In memoriam – Władysław Andrzej Serczyk (23 VII 1935 – 5 I 2014)
Serczyk był wybitnym badaczem dziejów Europy Wschodniej. Historię zaczął studiować dzięki wpływowi swojego starszego brata – Jerzego Serczyka (1927-2006), który został znanym historykiem historiografii. Jego macierzystymi uczelniami były Uniwersytet Jagielloński i Uniwersytet Marii Curie Skłodowskiej. Doktorat uzyskał w roku 1963, a habilitację – w roku 1968. W 1976 roku, mając 41 lat uzyskał tytuł profesora nadzwyczajnego. Od tego czasu aż do 1986 roku związny był z Uniwersytetem Jagiellońskim. W latach 1979 – 1981 był prorektorem tej uczelni. W latach 1974–1978 sprawował funkcję dyrektora Biblioteki Jagiellońskiej. Następnie, od roku 1986 aż do 1996 wykładał w Filii Uniwersytetu Warszawskiego w Białymstoku. Z kolei od roku 1997 był zatrudniony w Wyższej Szkołe Pedagogicznej w Rzeszowie (od 2001 – Uniwersytet Rzeszowski).
W swoich badaniach koncetrował się na szeroko pojętej historii Ukrainy, Rosji oraz historii stosunków polsko-ukraińskich w epoce nowożytnej. Był autorem ponad trzystu prac naukowych. W czasach gdy o stosunkach polsko-ukrańskich na dobrą sprawę nie wolno było pisać, napisał jedyną wydaną w Polsce Ludowej – Historię Ukrainy (Wrocław 1979; wyd. 2 popr. i rozsz. 1990; wyd. 3 2001). Trzeba pamiętać, że badania nad historią naszego sąsiada były dość mocno zaawansowane w okresie dwudziestolecia międzywojennego (Władysław Tomkiewicz, Henryk Paszkiewicz, Stefan Maria Kuczyński, Miron Korduba). Po wojnie w zmienionych warunkach politycznych nastąpiła wymuszona reorientacja zainteresowań i badanie dziejów Ukrainy zostało całkowicie poniechane przez badaczy krajowych.
To właśnie Władysław Serczyk był obok Zbigniewa Wójcika tą osoba, która reaktywowała te badania ponownie w Polsce. Książki: Hajdamacy (Kraków 1972), Na dalekiej Ukrainie. Dzieje Kozaczyzny do 1648 roku (Kraków 1984) i Na płonącej Ukrainie. Dzieje Kozaczyzny 1648-1651 (Warszawa 1998) cieszyły się sporą sympatią czytelników, o czym świadczą ich kolejne wznowienia. Od 1993 roku był przewodniczącym Polsko-Ukraińskiej Komisji ds. Podręczników Szkolnych, a także konsultantem historycznym przy filmie Jerzego Hoffmana „Ogniem i mieczem”. Zasłynął również jako popularyzator dziejów Rosji. Warto tu wymienić wielokrotnie wznawiane biografie władców: Katarzyny II (Wrocław 1974), Iwana IV Groźnego (Wrocław 1977), Piotra Wielkiego (Wrocław 1973). Opracował polską edycję Pamiętników cesarzowej Katarzyny II (Kraków 1980). Był członkiem PAU i PAN a także wielu towarzystw naukowych (m.in.. od 1988 wiceprezes Polskiego Towarzystwa Historycznego). Wykładał m.in. na uniwersytetach w: Kijowie, Edmonton, w Institut of European Studies (Wiedeń) oraz Grodnie. Z okazji 60. urodzin uczniowie i przyjaciele ofiarowali mu pokaźna księgę pamiątkową – Z dziejów Europy Środkowo-Wschodniej, Białystok 1995.
Odszedł historyk rzetelny i bez reszty zaangażowany w badania historyczne. Zabrał ze sobą bezpowrotnie swe niewypowiedziane myśli, sugestie, propozycje rozwiązań, niedokończone lub niepodjęte prace, które mogłyby wzbogacić naszą wiedzę o przeszłości. Był też jednym z wybitnych promotorów intelektualnego zbliżenia narodów polskiego i ukraińskiego. Jego odejście jest dużą stratą dla nauki polskiej.
