Dagmara Bożek-Andryszczak – „Ryszard Czajkowski. Podróżnik od zawsze” – recenzja i ocena
Dagmara Bożek-Andryszczak – „Ryszard Czajkowski. Podróżnik od zawsze” – recenzja i ocena
Każda kolejna wyprawa była dla mnie nieustannym pasmem radości. Może dlatego na moich zdjęciach nie wieje grozą ani bohaterstwem. Po prostu cieszę się, że mogłem tam być. Z perspektywy wielu podróży wydaje mi się, że bardzo lubię wyjeżdżać, ale dlatego, że mam dokąd wracać i że mój dom jest miejscem, do którego na pewno wrócę. I będę tam szczęśliwy, choć zaraz po powrocie zacznę marzyć o następnych podróżach.
Ryszard Czajkowski
Recenzowana biografia poświęcona jest urodzonemu w 1933 roku w Warszawie Ryszardowi Czajkowskiemu, który podczas swych podróży po świecie często pełnił funkcję operatora filmowego. Warto dodać, że w 1977 roku Czajkowski uczestniczył w budowie Polskiej Stacji Antarktycznej im. Henryka Arctowskiego na Wyspie Króla Jerzego w Szetlandach Południowych. Trzy lata później na tejże wyspie jeden z nunataków nazwano na jego cześć Iglicą Czajkowskiego. Czajkowski jest autorem wielu publikacji naukowych i podróżniczych, filmów dokumentalnych, programów telewizyjnych, a także kilku książek, w tym „Rok w lodach Antarktydy” (Warszawa 2015), zawierającej jego wspomnienia i zdjęcia z pierwszej wyprawy na Antarktydę z lat 1965-1967, którą miałem już okazję recenzować dla portalu „Histmag.org”.
Autorką książki „Ryszard Czajkowski. Podróżnik od zawsze” jest Dagmara Bożek-Andryszczak (ur. w 1986 roku w Krakowie), która z wykształcenia jest tłumaczem języka rosyjskiego. Zagadnienia polarne i podróżnicze nie są jej obce, jako iż uczestniczyła w 35. Wyprawie Polarnej IGF PAN do Polskiej Stacji Polarnej Hornsund na Spitsbergenie (2012-2013) i w 40. Wyprawie Antarktycznej do Polskiej Stacji Antarktycznej im. Henryka Arctowskiego na Wyspie Króla Jerzego (2015-2016) zajmując się wówczas m.in. pracą administracyjną. Bożek-Andryszczak jest także współautorką bloga „dompodbiegunem.pl” (ostatni wpis: kwiecień 2018) i książki „Dom pod biegunem. Gorączka (ant)arktyczna” (2017). Podobnie jak biografia Czajkowskiego, tytuł ten ukazał się dzięki istniejącemu od 1999 roku krakowskiemu Wydawnictwu Bezdroża, specjalizującemu się w publikacjach podróżniczych (poza biografiami i wspomnieniami wydaje ono również przewodniki, mapy i albumy), a które od 2008 roku należy do Grupy Wydawniczej Helion.
Informacje z książki „Ryszard Czajkowski. Podróżnik od zawsze” w znacznej mierze pochodzą od jej głównego bohatera. Z podziękowań zamieszczonych na końcu publikacji dowiedzieć się możemy, że pierwsze rozmowy z polarnikiem nagrała Emilia Sułek, która pierwotnie miała chyba być twórczynią tego dzieła, kolejne przeprowadziła już Dagmara Bożek-Andryszczak. Autorka czerpała też wiadomości od innych osób związanych z Czajkowskim – członków jego rodziny, przyjaciół i współpracowników, a także z dość sporej liczby źródeł pisanych i opracowań dotyczących poruszanej tematyki, w tym publikacji głównego bohatera. Z biografii wynika, że Bożek-Andryszczak oglądała też przynajmniej część filmów nakręconych przez tego polarnika.
