Jane Grey - dziewięciodniowa królowa

Jane Grey (domena publiczna)

Jane Grey, czyli opowieść o młodej kobiecie, która przez dziewięć dni była królową, a swoje życie zakończyła na szafocie. Trudno nam sobie wyobrazić, jak to jest – być szesnastoletnią dziewczyną, która dzięki podstępnym intrygom zostaje królową.

Dzieciństwo Jane Grey

Kim była Jane? Najczęściej mówi się, że kuzynką księcia Edwarda, jednak nie jest to do końca prawda. Matka Jane, Frances Brandon, była córką Marii, młodszej siostry króla Henryka VIII. Książę Edward był więc, tak naprawdę, wujem Jane. Jej ojciec, Henry Grey, był trzecim markizem Dorset. Również u niego można dopatrywać się powiązań z linią królewską (choć nie były to więzy krwi pozwalające na dziedziczenie korony) – jego dziadek był synem Elizabeth Woodville, a tym samym pasierbem Edwarda IV.

Frances i Henry pobrali się 1533 roku w Southwark. Dwa lata po ślubie na świat przyszedł ich pierworodny syn. Niestety, zmarł kilka miesięcy później. Taki sam los spotkał ich pierwszą córkę. Jane była więc najstarszym dzieckiem państwa Grey i to z nią wiązano największe plany.

Nie zachowała się żadna informacja o dokładnej dacie jej urodzenia. Wiemy tylko, że przyszła na świat w październiku 1537 roku w posiadłości Bradgate Park, a jej narodziny zostały przyćmione wydarzeniem dużo ważniejszym – narodzinami długo oczekiwanego następcy tronu. Na chrzcie, który według zwyczaju odbywał się w ciągu 48 pierwszych godzin życia, otrzymała imię Jane, na cześć ukochanej żony króla, z którego synem powiązane było całe życie Grey.

Jane nie należała do osób urodziwych. Była niska i drobna. Miała jasne włosy (choć niektórzy twierdzą, że kasztanowe) i bardzo jasną, piegowatą cerę. W tamtych czasach na pewno nie uważano jej za piękność, choć, gdy dziś spojrzymy na jej portrety, to dostrzec możemy naprawdę śliczną dziewczynę (wiadomo jednak, że portrety nie odzwierciedlają prawdziwego wyglądu).

Paul Delaroche Egzekucja lady Jane Grey (1883), National Gallery (domena publiczna)

Rodzice Jane byli bardzo surowi i nie okazywali jej miłości. Być może wynikało to z pragnienia, by ich córka została kiedyś małżonką następcy tronu. Najprawdopodobniej właśnie z tego względu otrzymała staranne wykształcenie (było na dużo wyższym poziomie niż to, które otrzymały jej młodsze siostry). Oprócz angielskiego, potrafiła mówić i czytać po łacińsku, grecku, włosku i francusku, podobno znała też hebrajski. W Anglii mówiło się o niej, jako najbardziej wykształconej kobiecie w całym kraju (oczywiście tuż po księżniczce Elżbiecie).

Jane łączyła z księciem Edwardem silna więź emocjonalna. Świetnie się dogadywali i mieli podobne poglądy religijne (a w Anglii w tamtych czasach było to podstawą udanej znajomości). Spędzali razem dużo czasu.

Na dworze królowej

W wieku 9 lub 10 lat Jane została wysłana na dwór Katarzyny Parr. W tym samym czasie przebywała tam również księżniczka Elżbieta. Dostępne mi źródła milczą o tym, czy Jane i Elżbieta były przyjaciółkami. Przebywając razem na dworze na pewno spędzały z sobą dużo czasu. Biorąc pod uwagę, jak bardzo Jane pragnęła ciepła i uczuć, których nie dawali jej rodzice, zapewne zależało jej na przyjaźni z Elżbietą. Sytuacja tej drugiej zmieniała się co rusz – raz była księżniczką, raz nikim, więc być może i ona szukała w Jane przyjaciółki. Wszystko to opiera się jednak tylko na przypuszczeniach. Katarzyna miała dobry kontakt z dziećmi zmarłego króla i równie dobrze dogadywała się z Jane. Panna Grey znalazła na dworze królowej to, czego tak bardzo brakowało jej w domu – czułość, ciepło i miłość. Z pobytu Jane na dworze cieszył się również nowy mąż Katarzyny – lord admirał, Thomas Seymour. Jednak jego radość wynikała z zupełnie innego faktu – pragnął namówić markiza Dorset, by ten zapłacił za pobyt córki w jego domu. W zamian obiecał zaaranżować małżeństwo z królem Edwardem.

