Jak rozbudowywano Lwów w latach trzydziestych?
Ten tekst jest fragmentem książki Jakuba Lewickiego „Regeneracja i modernizacja. Architektura Lwowa okresu dwudziestolecia międzywojennego”.
Kolejne postulaty związane z powiększeniem obszaru Lwowa wiązały się z dalszą rozbudową miasta planowaną na lata czterdzieste i pięćdziesiąte XX wieku. Zupełnie nowa era rozwoju miała nastąpić w związku z planowanym włączeniem miasta w obręb Centralnego Okręgu Przemysłowego. Już u schyłku lat trzydziestych podkreślano włączenie do obszaru COP-u zachodnich powiatów województwa lwowskiego, a następnie planowano dołączenie ziem między Sanem, Bugiem a Dniestrem, a Lwów miał zostać stolicą tego obszaru. Planowano wówczas znaczącą rozbudowę Lwowa i uczynienie z niego zaplecza intelektualnego i gospodarczego dla rozbudowy przemysłu. Miała ona obejmować rozbudowę zakładów przemysłowych i stworzenie ze Lwowa centrum nowego obszaru przemysłowego. Wiązała się z tym rozbudowa Politechniki Lwowskiej, powołanie nowych jej wydziałów, a także innych instytucji kształcących specjalistów w dziedzinie przemysłu maszynowego i ciężkiego.
W latach 1946–1951 planowano także znaczącą rozbudowę miasta, a do 1955 roku – dwukrotne zwiększenie liczby jego mieszkańców. Proces związany z przekształceniem Centralnego Okręgu Przemysłowego planowano zrealizować do 1956 roku, ale zamierzenia te przed rokiem 1939 nie wyszły poza wstępne dyskusje i poufne memoriały.
Ruch budowlany
Wszystkie projekty budynków mieszkalnych były zatwierdzane w departamencie technicznym lwowskiego magistratu. Projekty nowych budowli powstawały na podstawie szczegółowych wytycznych dotyczących zabudowy poszczególnych fragmentów miasta określających linię zabudowy, maksymalną wysokość budynku i stopień zabudowy działki. Projekty budzące wątpliwości zatwierdzających je urzędników rozpatrywała doradcza komisja architektoniczno-artystyczna, przychylając się do ich zatwierdzenia, często po zaleceniu dokonania poprawek, lub odrzucając wykonane projekty. Jej status zmieniał się i miała ona różne nazwy (komisja, podkomisja, rada). Samodzielny status uzyskała w październiku 1937 roku na mocy zarządzenia prezydenta Stanisława Ostrowskiego, kiedy przy zarządzie miasta utworzono Radę Artystyczną jako organ doradczy i ekspercki w sprawach architektury i budownictwa. Na wytyczanie nowych ulic i ich zabudowę miał wpływ Komitet Rozbudowy Lwowa, który intensywnie działał w latach dwudziestych i trzydziestych XX wieku. O nowej parcelacji i zabudowie poszczególnych fragmentów miasta decydowała jednak przede wszystkim Rada Miejska. Wszystkie inwestycje nadzorowała służba nadzoru budowlanego.
Po przeprowadzeniu reorganizacji przez Prezydenta miasta Wacława Drojanowskiego została ona podzielona na służbę wewnętrzną sprawowaną przez inżynierów i personel administracyjno-prawny oraz na służbę zewnętrzną sprawowaną przez komisarzy i przodowników okręgowych jako organów kontrolnych i egzekucyjnych. W lutym 1935 roku zarząd miasta wprowadził pierwszą w Polsce mundurową policję budowlaną, która podlegała nadzorowi urzędu wojewódzkiego i ministerstwa spraw wewnętrznych. Jak z dumą pisano: „Komisarze (ocerowie) tej policji i przodownicy mają mundury szaro-niebieskie z wypustkami o barwach miejskich, różniące się między sobą tylko odznakami na naramiennikach i czapkach”. Bardzo ważną zmianą w organizacji magistratu było powołanie w 1930 roku Biura Rozbudowy Miasta, którego celem było opracowywanie projektów rozbudowy Lwowa i przygotowywanie konkretnych rozwiązań urbanistycznych. Kierownikiem nowej, ale niezmiernie ważnej instytucji został Władysław Czerny. W biurze tym zatrudniono kilkunastu młodych absolwentów Politechniki Lwowskiej, m.in. Zbigniewa Wzorka, Kazimierza Dziewońskiego i Romana Chrystowskiego, którzy wprowadzili do opracowywanych projektów bardzo nowoczesne rozwiązania projektowe.
