Jan Engelgard – „Bolesław Piasecki 1939-1956” – recenzja i ocena

Jan Engelgard próbuje rozprawić się z dotychczasowym postrzeganiem Piaseckiego i stara się wyjaśnić jego postępowanie w najbardziej tajemniczym okresie jego życia. Analizowane lata życia Piaseckiego 1939-1956 pełne są dramatycznych i nie do końca jasnych wydarzeń w życiu dawnego przywódcy „Falangi”.

Książka Engelgarda jest rozszerzoną wersją poprzedniej jego książki „Wielka gra Bolesława Piaseckiego” wydanej w 2008 roku, o czym zresztą sam autor informuje nas na wstępie. Engelgard z dużą dokładnością opisuje wojenne losy Piaseckiego, działalność konspiracyjną w Konfederacji Narodu, Uderzeniowych Batalionach Kadrowych i Armii Krajowej. Najwięcej uwagi poświęca jednak, otoczonemu aurą tajemnicy i domysłów aresztowaniu go przez NKWD oraz serii przesłuchań przez zaufanego człowieka Berii i Stalina gen. Iwana Sierowa. Engelgard stara się zobrazować okoliczności uwolnienia Piaseckiego i wykorzystania go przez komunistyczne władzę.

Na całość pracy składa się 7 rozdziałów, pierwszy poświęcony Konfederacji Narodu, drugi najbardziej interesujący „Między Sierowem a Gomułką” opisuje okres aresztowania przez NKWD i początki współpracy z komunistycznymi władzami, kolejne zaś działalność PAX i kryzys w łonie tej organizacji na początku lat pięćdziesiątych. Dodatkiem do książki jest obszerny wywiad z jej autorem przeprowadzony dla jednego z portali internetowych.

Bardzo ciekawym zabiegiem jest przedstawienie na tle Piaseckiego powojennych losów innych reprezentantów ruchu narodowego, takich jak m.in. Władysław Grabski, Adam Doboszyński i Stanisław Kozicki, którzy zdecydowali się na powrót i działalność w kraju pomimo objęcia władzy przez komunistów. Podobnie jak Piasecki uważali oni, że niektóre zmiany w kraju (przesunięcie granic na zachód, rozwiązanie problemu mniejszości narodowych, odejście od kapitalizmu) w dłuższej perspektywie mogą okazać się pozytywne dla Polski. Grabski, jeden z nestorów Narodowej Demokracji był zwolennikiem porozumienia z ZSRR i pracy organicznej w stylu Franciszka Druckiego-Lubeckiego z czasów Królestwa Polskiego.

Cała trójka wspomnianych działaczy uważała, że szanse na wybuch III wojny światowej to mrzonki i dalsze trwanie w podziemiu nie ma sensu. Najbardziej nieprzejednanym był Doboszyński uznający, że rządy Polskiej Partii Robotniczej są przejściowe, a Związkowi Sowieckiemu grozi rychły upadek. Po dwóch latach ukrywania się Doboszyński został aresztowany i – po pokazowym procesie – skazany na karę śmierci za kolaborację z Niemcami. Myślę, że przykład Doboszyńskiego doskonale obrazuje, jak mogłyby potoczyć się losy Piaseckiego, w momencie gdyby nie podjął współpracy z Sierowem. Autor podkreśla znaczne sukcesy Piaseckiego w wyłuskiwaniu z komunistycznego aparatu bezpieczeństwa uwięzionych działaczy Polskiego Państwa Podziemnego i roli w tym procederze PAX jaku przystani dla politycznych rozbitków wszystkich odcieni.

Engelgard wnikliwie analizuje działalność PAX, spory personalne, wrogość większości prominentnych postaci komunistycznego wobec osoby Piaseckiego, a co za tym idzie próby zdyskredytowania PAX, uwikłania się w nagonkę na kościół i poparcie tzw. księży patriotów. Autor nie kryje sympatii autora dla Piaseckiego i wyraźnie dąży do usprawiedliwienia podejmowanych przez niego działań. Przytaczane przez autora argumenty o zamianie walki zbrojnej na duchową brzmią patetycznie i mogą budzić wątpliwości. Dążenie Piaseckiego do rozładowania podziemia i podjęcia legalnej działalności w sytuacji bezwzględnego komunistycznego terroru było bardzo kontrowersyjnym politycznym wyborem. Piasecki zapłacił za to oskarżeniami o zaprzedanie się komunistom.

Autor konfrontuje swoją pracę z najważniejszą jak dotąd biografią Piaseckiego pióra Antoniego Dudka i Grzegorza Pytla „Bolesław Piasecki. Próba biografii politycznej” (1990). Plusem książki Engelgarda jest bez wątpienia wykorzystanie nowych dokumentów związanych z osobą Piaseckiego dostępnych po ujawnieniu tzw. teczki Piaseckiego przechowywanej w Państwowym Archiwum Federacji Rosyjskiej a szeroko wykorzystanej w wydanej w 2013 roku książce Nikity Pietrowa „Stalinowski kat Polski. gen. Iwan Sierow”. Engelgard bardzo krytycznie podchodzi też do rewelacji płk Józefa Światły na temat agenturalnej roli Piaseckiego. Sprzeciwia się tezom o zawarciu z Sierowem paktu wymierzonego w Kościół czy oskarżeniom o ujawnienie całej struktury Konfederacji Narodu i Armii Krajowej, rzekomo skutkujące późniejszymi wyrokami dla wielu jego współpracowników. Według Engelgarda do ocalania życia Piaseckiego w głównej mierze przyczyniła się znaleziona podczas aresztowania przy nim broszura „Idą czasy”, w której zawarł surową ocenę sytuacji geopolitycznej Polski, wzrastanie pozycji ZSRR w świecie i przyszłą ideologiczną ewolucję komunizmu. W swojej książce Engelgard robi też użytek z dokumentów i wspomnień najbliższych współpracowników Piaseckiego: Jerzego Hagmajera, Zygmunta Przetakiewicza i Ryszarda Reiffa.

W ostatnich dwóch rozdziałach Engelgard wchodzi w polemikę na temat współczesnych grup polskiej prawicy. Krytykuje środowisko Civitas Christiana (kontynuatorki PAX) za odcinanie się od Piaseckiego i samego PAX-u. Warto w tym miejscu zauważyć, że najważniejszą słabością książki Englegarda jest brak krytycyzmu wobec postaci Bolesława Piaseckiego. W niektórych fragmentach jego postać jest przedstawiona wybitnie jednowymiarowo co nie wychodzi książce na dobre.

Pomimo to sądzę, że autorowi należą się słowa uznania za zweryfikowanie wielu mitów na jego temat. Praca Engelgarda może stanowić dobry punkt wyjścia do dalszych rozważań nad innymi aspektami życia Piaseckiego, takimi jak choćby tajemnicze zabójstwo jego syna Bohdana.