborskiego, którą autor raz mieni „Barbarą Rokenberg”, a w innym miejscu „Barbarą Rokemberg”. W rozdziale poświęconym księżnie wodzisławskiej Konstancji odrzuca jej identyfikację z nieznaną z imienia żoną księcia Henryka IV Probusa (Prawego), córką księcia Władysława I opolskiego, widząc w niej – zgodnie z ustaleniami dawniejszej literatury – córkę jego syna Przemysła raciborskiego. Pisze jednak przy tym, że „obecnie dowiedziono”, że żona Probusa zmarła już z początkiem 1288 r., powołując się na ustalenia Kazimierza Jasińskiego. Wydał on jednak swój Rodowód Piastów śląskich zanim jeszcze pojawiła się teoria Jana Tęgowskiego, jakoby żona Probusa i księżna wodzisławska Konstancja były jedną i tą samą osobą. Autor mógł zresztą poświęcić Konstancji więcej uwagi, ponieważ jej biogram zajmuje zaledwie półtorej strony, a w 1997 r. ukazała się cała publikacja na jej temat Konstancja – księżna wodzisławska i jej księstwo pióra Mariana Małeckiego.
Brakuje też w książce ogólnego rysu historycznego księstwa raciborskiego przed omówieniem biogramów poszczególnych książąt – autor przybliża dzieje tego regionu tylko pokrótce we wstępie. Nie ma również w publikacji wyraźnego podziału biogramów na piastowskie i przedstawicieli dynastii Przemyślidów. Trzeba jednak przyznać, że książka stanowi kolejną po wydanym w 2019 r. Poczcie książąt i księżnych mazowieckich cenną publikację mediewistyczno-genealogiczną poświęconą władcom ziem, które obecnie wchodzą w skład państwa polskiego. Niewątpliwie jest to książka godna polecenia, nie tylko historykom, ale i osobom, które pasjonują się czasami średniowiecza.