Na formę budynków powstających w okresie międzywojennym wpływały przestarzałe ustawy budowlane wymagające znacznej grubości murów budynku i stawiające duże wymagania konstrukcyjne dotyczące stropów, klatek schodowych i wentylacji. W latach dwudziestych XX wieku we Lwowie nadal obowiązywała Ustawa budownicza dla królewskiego stołecznego miasta Lwowa z 1885 roku i jej nowelizacja z 1909 roku, która powstała jeszcze w czasach austro-węgierskich. Ustawy te znacznie ograniczały formy projektowanych budowli, co podkreślano w ówczesnych wypowiedziach. Konieczna była zmiana tych przepisów. Przygotowaniem projektu nowej ustawy budowlanej dla Lwowa zajmowała się Komisja Polskiego Towarzystwa Politechnicznego pod przewodnictwem prof. Gustawa Bisanza, która obradowała w 1918 i 1919 roku przez kilka miesięcy. W maju 1919 roku przygotowano projekt nowej ustawy, który przekazano Ignacemu Drexlerowi i prezydium miasta. Sprawa nowej ustawy budowlanej dla miasta Lwowa była też przedmiotem zainteresowania Polskiego Towarzystwa Politechnicznego w 1920 roku. Ostatecznie nie doszło jednak do jej uchwalenia. Było to spowodowane przeciągającymi się wydarzeniami wojennymi i koniecznością realizacji innych zadań związanych z odbudową i zwiększeniem potencjału ekonomicznego miasta.
Zasady inwestycji i ruch budowlany miały regulować przepisy miejscowe o prawie budowlanym i zabudowaniu osiedli przygotowane dla miasta Lwowa z 1928 roku i opublikowane w 1930 roku. Znacząco wpływały one na formę wznoszonych budowli. Przepisy określiły dopuszczalną wysokość zabudowy mieszkaniowej, jej gęstość oraz dopuszczalne rozwiązania funkcjonalne i konstrukcyjne, wpływając w znacznym stopniu na formę budynków powstających w okresie ożywienia budowlanego w latach trzydziestych XX wieku. W ówczesnej prasie podkreślano, że Magistrat m. Lwowa opracował projekt przepisów miejscowych do ustawy budowlanej i przesłał go do zaopiniowania przez Polskie Towarzystwo Politechniczne. Był on przedmiotem analizy komisji w składzie: prof. Dyonizy Krzyczkowski, inż. Konstanty Biernacki, inż. Alfred Broniewski, inż. Zygmunt Harland, inż. Tadeusz Wróbel.
Liczba inwestycji budowlanych
Budownictwo mieszkaniowe rozwijało się we Lwowie z różną intensywnością. Pierwsze lata po odzyskaniu niepodległości charakteryzowały się powolnym ruchem budowlanym, który jednak szybko zdynamizował się w drugiej połowie lat dwudziestych XX wieku. Była to w większości zabudowa jednorodzinna, ponadto powstawały niewielkie domy jedno- i dwupiętrowe. W latach 1918–1928 zbudowano 357 nowych i przebudowano 113 istniejących domów (poza gminami, które weszły później w skład Wielkiego Lwowa), co po odliczeniu powojennego zastoju budowlanego dawało rocznie około 40 wznoszonych budowli. Budynków dwupiętrowych i wyższych każdego roku kończono zaledwie kilka. Nagłe zahamowanie inwestycji budowlanych nastąpiło w grudniu 1929 i w pierwszej połowie 1930 roku, co było wynikiem światowego kryzysu i spowodowanych nim problemów gospodarczych Polski.
