Daniel Koreś – „W cieniu wyroku na miasto. Pułkownik dyplomowany Józef Szostak „Filip” (1897–1984)” – recenzja i ocena
Daniel Koreś – „W cieniu wyroku na miasto. Pułkownik dyplomowany Józef Szostak „Filip” (1897–1984). Biografia szefa Oddziału III i szefa operacji KG AK” – recenzja i ocena
Monografia „W cieniu wyroku na miasto. Pułkownik dyplomowany Józef Szostak Filip (1897–1984). Biografia szefa Oddziału III i szefa operacji KG AK” jest zwieńczeniem dekady badań nad tą postacią prowadzonych przez dr. Daniela Koresia – pracownika Oddziałowego Biura Badań Historycznych IPN we Wrocławiu. Autor recenzowanej publikacji cztery lata wcześniej opracował i opatrzył wstępem wspomnienia Szostaka.
Józef Szostak-Radziwiłłowicz (z używania drugiego członu nazwiska zrezygnował w latach dwudziestych) przyszedł na świat 25 lutego 1897 roku w Józefowie w ówczesnym powiecie błońskim. Był piątym z kolei dzieckiem Antoniego, urzędnika cukrowni w Józefowie i Jadwigi z d. Berger. W rodzinie Szostaków pielęgnowano tradycje walki zbrojnej o niepodległość, dziadek Józefa – Flip Antoni Szostak walczył w powstaniu styczniowym.
Karierę wojskową Szostak rozpoczyna w 1915 roku, wstępując do I Brygady Legionów Polskich. Po wojnie polsko – bolszewickiej jego kariera nabiera tempa. W 1930 roku ten ambitny oficer zostaje przyjęty do Wyższej Szkoły Wojennej, kończąc ją jako jeden z prymusów z tytułem naukowym oficera dyplomowanego. W 1936 roku trafia do Oddziału III Operacyjnego Sztabu Głównego kierowanego przez płk. dypl. Józefa Jaklicza – swojego wykładowcę z wojskowej Alma Mater. Jaklicz kompletuje zespół zdolnych oficerów, którego zadaniem jest opracowanie planów operacyjnych walki zarówno z sąsiadem ze wschodu (plan „W”), jak i z Zachodu („plan Z”). W czasie wojny obronnej 1939 r. dowodzi 13 Pułkiem Ułanów Wileńskich. Nie trafia do niewoli, nie nawiązuje kontaktu z konspiracją, ukrywa się. Latem 1941 r. kontaktuje się z kierownictwem ZWZ, które kieruje go do Oddziału III Operacyjnego Komendy Głównej. W 1943 r. zostaje szefem Oddziału III i awansuje do stopnia pułkownika dyplomowanego. Punktem przełomowym w karierze Szostaka staje się powstanie warszawskie. Godzi się na jego wybuch, popierając stronnictwo „jastrzębi” reprezentowane przez znanego mu osobiście i lubianego Okulickiego i spiritus movens stronnictwa – gen. Pełczyńskiego „Grzegorza”.
Dużą rolę w podjęciu tej decyzji odegrała ambicja Szostaka (cechę tę potwierdzają wszystkie raporty służbowe), który mianowany zostaje szefem operacji i I zastępcą szefa Sztabu Komendy Głównej AK ds. Operacyjnych. Nie zostaje poinformowany o tym, że powstanie wybuchnie 1 sierpnia. Przez cały okres walk w Warszawie Szostak znajdował się w sztabie ścisłym dowódcy AK. Niemalże w miesiąc po wybuchu powstania, 4 września 1944 r., gdy ranny zostaje gen. Pełczyński „Grzegorz”, Szostak obejmuje obowiązki szefa Sztabu Komendy Głównej AK, które sprawuje zaledwie dwa tygodnie. Po zakończeniu działań wojennych nie wyobraża sobie dalszej służby wojskowej w armii zależnej od komunistów. Nie widzi sensu w konspiracji, nigdy do końca się w niej nie może odnaleźć. Podejmuje pracę w przemyśle, lecz stalinowscy siepacze przypominają sobie o nim doprowadzając w konsekwencji do wyroku skazującego w ukartowanym procesie. Po wyjściu z więzienia, bez emerytury wojskowej, zmuszony był żyć w skromnych warunkach materialnych. Zmarł 11 lutego 1984 r. w swoim domu w Rudzie Pabianickiej.
Płk. dypl. Józef Szostak nie był człowiekiem pozbawionym wad. Często nad jego decyzjami ciążyła ambicja. W życiu prywatnym i zawodowym bardzo pryncypialny. Choć przyjaźnił się z Wieniawą-Długoszowskim, nie korzystał z koneksji. Wierny swoim zasadom pozostał do samego końca.
Recenzowana publikacja to, nie boję się użyć tych słów, dzieło wybitne. Jest to biografia kontekstowa, która przez pryzmat życia bohatera pozwala spojrzeć nam szerzej na wydarzenia, których był uczestnikiem. Imponujący jest ogrom pracy, który skutkuje m.in. objętością publikacji i wielością wykorzystanych źródeł. Od strony edytorskiej praca prezentuje się świetnie. Zawiera liczne źródła ikonograficzne. Mimo że jest to pozycja naukowa, napisana jest językiem przystępnym dla odbiorcy. Jest to dzieło przełomowe dla poznania mechanizmów, które doprowadziły do wybuchu powstania warszawskiego i roli płk. dypl. Józefa Szostaka w Komendzie Głównej AK. Książka pomaga ponadto zrozumieć jak presja, myślenie życzeniowe i cechy osobowości wpływały na decyzje przywódców podziemnej armii. Należy mieć nadzieję, że doczekamy równie solidnych biografii wojskowych na rynku wydawniczym.