Mąż Jane Grey – Guildford Dudley (domena publiczna)

Katarzyna zmarła w 1548 roku z powodu komplikacji poporodowych. Jane była głównym żałobnikiem podczas pogrzebu. Opiekę nad młodą panną przez kolejny rok sprawował lord Seymour. W tym czasie podobno próbował zorganizować małżeństwo swojej podopiecznej z królem, jednak bezskutecznie. Krążyły też plotki, że sam chciał poślubić Jane (wcześniej bezskutecznie starał się o rękę Elżbiety). W 1549 roku został oskarżony o zdradę stanu i ścięty, a Jane wróciła do rodzinnego domu.

Jane Grey królową? To chyba niemożliwe

Cofnijmy się jeszcze na chwilę do roku 1547, gdy umiera Henryk VIII i książę Edward zostaje królem. Ma on dopiero dziewięć lat i prawdziwa władza spoczywa w rękach Edwarda Seymoura (to brat lorda admirała, a obaj byli braćmi królowej Jane Seymour). Już wtedy wszyscy wiedzą, że król jest słaby i chorowity. Kto zasiądzie na tronie po jego śmierci było oczywiste – przyrodnia siostra Maria. Po niej, kolejnymi sukcesorami (choć nikt nie brał pod uwagę, że jeśli Maria wstąpi na tron, to może umrzeć bezpotomnie) byli: księżniczka Elżbieta, Maria Stuart, Frances Grey i Jane. Tak więc szanse, że Jane zostanie królową były tak niewielkie, iż nikt nie brał tego nawet pod uwagę. Nikt, oprócz jej rodziców…

Polecamy e-book Damiana Dobrosielskiego – „Kobieta w świecie Azteków”

Państwo Grey już kilka miesięcy po narodzinach swojej córki i Edwarda zaczęli aranżować ich małżeństwo. Prowadzono rozmowy z królem Henrykiem, ale skończyło się tylko na wstępnych ustaleniach. Nadzieja pojawiła się znów pod koniec życia monarchy. Jane była już dobrze wykształcona – tak dobrze, jak chłopiec – i jej rodzice mieli nadzieję, że jednak dojdzie do małżeństwa. I tym razem się nie udało. Tak samo nieudane były starania lorda admirała, podjęte po śmierci Henryka (choć tak naprawdę, to nie jest pewne, czy w ogóle te starania podjął). Trzeba było wymyślić coś innego…

Edward VI

Ślub wszystko zmieni

Po śmierci Seymoura, Jane wróciła do Bradfort. W 1551 roku zmarł przyrodni brat Frances i to ona została dziedziczką Suffolk. Warunki życia rodziny Grey zmieniają się: z rodzinnej posiadłości (dziś pewnie określilibyśmy ją mianem willi) przenoszą się na dwór.

W tym samym roku John Dudley zostaje diukiem Northumberland i głównym radcą króla Edwarda, a tym samym jednym z najpotężniejszych ludzi w Anglii. Dudley jest człowiekiem ambitnym i żądnym władzy. W kwietniu 1552 roku król Edward choruje na odrę, a potem na gruźlicę. Jego stan jest bardzo ciężki i wszyscy wiedzą, że nie doczeka się potomka. Northumberland wie, że jeśli Maria lub Elżbieta zasiądzie na tronie, to on straci swoje stanowisko, a być może i głowę. Wymyśla więc, że należy przekonać króla, by zmienił postanowienia związane z dziedziczeniem tronu tak, by korona przypadła odpowiedniej osobie. Oczywiście nie ma możliwości, by Edward przekazał władzę komuś z rodziny Dudleya. Postanawia więc wykorzystać do tego młodziutką, posłuszną Jane, której rodzicom również marzy się władza.

John Dudley

Jane jest zaręczona z synem byłego protektora, diukiem Hertford, ale nie ma już możliwości, by go poślubiła. John Dudley zostaje jej opiekunem, a rodzice biją ją (w tamtych czasach nie budziło to takich kontrowersji, jak teraz – było czymś normalnym) i zmuszają do poślubienia jego syna, Guildforda.