Na początku lat trzydziestych jedynie kończono wcześniejsze inwestycje i raczej nie podejmowano nowych. Stopniowe odrodzenie ruchu budowlanego nastąpiło dopiero w roku 1933, aby gwałtownie wzrosnąć w drugiej połowie lat trzydziestych XX wieku. O boomie budowlanym można mówić od około 1937 roku, trwał on jednak krótko, bo w latach 1938–1939 spadła liczba nowo wznoszonych domów. Wiele rozpoczętych wówczas inwestycji było kończonych jeszcze w latach następnych.
Zainteresował Cię ten fragment? Koniecznie zamów książkę Jakuba Lewickiego „Regeneracja i modernizacja. Architektura Lwowa okresu dwudziestolecia międzywojennego” bezpośrednio pod tym linkiem!
Ten tekst jest fragmentem książki Jakuba Lewickiego „Regeneracja i modernizacja. Architektura Lwowa okresu dwudziestolecia międzywojennego”.
Druga połowa lat trzydziestych XX wieku we Lwowie to ogromny wzrost inwestycji budowlanych. Około 75% wszystkich nowo wzniesionych w tym okresie budowli powstało w południowej części miasta. Tam również wzniesiono prawie wszystkie cztero- i pięciokondygnacyjne kamienice. Wówczas nastąpił bardzo wyraźny podział lokalizacji wznoszonych domów pod względem przeznaczenia użytkowego budynków, jak i sposobu zabudowy. Zabudowa mieszkaniowa o charakterze zwartym powstawała w okolicach: ulicy 29 Listopada (ob. ulica Jewhena Konowalca, ukr. Євгéна Коновáльця), placu Zgody (ob. skwer w rejonie ulicy Japońskiej), ulicy Andrzeja Potockiego (ob. ulica generała Czuprynki – Romana Szuchewycza, ukr. Романа Шухевича), ulicy Ludwika Nabielaka (ob. ulica Iwana Koltarewskiego, ukr. Івана Котляревського), ulicy Wuleckiej (ob. ulica Andrieja Sacharowa, ukr. Андрія Сахарава), ulicy Radeckiej, tak zwanej Stillerówki, ulicy Snopkowskiej (ukr. Снопівська), i na pozostałych wolnych parcelach w centrum miasta.
Budownictwo willowe o większej intensywności rozwijało się na Żelaznej Wodzie i Persenkówce, w okolicach ulic: generała Wacława Iwaszkiewicza (ob. ulica Księżnej Olgi, ukr. Княгині Óльги), Gipsowej (ukr. Гіпсова), Górnej Zadwórzańskiej (ob. ulica Wołodymyra Antonowicza, ukr. Володимира Антоновича), Obwodowej (ob. ulica Iwana Trusza, ukr. Івана Труша), na Górnym Łyczakowie i Krzywczycach (Kolonia Profesorska). Zabudowa mieszkaniowa luźna o dwóch kondygnacjach (piętrowa), o charakterze ogrodowym i małej intensywności rozwijała się na peryferiach miasta, głównie na terenach nieskanalizowanych w obrębie gmin przyłączonych do Lwowa: Lewandówce, Sygniówce (kolonia Towarzystwa Osiedli Robotniczych), Kulparkowie, Kozielnikach, Pasiekach, Krzywczycach i Jałowcu, w niewielkim stopniu również na Kiepurowie i Zniesieniu.
