Jarosław Bodzek – „ΤΑ ΣΑΤΡΑΠΙKΑ ΝΟΜΙΣΜΑΤΑ” – recenzja i ocena
Książka „ΤΑ ΣΑΤΡΑΠΙΚΑ ΝΟΜΙΣΜΑΤΑ”, opublikowana przez Księgarnię Akademicką napisana została przez dr. hab. Jarosława Bodzka – pracownika Zakładu Archeologii Klasycznej Instytutu Archeologii UJ. Zainteresowania badawcze Autora to między innymi: mennictwo Azji Mniejszej w okresie archaicznym oraz klasycznym, a także sztuka okresu hellenistycznego.
Prezentowana pozycja opisująca zagadnienie mennictwa satrapów w okresie panowania dynastii Achemenidów (czyli od połowy VI w. p.n.e. do roku 331 p.n.e.) zawiera cztery rozdziały oraz bibliografię, indeksy, wykazy skrótów, tablice numizmatyczne, a także aneksy.
Dużo uwagi poświęcono na prowadzenie do omawianego zagadnienia (ok. 80 stron – pierwsze trzy rozdziały). Jest to niewątpliwa spora zaleta pracy, dzięki czemu osoby nie będące specjalistami w tej dziedzinie (takim jak recenzent) zapoznać się z materiałem oraz problemami badawczymi. Na samym początku czytelnik zostaje zaznajomiony z historią oraz stanem badań nad mennictwem satrapów. Autor charakteryzuje pokrótce najważniejsze publikacje, które ukazały się od połowy wieku XIX aż do dzisiaj. Oprócz tego znajdujemy także krótki podrozdział dotyczący dziejów państwa Achemenidów, będący historycznym tłem dla kolejnych, już ściśle numizmatycznych zagadnień. Dwa kolejne rozdziały, które także należy zaliczyć do części wstępnej pracy traktują o problemie mennictwa małoazjatyckiego jeszcze przed podbojem achemenidzkim. Rozdział podzielono na dwie części, z których pierwsza poświęcona jest monetom wybijanym w państwie lidyjskim (VII – VI w. p.n.e.), druga z kolei numizmatyce Greków z πόλεις w Azji Mniejszej. Rozdział III poświęcił autor mennictwu Achmenidów, w którym poruszono zagadnienie początków bicia monety przez perskich władców. Bodzek pisze o procesie adaptowania monet lidyjskich, a konkretnie tzw. Krezejków (Κροίσειοι στατῆρες) oraz późniejszych emisji, takich jak srebrna moneta z łucznikiem i złote „darejki”.
Główną część pracy stanowi jej czwarty, ostatni rozdział. Wbrew temu, co sugeruje tytuł (mennictwo satrapów) w książce zagadnienie to rozszerzono także na innych perskich urzędników. Uzasadnienie odnajdujemy w podrozdziale zatytułowanym „Definicja mennictwa satrapów” gdzie autor stwierdza: Trzeba wyraźnie zaznaczyć na początku tych rozważań, że termin «mennictwo satrapów» nie jest precyzyjny i nie powinien być traktowany jako określenie konwencjonalne, używane w stosunku do zjawiska o złożonym charakterze. Dlatego też oprócz omówienia monet satrapich dowiadujemy się również o pieniądzu bitym przez urzędników niższego szczebla, dowódców wojskowych oraz o tzw. emisjach karanicznych. Ich nazwa pochodziła od greckiego terminu κάρανος oznaczającego dowódcę wojskowego o specjalnych uprawnieniach, powoływanego do przeprowadzania specjalnych zadań. Zjawisko mennictwa satrapów przedstawił autor kompleksowo, na kilku płaszczyznach, przyglądając się interesującym monetom pod kątem kruszcu z jakiego zostały wybite (złoto, elektron, srebro, brąz), legend, a także ikonografii, której poświęcona została znaczna część rozdziału.
Książka jest niezwykle przejrzysta. Od samego początku czytelnik może poruszać się po niej łatwo materiał podzielony został, jak już wspomniano, na cztery rozdziały, te na podrozdziały, które z kolei podzielono na jeszcze mniejsze jednostki, które uwzględniono w spisie treści. Nie grozi nam zatem wertowanie książki po raz dziesiąty w poszukiwaniu interesujących nas informacji. Oprócz klarownego rozkładu materiału książka charakteryzuje się rozbudowanymi przypisami, bardzo dokładnymi odnośnikami i to zarówno do źródeł starożytnych, jak i opracowań naukowych. Książka o tej tematyce nie może obejść się bez wizualnej prezentacji materiału numizmatycznego, toteż na samym końcu pracy umieszczono dwanaście plansz z monetami. Każda z plansz oraz monet posiada swoje oznaczenie, do którego autor odwołuje się w toku narracji, zatem czytając książkę bez problemów odnajdziemy interesującą nas monetę.
Autor bardzo często odwołuje się do opracowań oraz źródeł. Wykorzystane monografie i artykuły znalazły się w bibliografii zbudowanej, co nie powinno już nas dziwić, bardzo skrupulatnie. Natomiast antyczne źródła pisane wydają się być czasami potraktowane trochę po macoszemu. Bibliografia ich dotycząca nie uwzględnia wszystkich dzieł pisarzy starożytnych, z których korzystał autor. Utrudnia to pracę z książką, tym bardziej, że źródła nie zawarte w bibliografii nie należą do najczęściej cytowanych – dla niektórych Czytelników zapis – Poll. III 87 (Polluks z Naukratis – twórca z II w. n.e., autor leksykonu Onomaticon) czy Hsch. (Hezychiusz – leksykograf z V/VI w. n. e.) może być przesadnie enigmatyczny.
Reasumując praca Jarosława Bodzka jest zdecydowanie warta polecenia. Można rzec po prostu: kawał bardzo porządnej roboty. Jest to lektura pouczająca, rozszerzająca wiedzę na temat imperium Achemenidów (i nie tylko) na polu, nie raczej słabo znanym szerszemu gronu czytelników, jakim jest starożytna numizmatyka.
Redakcja: Michał Przeperski