Ślub odbył się 25 maja 1553 roku w londyńskim domu Northumberlanda. Wszystko było organizowane w takim biegu, że ubrania pożyczono od królewskiego garderobianego. Jane miała na sobie złotą suknię haftowaną diamentami i perłami, pokrytą srebrnym brokatem. Była to uroczystość potrójna – Jane poślubiała Guildforda, jej siostra Katarzyna wychodziła za lorda Herbert, a córka Northumberlanda związała się z lordem Hastings.

Czy Jane kochała męża? Na pewno nie. Małżeństwo zostało skonsumowane na rozkaz Northumberlanda w pierwszym miesiącu, jednak później małżonkowie żyli osobno. Będąc już w więzieniu Jane napisała o zachowaniu swojego męża, że jest rozpieszczony, niedojrzały i marudny. Nie ukrywała też, że nienawidzi teścia, a i teściowa nie była lepsza.

Droga do korony

Gdyby w jakiś sposób udało się po śmierci Edwarda odsunąć od tronu jego przyrodnie siostry i Marię Stuart, to królową zostałaby matka Jane. Jednak Frances zgodziła się zrezygnować ze swoich roszczeń do tronu, gdy dowiedziała się o planie Northumberlanda, który miał uczynić Jane i Guildforda władcami.

Wciąż istnieją dwie wersje zdarzeń, w wyniku których Jane zasiadła na tronie. Ponieważ nie ma żadnych dowodów – na podstawie których byłoby można uznać jedną z nich za prawdziwą, a drugą odrzucić – przedstawię obie.

Wersja I

Edward VI zmarł 6 lipca 1553 roku, jednak nie podano tego od razu do wiadomości publicznej. Northumberland przekonał Radę, by wysłała list do księżniczki Marii. Historycy, którzy uznają tę wersję za prawdziwą, twierdzą, że Northumberland podał Radzie trzy powody, dla których Maria nie może zostać królową – rozwód jej rodziców, jej wiara i płeć. Marii napisano więc, że Edward jest w bardzo złym stanie i powinna przyjechać do Londynu. Plan Northumberlanda zakładał, że Maria zostanie schwytana w drodze i umieszczona w Tower. W czasie podróży do Marii dotarła informacja, że jej brat nie żyje. Wysłała więc do Londynu list, w którym zakładała, że jest spadkobierczynią korony.

Maria I Tudor

Nie wiadomo, jak Northumberland przekonał Radę, by Jane została królową. W kolejce do tronu była jeszcze Elżbieta (choć zawsze można było ją uznać za bękarta) i Maria Stuart. A jednak Dudley był na tyle przekonujący, że Rada wyraziła zgodę. Wysłano jej informację, że ma przybyć do Sion House. Jane powiedziała posłańcowi, że bardzo źle się czuje i nie jest w stanie ruszyć się z domu. Dopiero po dłuższej namowie zgodziła się udać do Sion House. Jane wciąż jeszcze nie wiedziała o śmierci kuzyna.

Polecamy e-book Antoniego Olbrychskiego – „Pojedynki, biesiady, modlitwy. Świat średniowiecznych rycerzy”:

Książka dostępna również jako audiobook!

Gdy dotarła na miejsce, została powitana ze wszystkimi honorami. Uroczysta procesja wprowadziła ją do Chamber State i dopiero tam Jane dowiedziała się o śmierci króla. Trudno sobie wyobrazić jak wielkie musiało być jej zdziwienie, gdy dowiedziała się, że zgodnie z ostatnią wolą Edwarda, to ona ma być królową. Wszyscy przed nią uklękli, a ona niespodziewanie zakołysała się, upadła i zaczęła płakać. Powtarzała tylko: Taki szlachetny książę... Dopiero gdy się uspokoiła powiedziała: Korona nie jest moim prawem i nie proście mnie. Maria jest legalnym spadkobiercą. Jej zachowanie i słowa nie spodobały się Northumberlandowi, więc mając poparcie jej rodziców, upomniał ją, by była posłuszna. Jane jako osoba bardzo wierząca czuła, że musi być posłuszna rodzicom – niechętnie zgadzała się na wszystko, wciąż powtarzając, że nie jest odpowiednią osobą.