W tym okresie zarząd miejski przeprowadził pomiary i opracował szczegółowe plany zabudowy. W latach 1934–1939 wykonano ogółem 1250 hektarów pomiarów szczegółowych i 60 kilometrów niwelacji oraz około 492 hektarów szczegółowych planów zabudowy, które zostały uchwalone przez Radę Miejską i były już częściowo zatwierdzone przez Ministerstwo Spraw Wewnętrznych. Umożliwiło to regulację i przebudowę wielu ulic, a także ich nowoczesną zabudowę.
Uregulowano ulice: Pasieczną, Gródecką, Zakładową (ob. ulica Włodzimierza Wielkiego, ukr. Володимира Великого) i Pełtewną (ob. ulica Wiaczesława Czornowoła, ukr. проспект В’ячеслава Чорновола), część ulicy Andrzeja Potockiego, Grochowską (ob. Stepana Rudnickiego, ukr. Степанa Рудницькoго), Wulecką (ob. A. Sacharowa, ukr. Академіка Андрія Сахарава), generała Wacława Iwaszkiewicza (ob. Księżnej Olgi, ukr. Княгині Óльги) i Zieloną (ukr. Зелена). Ponadto przeprowadzono regulację wielu fragmentów gruntów na innych ulicach, umożliwiając ich zabudowę. W 1939 roku rozpoczęto regulację ulic: Józefa Dwernickiego (ob. M. Łemika, J. Muszaka i I. Święcickiego, ukr. Миколи Лемика, Юрія Мушака, Іларіона Свєнціцького), Pełtewnej (ob. aleja Czornowoła, ukr. проспект В’ячеслава Чорновола) i Korsa (ob. A. Sacharowa, ukr. Академіка Андрія Сахарова).
Wiele terenów zostało wykupionych, co pozwoliło rozpocząć ich zabudowę. Najbardziej spektakularnym efektem rozbudowy było tworzenie nowych parafii i budowa nowych świątyń. Wiele z nich prowadziły zakony, które same organizowały ich budowę (reformaci na Kleparowie, kapucyni na Zamarstynowie, saletyni na Zniesieniu, misjonarze na Zoówce, salezjanie na Łyczakowie, franciszkanie w Kozielnikach). Dotyczyło to zarówno budownictwa rzymskokatolickiego, jak i greckokatolickiego. Powstawały budowle, które były nie tylko ważnymi znakami w krajobrazie, lecz także stymulowały rozwój okolicznej zabudowy.
Ruch budowlany we Lwowie w latach 1934–1939 był bardzo intensywny. Oprócz osiedli urzędniczych, jak Kolonia Profesorska, Żelazna Woda, Góra Stryjska, powstały całe nowe ulice, na przykład Józefa Hauke-Bosaka (ob. ulica Tiutiunków, ukr. Тютюнників), Żyżyńska (ob. ulica Wołodymyra Kubijowicza, ukr. Володимирa Кубійовичa), Obertyńska (ob. ulica Zaryckich, ukr. Заричкиx), Wulecka (ob. ulica Andrieja Sacharowa, ukr. Андрійa Сахаровa) czy Marii Bartusówny (ob. ulica Biblioteczna, ukr. Бібліотечна). Już w 1936 roku liczba wznoszonych nowych budowli była porównywalna z najlepszym okresem lwowskiego boomu budowlanego z lat 1911–1913, a nawet go przewyższyła190. W późniejszych latach ruch budowlany jeszcze się nasilił, aby stopniowo się zwiększyć w 1937, a następnie zmniejszyć się w roku 1938 i 1939.
W celu upowszechnienia planowego budownictwa zbiorowego Komitet Rozbudowy inicjował i stymulował budowę nowych osiedli mieszkaniowych. Niestety, prywatni inwestorzy nie podjęli budowy większych zespołów zabudowy (z wyjątkiem Kolonii Profesorskiej). W latach 1934–1939 wykończono i oddano do użytku 1839 nowych budynków jedno-, dwu- i wielopiętrowych oraz 874 budowle monumentalne i 301 budynków remontowanych. Oddane w użytkowanie obiekty zwiększyły liczbę mieszkań o 5294 lokale (14 127 izb mieszkalnych i 295 izb niemieszkalnych). Był to rezultat świadomej działalności urzędu miejskiego i zatrudnionych tam pracowników.