Książka składa się z 67 krótkich rozdziałów. Niektóre tworzą w miarę chronologiczną opowieść dotyczącą życia Ryszarda Czajkowskiego, inne omawiają np. jakieś zagadnienie, osobę (lub osoby) czy ciekawostkę. Mogą więc względem przedstawianej historii przenosić się w przeszłość lub wybiegać w przyszłość. Oprócz tego w całej pracy znajdziemy sporo objaśnień, zwłaszcza historycznych, które będą bardzo pomocne dla wielu czytelników. Niemal na samym końcu publikacji (tuż przed bibliografią) zamieszczony został jeszcze rys biograficzny głównego bohatera z listą publikacji, filmów i programów telewizyjnych jego autorstwa. Cała książka napisana jest prostym językiem, czyta się ją szybko i przyjemnie. Jej autorka niewątpliwie włożyła w nią dużo pracy i serca. Chyba jedyny błąd merytoryczny, który wychwyciłem podczas lektury tekstu, to nazywanie Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej mianem „Polskiej Republiki Ludowej” (s. 14 i 47).
Niewątpliwym atutem tej biografii są również zamieszczone w niej liczne zdjęcia – wyliczyłem, jest ich ponad 150 (czarnobiałych i kolorowych). Znaczna większość z nich pochodzi ze zbiorów Ryszarda Czajkowskiego. Przedstawiają one przede wszystkim jego życie, rodzinę i podróże. Podejrzewam, że wiele z nich nie było wcześniej publikowanych, co zwiększa wartość całej książki.
Czytając recenzowaną przeze mnie pracę miałem wrażenie, że nie jest to laurka, jak to niekiedy bywa w przypadku biografii, zwłaszcza tych poświęconych osobom żyjącym, a rzetelna publikacja, nie idealizująca swego bohatera. Niewątpliwie na podstawie tej książki można powiedzieć, że Ryszard Czajkowski jest człowiekiem sympatycznym i energicznym, z ogromną wiedzą, który w ciągu swego życia dokonał wielu ciekawych i ważnych rzeczy. Autorka opisała też jednak pewne jego błędy i mniej chwalebne czyny czy też zachowania, co oczywiście jest zaletą tej publikacji.
Do tej książki mam właściwie tylko dwie istotniejsze uwagi. Zaznaczam od razu, że jest to tylko moje zdanie, większość czytelników może mieć zupełnie inne. Po pierwsze: mam wrażenie, że opowiadana historia staje się trochę chaotyczna od 1980 roku, czyli po ostatniej wyprawie polarnej, w której udział brał Czajkowski (nie licząc krótkiego pobytu na Spitsbergenie w czerwcu 2013 roku, podczas którego poznał przyszłą autorkę tej biografii). Niektóre wątki, wydarzenia i wyprawy są w tej części bardziej rozbite i przemieszane, przez co łatwiej jest się pogubić. Po drugie: uważam, że w dziele tym zbyt duży nacisk położony został na opisywanie charakteru i uroku osobistego głównego bohatera, a także zasad, którymi się kieruje. Za mało zaś miejsca – jak na biografię podróżnika - poświęcono samym wyprawom Czajkowskiego. Kilka z nich zostało jedynie wspominanych (np. w którejś z przytaczanych anegdot tytułowej postaci), o innych dowiadujemy się z podpisu pod którymś zdjęciem czy też wspomnianego rysu biograficznego. Bywa również, że opis podróży urywa się w którymś momencie i nigdy nie jest już kontynuowany.
Opinia ta nie dotyczy wypraw polarnych, które, co nie dziwi, są w tej książce najlepiej opisane, zwłaszcza zajmująca kilka rozdziałów pierwsza podróż Czajkowskiego na Antarktydę. Nie oznacza to oczywiście, że praca ta powinna składać się z samych opisów wędrówek po świecie. Do kilku bardzo istotnych wątków znajdujących się w tej biografii należą m.in. dzieciństwo Ryszarda, które przypadło częściowo na ciężkie lata wojenne, a także, z późniejszego okresu, kwestia funkcjonowania rodziny Czajkowskich pod jego nieobecność.
Recenzowana biografia, choć zawiera pewne luki w omawianym życiorysie Ryszarda Czajkowskiego, zwłaszcza w przypadku jego niepolarnych wypraw, warta jest polecenia szerokiemu gronu czytelników, m.in. ze względu na przystępny język, wiele ciekawych informacji i bardzo interesujące zdjęcia. Niewątpliwie w pewnym stopniu przyczyni się ona do przypomnienia (wśród trochę starszych odbiorców) i spopularyzowania jej bohatera, a także jego dzieł i dokonań, związanych nie tylko z podróżowaniem.