Wersja II

Część historyków twierdzi, że Northumberland nie musiał do niczego przekonywać Rady, bo w ostatnich dniach życia Edwarda namówił go na przekazanie korony Jane. Miało się to odbyć 21 czerwca, a podpisany przez Edwarda dokument miał głosić:

I ponieważ jako… Lady Maria i Lady Elżbieta będąc nieprawymi i nielegalnymi… Zważyliśmy i rozważyliśmy… jakie sposoby byłyby najłagodniejsze dla naszego następstwa… I odwołując się do naszych wspomnień, że Lady Jane, Lady Katarzyna i Lady Maria, córki naszej całkowicie ukochanej kuzynki Lady Frances, teraz żony naszego kochanego kuzyna i wiernego doradcy Henryka, Duke’a Suffolk… będąc bardzo blisko naszej krwi, części ze strony naszego ojca i będąc urodzonymi w królestwie, i będąc honorowo wychowanymi w dobrej i pobożnej nauce i innych szlachetnych cnotach… Dlatego My… oświadczamy… że imperialna korona… z braku rozwiązania dla naszego ciała przejdzie na najstarszego syna Lady Frances… lub na Lady Jane… i na jej spadkobierców płci męskiej…

Podobno Jane dowiedziała się o tym trzy dni przed śmiercią króla, gdy ten poinformował ją, że to ona będzie jego następczynią. 10 lipca Jane została zmuszona do publicznego ogłoszenia, że król Edward VI nie żyje i zgodnie z jego wolą, to ona jest nową królową Anglii.

Dziewięć dni królowej

Jeszcze tego samego dnia miała odbyć się koronacja. Jane ubrano w biały coif (szesnastowieczne nakrycie głowy) i zieloną suknię zdobioną złotem – kolory Tudorów. Miała drewniane buty na koturnach (chopines), dzięki którym wydawała się wyższa o 3 cale. Guildford był ubrany w biel i złoto. Między trzecią a czwartą po południu odbyła się parada barek. Jednak nikt nie wiwatował, nikt nie witał okrzykami nowej monarchini – ludzie dopiero dowiedzieli się o śmierci króla, a już młoda, nieznana im kobieta, miała zostać królową. Ludzie dobrze wiedzieli, że to nie Jane, tylko Maria, powinna zasiąść na tronie.

Po przybyciu do Tower of London, Jane zaprowadzono do White Tower. Było tam specjalnie przygotowane miejsce, osłonięte królewskim baldachimem. Markiz Winchester przyniósł klejnoty koronne. Jane jeszcze raz podjęła próbę przeciwstawienia się przyjęciu korony – znów nieudaną. By Jane została królową, wystarczyło, aby tylko na chwilę włożyć koronę na jej głowę. Markiz Winchester podszedł do Grey mówiąc, że może tylko założy koronę na chwilę, by zobaczyć jak wygląda. W końcu ustąpiła mówiąc, że zrobi to tylko po to, by sprawdzić, czy pasuje. W ten sposób królową została dziewczyna, która nie chciała nią być.

Po koronacji wszyscy opuścili salę. Została tylko nowa królowa i jej małżonek. Guildford zażądał, by Jane uczyniła go królem. Odmówiła, a on odpowiedział tylko: Będę uczyniony królem przez Ciebie i przez Act of Parlament. Jane znów odmówiła. Młody Dudley podobno zalał się łzami i wybiegł z sali w poszukiwaniu matki. Zachowanie to potwierdzałoby słowa Jane, że jej mąż był „rozpieszczony, niedojrzały i marudny”. Po opuszczeniu sali przez Guildforda Jane wezwała do siebie Pembroke’a oraz Arundela i oświadczyła im: Jeśli korona należy do mnie, to byłabym zadowolona, czyniąc mojego męża diukiem. Ale nigdy nie zgodzę się, by był królem.

Rada wysłała do Marii list, w którym nazwała ją bękartem i nakazała uznanie Jane za prawowitą królową. 11 lipca posłaniec przyniósł list od Marii, napisany dwa dni wcześniej, w którym księżniczka deklarowała siebie jako królową i pytała, czy uniknie się rozlewu krwi. Postanowiono wysłać earla Warwick i lorda Roberta Dudley (braci Guildforda) z oddziałami na spotkanie Marii. Do spotkania doszło 12 lipca, ale zamiast stanąć przeciw księżniczce, młodzi Dudleyowie za jej namową przyłączyli się do niej. Teraz Maria jechała w kierunku Londynu z całą armią.

Kupuj świetne e-booki historyczne i wspieraj ulubiony portal!

Regularnie do sklepu Histmaga trafiają nowe, ciekawe e-booki. Dochód z ich sprzedaży wspiera działalność pierwszego polskiego portalu historycznego. Po to, by zawsze był ktoś, kto mówi, jak było!