U schyłku lat trzydziestych coraz bardziej widoczne były efekty rozbudowy miasta. Popularyzowano dotychczasowe osiągnięcia, jak i informowano o nowych. W dniu 4 III 1939 roku prezydent Lwowa Stanisław Ostrowski wygłosił w Rozgłośni Lwowskiej Polskiego Radia odczyt inaugurujący serię audycji Lwów w rozbudowie. Dalsze odczyty wygłosili: Romuald Pieńkowski Urbanistyka i tendencja rozwojowa Lwowa (6 III 1939), Witold Doliński Zagadnienia urbanistyki Lwowa zabytkowego (13 III 1939), Dobrosław Stróżecki, Lwowskie węzły komunikacyjne (20 III 1939) i B. Kohlhepp Nawierzchnie ulic lwowskich (27 III 1939).
W świetle dotychczasowych opracowań konieczne jest rozdzielenie liczby mieszkań oddawanych do użytku i liczby ukończonych domów. Oba pojęcia nie są tożsame, a liczba zasiedlanych nowych mieszkań nie zawsze była proporcjonalna do liczby ukończonych domów. W literaturze próbowano przyjmować tezę, że znacznie większy był ruch budowlany w okresie 1921–1931, kiedy wzrósł on o ponad 100%, niż w latach 1931–1939, kiedy wzrósł zaledwie o około 2,5% w stosunku do poprzedniej dekady.
Założenie to opiera się na kilku całkowicie błędnych przesłankach. Do liczby nowych domów, ukończonych w latach 1921–1931, należy doliczyć budynki, których budowę rozpoczęto po 1912 roku, ale nie zostały ukończone przed wybuchem wojny, a ich budowa była bardzo zaawansowana. Okres budowy tych budynków należałoby zaliczyć do okresu poprzedniego. Ponadto porównywanie liczby budynków wznoszonych w latach trzydziestych do dużej liczby nowo ukończonych budowli z lat dwudziestych powoduje znaczne zaniżenie procentowego wzrostu nowo wznoszonych budowli w latach trzydziestych. Wreszcie budynki z lat dwudziestych miały mniej mieszkań i izb. Jednocześnie, jak zauważono, na wzrost liczby budynków w tych latach miała wpływ duża liczba niewielkich willi ukończonych w tym okresie, co ostatecznie zniekształciło statystyczny obraz ówczesnego ruchu budowlanego. O rzeczywistym dużym wzroście ruchu budowlanego w latach trzydziestych świadczy nie tylko statystyczny wzrost liczby oddawanych mieszkań i izb w budynkach z tego okresu, lecz także dominacja architektury z tego okresu w różnych częściach miasta, podczas gdy budynki z lat dwudziestych spotykane są o wiele rzadziej, a w niektórych dzielnicach zaledwie sporadycznie.
Zainteresował Cię ten fragment? Koniecznie zamów książkę Jakuba Lewickiego „Regeneracja i modernizacja. Architektura Lwowa okresu dwudziestolecia międzywojennego” bezpośrednio pod tym linkiem!
Ten tekst jest fragmentem książki Jakuba Lewickiego „Regeneracja i modernizacja. Architektura Lwowa okresu dwudziestolecia międzywojennego”.
Jak obliczono, zasób substancji mieszkaniowej we Lwowie wzrósł w okresie międzywojennym o 62%, a wśród kończonych mieszkań przeważały małe, jedno- i dwuizbowe, których było ponad 73% wśród wszystkich oddawanych do użytku lokali. Jest to bardzo ważny czynnik dowodzący prowadzenia świadomej polityki na rzecz zaspokojenia głodu mieszkaniowego. Świadczy on też o konsekwentnie podejmowanych działaniach oszczędnościowych i ograniczaniu kosztów nowo wznoszonych budynków, w których znajdowała się maksymalna liczba niewielkich mieszkań oddawanych do użytku. Lwów cechowała także niewielka liczba osób przypadających na jedno mieszkanie, co plasowało miasto na drugim miejscu w Polsce pod tym względem. Świadczy to nie tylko o dobrej jakości lwowskich mieszkań, lecz także pozwala przypuszczać, że wpływ na to miała duża liczba mieszkań dużych i luksusowych, co jest dowodem zamożności części mieszkańców Lwowa.
