Gwiazdka Cieszyńska - Historia monet
Gwiazdka Cieszyńska, pismo dla zabawy, nauki i przemysłu.
Ner. 4. – Cieszyn d. 23. Stycznia. – R. 1858.
Pierwsze monety powstały w Lidii w VII w. p.n.e. Wykonane były z minerału o nazwie elektrum, będącego stopem złota i srebra. Na pieniądzu o owalnym kształcie po jednej stronie umieszczano wizerunek byka lub lwa, a na drugiej znajdowało się kwadratowe wgłębienie, powstające podczas wybijania monety. W późniejszych wiekach monetę, przede wszystkim w basenie Morza Śródziemnego, rozpowszechnili Fenicjanie, a następnie Grecy. Standaryzowany system monetarny wprowadzili Rzymianie i stosowali go na terenie całego Imperium Rzymskiego. Kilka wieków przed naszą erą monety zaczęły powstawać niezależnie także w Indiach (w postaci srebrnych, prostokątnych blaszek) i w Chinach (monety miedziane).
Starożytne monety lidyjskie Grosz był monetą srebrną o wartości kilku lub kilkunastu denarów. Jego nazwa wywodzi się od łacińskiego denarius grossus, co oznacza gruby denar. Moneta ta powstała w średniowieczu i swą popularność zyskała w wyniku tzw. reformy groszowej, zapoczątkowanej w 1172 roku w Genui. Kolejne grosze biła od 1182 roku Florencja, a od 1202 roku Wenecja. Grosz wenecki, zwany również matapanem, przedstawiał dożę Enrico Dandolo, któremu św. Marek wręcza chorągiew, oraz siedzącego Zbawiciela. Po zdobyciu Konstantynopola przez Krzyżowców matapan zdominował wschodnią części basenu śródziemnomorskiego. Tymczasem w części zachodniej zapanował, wprowadzony w 1266 roku przez Ludwika IX Świętego, grosz turoński (o masie 4,2 g). W 1300 roku reformę groszową przeprowadził również Wacław II, wybijając grosz praski (3,7 g). Moneta ta powstawała w Kutnej Horze, w której odkryto bardzo bogate złoża srebra. Na jej awersie umieszczano koronę z podwójnym otokowym napisem zawierającym imiona królów czeskich i ich tytuł, a na rewersie znajdował się czeski lew otoczony napisem GROSSI PRAGENSES. Pierwszym polskim władcą, wprowadzającym monetę groszową, był Kazimierz Wielki. Wzorując się na groszu praskim, wyemitował w 1367 roku grosz krakowski (3,2 g), na którego awersie umieszczono koronę i napis KAZIMIRVS PRIMVS DEI GRATIA REX POLONIE, a na rewersie orła z napisem GROSI CRACOVIENSESS.
Grosz praski Wacława II (rewers) Pierwsze srebrne dukaty powstały w 1140 roku za sprawą króla Sycylii Rogera II de Hauteville. Na jego monetach widniał napis: Sit tibi Christe datus quem tu regis iste ducatus (Tobie Chryste niech oddane będzie, to którym rządzisz księstwo). Przypuszcza się, że właśnie od ostatniego słowa inskrypcji wywodzi się nazwa tej monety. Największe znaczenie zyskały jednak dukaty wybijane ze złota. Pierwsze powstały w 1284 roku w Wenecji (o wadze 3,55 g złota), a ich odpowiednikiem były floreny (3,5 g), bite we Florencji od 1252 roku.
Historia talara sięga XV wieku, gdy gwałtowny rozwój handlu wymusił wprowadzenie grubszego pieniądza. Pierwszą dużą, srebrną monetę wprowadził w 1472 roku doża Wenecji Mikołaj Trona. Tzw. Lira Trona ważyła 6,52 g, zawierając 6,18 g czystego srebra. Dwa lata później monetę o jeszcze większej wadze (9,8 g) stworzył mediolański książę Galeazzo Maria Sforza i nadał jej nazwę teston. W 1486 roku Zygmunt Habsburg wybił pierwsze guldinery, czyli monety odpowiadające wartością jednostkom złotym (w krajach germańskich zwanych guldenami). Na początku XIV wieku w Rudawach na terenie Czech odkryto kolejne zasobne złoża srebra. Sytuację tą wykorzystał hrabia Stefan Schlick, uzyskując wyłączne prawo bicia monety. Od 1518 roku w miejscowości Joachimsthal (dzisiejszy Jachymów) wybijał monetę nazwaną Joachimsthaler Gulden. Z czasem nazwa uległa skróceniu do słowa thaler, a następnie upowszechniła się w formie talar. Z kolei od czeskiej formy tolar powstała współczesna nazwa dolar.
Dukat króla Rogera Na koniec warto przytoczyć ciekawostkę, łączącą talara i Marię Skłodowską Curie. Z Jachymowa pochodziła ruda uranowa, w której nasza noblistka stwierdziła istnienie pierwiastka rad.