Sprawdź dostępne tytuły pod adresem: https://sklep.histmag.org/

Robert Dudley – obraz Nicholasa Hilliarda

Cały następny dzień w Londynie organizowano siły przeciw Marii. Jednak szlachta nie chciała rządów Northumberlanda, a tym samym – Jane jako królowej. 20 lipca Dudley zrozumiał, że jest osamotniony w swojej walce i nazwał Marię prawowitą królową. 3 sierpnia Maria wraz ze swoją armią wjechała do Londynu i uwięziła swoich wrogów.

Uwięzienie i śmierć

Twierdzi się, że Maria planowała uwolnienie Jane. Na pewno zdawała sobie ona sprawę z tego, że ta młoda dziewczyna była tylko pionkiem w grze Northumberlanda. Jednak istniało zagrożenie, że jeśli Jane zostanie uwolniona, to znów ktoś będzie próbował ją wykorzystać przeciw prawowitej władzy i wprowadzić rządy protestanckie. 20 sierpnia Northumberlanda uznano winnym zdrady i dwa dni później został ścięty.

Podczas przebywania w Tower Jane zapisała w swoim modlitewniku: Oh, Miłosierny Boże, rozważ me nieszczęście, najlepiej znane Tobie; uniżenie wzywam Ciebie byś był dla mnie silną twierdzą obronną. oraz …dziękuję serdecznie Boże za skrócenie moich pogrążonych w smutku dni…

14 listopada Jane i Guildford zostali uznani winni zdrady. Mieli być spaleni żywcem, ale Maria uprosiła, by zostali ścięci. Egzekucja odbyła się 12 lutego. Jane pozostała do końca opanowana. Powiedziała, że umiera jako dobra chrześcijanka. Silnie wierzyła, że po śmierci trafi do wspanialszego świata – tam, gdzie będzie traktowana lepiej niż na Ziemi. Jej ostatnie słowa brzmiały: Panie, w Twoje ręce składam ducha mego…

) Egzekucja Jane Grey – obraz Paula Delaroche’a %

23 lutego ścięto ojca Jane. Frances została ułaskawiona ze względu na wielką przyjaźń, jaką darzyła ją Maria. Młodsza siostra Jane, Katarzyna, była dla bezpieczeństwa trzymana na dworze. Podczas tajnej uroczystości poślubiła Edwarda Seymoura i wkrótce urodził im się syn. Umieszczono ich oddzielnie w Tower. Jednak Katarzyna znów zaszła w ciążę i urodziła kolejnego syna. Zmarła w wieku 27 lat, a jej mąż dożył 83. roku życia.

Pochówek

Ciało Jane leżało przez 4 godziny w miejscu, gdzie została ścięta. W tym czasie przygotowywano wszystko do jej pochówku. W końcu ciałem zajęły się dwie damy Jane. Zostało ono złożone w prostej, drewnianej trumnie, którą zakopano bez uroczystości w St. Peter’s-ad-Vincula, niedaleko miejsca, w którym kiedyś pochowano Annę Boleyn i Katarzynę Howard.

W XIX wieku królowa Wiktoria nakazała posprzątanie kościoła. Podczas prac otworzono trumnę z małym ciałem i odciętą głową, ale szkielet się skruszył. Prochy Jane umieszczono w urnie. Istnieje legenda, że ciało Jane tak naprawdę zostało zawiezione do jej domu rodzinnego w Bradgate i tam zostało zakopane. Otoczono je nowymi drzewami i tam nadal żyje.

Historia Jane na telewizyjnym ekranie

W 1986 roku BBC nakręciło film „Lady Jane”. Był on już kilkakrotnie wyświetlany przez Telewizję Polską SA i wiele osób, zainteresowanych historią Jane, uważa go za dobre źródło informacji. Pod koniec 2003 roku, po kolejnej emisji filmu, na forum serwisu poświęconego historii Anglii zebrała się grupa osób szczególnie zainteresowanych czasami Tudorów i postanowiła sporządzić listę błędów zauważonych w filmie. Na liście tej znalazły się między innymi:

– portret wiszący w domu państwa Grey – to portret, który przez wiele lat był uważany za portret Jane, ale na podstawie klejnotów noszonych przez przedstawioną na nim kobietę ustalono, że przedstawia Katarzynę Parr. Nie było żadnych powodów, by państwo Grey wieszali u siebie w domu portret ostatniej żony króla. Prędzej byłby to portret samego władcy.