Rozbudowę miasta i oddawanie do użytku nowych mieszkań podzielono na kilka etapów:
– 1919–1922 – lata odbudowy i remontów lokali zniszczonych przez wojnę,
– 1923–1929 – zabudowa miasta przez nadbudowy pięter i strychów oraz budowanie tzw. plomb na wolnym terenie,
– 1929–1932 – wielki kryzys gospodarczy, okres stagnacji i regresu ruchu budowlanego mimo znacznego zwiększenia terenów budowlanych po rozszerzeniu granic miasta,
– 1932–1939 – przezwyciężanie kryzysu i intensywna akcja budowlana obejmująca przyłączone obszary miasta.
W ogólnym zarysie okresy te pokrywają się z charakterystyką rozbudowy miasta i analizą aktywizacji miejscowego środowiska budowlanego zawartymi w tej pracy. Obok rozbudowy miasta, budowy nowych domów konieczne było wznoszenie nowoczesnej infrastruktury – wodociągów, kanalizacji, doprowadzenia elektryczności i gazu. Jej szybka budowa świadczyła o nowoczesności nowo kończonych domów, jak i modernizowanych starszych fragmentów zabudowy. Dane statystyczne wskazują, że we Lwowie kanalizację i wodociąg oraz elektryczność lub gaz posiadało od 23% do 47% mieszkańców, co stanowiło jeden z najwyższych współczynników w Polsce. Mimo tych korzystnych danych konieczna była dalsza szybka rozbudowa infrastruktury – wodociągów, kanalizacji i innych niezbędnych mediów. Świadczą o tym nie tylko liczne wypowiedzi prasowe, dyskusje podejmowane w poszczególnych wydziałach magistratu i opracowane tam dokumenty, lecz także fachowe artykuły publikowane w prasie specjalistycznej.
Znacząca rozbudowa infrastruktury i kanalizacji Lwowa była niezbędna przede wszystkim w oddalonych od centrum rejonach i na terenach dzielnic przyłączonych do miasta. Postulowano też pilną budowę oczyszczalni przy rzece Pełtwi i budowę nowych kanałów. Rozszerzenie miasta i przyłączenie gmin Kleparów, Hołosko, Zamarstynów i Zniesienie do Wielkiego Lwowa spowodowało konieczność budowy kolektora dla Zniesienia Dolnego i budowę kolektora lewobrzeżnego wraz ze stacjami pompowania ścieków do oczyszczalni. Konieczna była też budowa kanalizacji w nowych dzielnicach w rejonie Pasiek, Persenkówki, Bodnarówki, Kulparkowa, Sygniówki i Lewandówki.
Rozwój Lwowa nie był jednak równomierny i bezproblemowy. Hamowały go niekorzystne rozwiązania prawne, zła sytuacja ekonomiczna kraju i brak większych dochodów miasta. Podejmowano liczne przedsięwzięcia, aby stymulować rozwój miasta. Tylko w lipcu 1930 roku. Tymczasowa Rada Miejska uchwaliła 10 rezolucji (10 VII 1930), w których domagała się wprowadzenia nowoczesnych ustaw samorządowych, przyznania samorządom wyższych dochodów, konwersji długów miejskich, przyznania kredytów na rozbudowę miasta i popieranie ruchu budowlanego, powierzenia Lwowowi elektryfikacji Małopolski Wschodniej, utworzenia oddziału Pocztowej Kasy Oszczędności, centrum naftowego i wyższego urzędu górniczego, przyznania rzemiosłu lwowskiemu zamówień rządowych oraz przyspieszenia budowy linii kolejowej Warszawa-Lwów. Działania te miałyby polepszyć sytuację gospodarczą i finansową miasta.
Lata kryzysu były także okresami wzrostu bezrobocia. Liczba bezrobotnych wahała się od pięciu do kilkunastu procent aktywnych zawodowo robotników i pracowników. Były to zarówno osoby niewykształcone, jak i posiadające wyższe kwalifikacje. Miejscowa prasa często publikowała ogłoszenia inżynierów poszukujących pracy, podobnie jak i artystów, i innych twórców. Powodowało to zahamowanie inwestycji, ale i liczne niepokoje społeczne. O złej sytuacji gospodarczej świadczą liczne strajki, które obejmowały także robotników budowlanych. Wielki strajk około 2000 pracowników wybuchł 10 VII 1922 roku i trwał ponad dwa tygodnie. W kolejnych latach (m.in. 1923, 1926, 1930, 1932) wielokrotnie domagano się podwyżek płac robotników budowlanych, ale i rozpoczęcia budowy i odbudowy gmachów publicznych, rozpoczęcia robót państwowych i udzielenia kredytów na budowę nowych mieszkań. Jeden z kolejnych wielkich strajków robotników budowlanych trwał od 26 IV do 30 V 1932 roku i zakończył się podwyżką płac oraz rozpoczęciem nowych inwestycji miejskich finansowanych z budżetu nadzwyczajnego miasta.
Poważnym problemem hamującym rozwój miasta były też niskie dochody powodujące powiększanie się zadłużenia miasta, które zamierzano zmniejszyć poprzez podniesienie podatków. Tylko 12 VIII 1926 roku Tymczasowa Rada Miejska uchwaliła podniesienie podatku komunalnego od budynków z 25% do 50% państwowego podatku od nieruchomości. Postulowano także zwiększenie udziału gminy w podatku dochodowym z 15% do 30%. Najskuteczniejszym sposobem zwiększania dochodów funduszy miejskich były jednak nowe kredyty, a pracę dla robotników zapewniały głównie wielkie inwestycje miejskie i roboty publiczne (budowa nowych ulic, dróg i kanałów).
Mimo nieustannych potrzeb finansowych Lwów na tle innych miast był bogatym ośrodkiem i ważnym centrum finansowym. Świadczą o tym dane podatkowe. Już wówczas zauważono: „Jak nas informuje lwowska Izba Skarbowa, najbardziej wydajnym pod względem podatkowym na całym terytorium Izby, obejmującym lwowskie województwo, jest niewielki czworobok we Lwowie, ograniczony ulicami Legionów, Kopernika, Leona Sapiehy i Szpitalną. Wymiar podatku uznał tę dzielnicę za najbogatszą; stwierdził w niej 65 milionów złotych obrotu w 6 miesiącach. W tym półroczu ściągnięto z tej dzielnicy 1 302 000 złotych tytułem podatku obrotowego. Każdy mieszkaniec tej najbogatszej dzielnicy płacił przeciętnie 263 zł półrocznie. W zestawieniu z innymi dzielnicami Lwowa, a nawet z większymi miastami Małopolski, znów przoduje ten mały czworobok lwowskich ulic, stanowiący handlowe centrum Lwowa. I tak płaci on prawie 10 proc. podatku obrotowego, ściąganego z całego terytorium lwowskiej Izby, zatem więcej, jak cały okręg drohobycki (4%), więcej jak cały Stanisławów i Przemyśl razem wzięte (3 i pół procent)”. Wspomniany rejon miasta był siedzibą wielu banków i dużych firm, będących źródłem dużych dochodów. Podane fakty świadczą o dużych możliwościach finansowych mieszkańców miasta i działających w nim instytucji, co niestety nie przekładało się na dochody gminy Lwowa.