– król Edward na polowaniu – to raczej niemożliwe wydarzenie. Edward bardzo nie lubił polowań. Poza tym od początku był bardzo chorowity i słaby, a ostatni rok jego rządów był wyjątkowo ciężki, więc wyprawa na polowanie byłaby zbyt niebezpieczna.

– Edward przekonuje Jane do małżeństwa z Guildfordem – mało prawdopodobne, by umierający gruźlik jechał do swojej kuzynki tylko po to, by przekonać ją do małżeństwa…

– Jane i Guildford idealnym małżeństwem – na filmie są tak zgodni i tak dobrze się dogadują, a naprawdę od samego początku żyli osobno. Wprawdzie twierdzi się czasem, że ich nieudane małżeństwo zaczęło się dopiero wtedy, gdy Jane została królową, ale tak naprawdę już od samego początku nie umieli żyć ze sobą. Guildford strasznie poddawał się wpływom i wciąż kierowali nim rodzice – coś takiego jest trudne do zniesienia w każdym małżeństwie.

– pragnienie wychowania dzieci w miłości – abstrahując od tego, czy Jane i Guildford byli dobrym małżeństwem, czy nie… w tamtych czasach nikt się nie przejmował dziećmi. Wychowanie było bardzo surowe i już od wczesnego dzieciństwa traktowano potomków jak osoby dorosłe. Nie było mowy o okazywaniu dziecku uczuć.

– rozporządzenia Jane – na filmie ukazane jest, że Jane od razu zaczyna wydawać kolejne rozporządzenia (żąda uwolnienia więźniów, zmiany praw wobec żebraków, wybicie srebrnego szylinga i zwrot zagrabionych dóbr klasztornych). Jane była królową przez dziewięć dni i większość tego okresu upłynęło na organizowaniu wojsk przeciw Marii. Na pewno nie było czasu na wydawanie rozkazów.

– Northumberland wyrusza naprzeciw Marii – misję tę powierzono starszym synom Dudleya. On sam pozostawał cały czas w Londynie i organizował siły przeciwko księżniczce.

– sugestia, że Northumberland zmienił wiarę, aby dzięki temu zachować głowę – takie zdarzenie nigdy nie miało miejsca. Northumberland został ścięty za zdradę niecały miesiąc po wkroczeniu Marii do Londynu. Był zbyt niebezpieczną postacią, by dawano mu możliwość ocalenia głowy, jeśli zmieni wiarę.

W żadnym razie nie chcę powiedzieć, że film jest zły, bo jest on naprawdę piękną i wzruszającą historią. Pragnę jedynie zwrócić uwagę, że jak w każdym jednym filmie i tu pozmieniano fakty, by uatrakcyjnić jego fabułę i przyciągnąć przed ekrany większą rzeszę widzów.

Kilka zdań od autorki

Postać Jane Grey często pomijana jest w literaturze – choć na Zachodzie wychodzi coraz więcej książek o jej życiu, u nas wciąż zbywana jest milczeniem. Rzadko też figuruje w wykazach królów Anglii. Czasem wspomina się o niej pisząc o czasach Tudorów (choć i książek o spojrzeniu tak ogólnym jest u nas niewiele; raczej są to pozycje poświęcone Henrykowi VIII, bądź Elżbiecie, a w tych znów nie wspomina się o Jane). Wszelkie informacje o Dziewięciodniowej królowej zbierałam przez wiele lat i pochodzą one głównie z zagranicznych stron internetowych, których autorzy powołują się na konkretne tytuły wydawnicze (u nas niestety niedostępne). Skorzystałam też z informacji, które pojawiły się podczas dyskusji ze znajomymi na internetowym forum poświęconym historii Anglii.

Polecamy e-book Michała Beczka – „Wikingowie na Rusi”

Książka dostępna również jako audiobook!

Bibliografia:

• Lucian O. Meysels, Kobiety wokół angielskiej korony, Katowice 1998.
• Arthur D. Innes, England under the Tudors
• http://www.ladyjanegrey.org
• http://www.anglia.filo.pl
• http://humlink.humanities.mcmaster.ca/~morton/
• http://www.geocities.com/Athens/Parthenon/1000/

(dwie ostatnie strony niestety już nie istnieją lub zostały przeniesione, a mi nie udało się ustalić ich nowego adresu)

Mąż Jane Grey – Guildford Dudley (domena publiczna)