„Cesarze Rzymu. Żołnierze za życia, bogowie po śmierci”. Pomocnik Historyczny POLITYKI – recenzja i ocena
„Cesarze Rzymu. Żołnierze za życia, bogowie po śmierci”. Pomocnik Historyczny POLITYKI – recenzja i ocena
Zasiadanie na tronie w Rzymie pozornie wydawało się łatwe. To cesarze, kryjąc się za fasadami republiki, sprawowali pełnię władzy. To w ich ręku znajdowało się naczelne dowództwo nad armią, sprawowanie nadzoru nad religią i przestrzeganiem prawa. Władza cesarska wydawała się nieograniczona. W rzeczywistości z ponad 70 władców, którzy sprawowali rządy między 27 r. p.n.e. a 395 r. n.e., ponad 40 padło ofiarą zamachów. Wysokie ryzyko śmierci wynikało ze sposobu objęcia władzy przez pierwszego princepsa, Oktawiana Augusta, i nieuregulowania przez niego kwestii sukcesji. Ponadto cesarze musieli stawić czoła licznym trudnościom: problemy wewnętrzne, uzurpacje dowódców wojskowych, plaga wojen domowych, czy najazdy zewnętrzne. Niektórym władcom udawało się przeciwstawić trudnym okolicznościom, a nie zdołali im sprostać.
Innym problemem cesarzy, przynajmniej tych przed Dioklecjanem, była kwestia relacji z Senatem rzymskim i sprawowanie władzy de facto nieograniczonej w taki sposób, aby tego nie okazywać. Jak słusznie zauważają redaktorzy przewodnika: „Mechanizmy władzy absolutnej przykryte płaszczem republiki do dzisiaj pozostają aktualne”. Właśnie tematyce sylwetek cesarzy rzymskich i ich dokonań lub porażek został poświęcony nowy Pomocnik Historyczny „Polityki”.
Podobnie jak poprzednie wydawnictwa z tej serii, recenzowana publikacja budzi uznanie przez wzgląd na warstwę merytoryczną. Autorami tekstów są uznani badacze dziejów starożytności rekrutujący się z różnych ośrodków naukowych w Polsce, a także popularyzatorzy historii, jak choćby Adam Ziółkowski, Dariusz Słapek, Szymon Olszaniec, Michał Norbert Faszcza, Krzysztof Królczyk, czy Agnieszka Krzemińska.
Autorzy Pomocnika Historycznego nie zdecydowali się przyjrzeć wszystkim cesarzom. Wybrano 30 władców, kierując się kluczem ważności ich dokonań, ciężaru porażek, skutków ich rządów. Czytelnik zapozna się więc nie tylko tych najsłynniejszymi cesarzami (Oktawian August, Trajan, czy Klaudiusz), ale także z tymi najbardziej kontrowersyjnymi, czy zapomnianymi. Sylwetki władców zostały uszeregowane chronologicznie. Zbiór otwiera Oktawian August, a zamyka Romulus Augustulus. Biogramy, z racji objętości przewodnika, nie mogły być obszerne i liczą od 1 do 4 stron. Są one jednak rzeczowo napisane, a przy każdej z sylwetek czytelnik znajdzie również krótkie podsumowanie i ocenę rządów cesarza.
Biogramy cesarzy poprzedzają dwa teksty pióra Adama Ziółkowskiego. W pierwszym, „Dla umocnienia Rzeczypospolitej”, autor przedstawił kryzys Republiki w II i I w. p.n.e. oraz pokrótce zarysował ustrój cesarstwa oraz atrybuty władzy cesarza, a także ocenę funkcjonowania cesarstwa i korzyści z niego płynące (niespotykane w dziejach bezpieczeństwo, rozkwit ekonomiczny i kulturalny), a także przeprowadził analizę przyczyn upadku cesarstwa oraz prób jego ratowania. Drugi tekst, „Wieków dyktator”, został poświęcony sylwetce grabarza Republiki, a jednocześnie osoby, która przesądziła o kształcie dziejów Rzymu – Juliusza Cezara. Oba artykuły przybliżają nam powody, dla których cesarze okazali się niezbędni dla przetrwania Rzymu.
Nie ma potrzeby omawiania tutaj każdego z biogramów cesarzy. Warto natomiast zauważyć tutaj, że każdy z tekstów jest na wysokim poziomie, zarówno pod względem merytorycznym oraz literackim. Przewodnik stanowi ciekawą i lekką lekturę. Godne podkreślenia jest to, że autorzy biogramów nie skupili się na wąskim opisaniu dziejów rządów danego władcy, ale umiejętnie kreślą również dzieje samego cesarstwa i zmian zachodzących za panowania poszczególnych cesarzy. W biogramie danego władcy otrzymujemy więc całościowy opis sytuacji cesarstwa za jego rządów. Autorom Pomocnika powiódł się przedstawiony we wstępie zamiar, by poprzez osoby władców opowiedzieć historię cesarstwa.
Treść przewodnika uzupełniają artykuły umieszczone w dwóch większych grupach. Jedna z nich „Konteksty” zawiera dłuższe objętościowo teksty. Pierwszy przedstawia dzieje miasta Rzymu za czasów cesarzy (autor). Drugi został poświęcony prawdziwej podstawie rządów cesarskich – rzymskiej armii. Trzeci przedstawia dwór cesarski oraz urzędników, na których opierał się cywilny aparat władzy cesarza. Kolejny przedstawia gospodarkę Rzymu, w tym rolę cesarzy na jej organizację, czy wykorzystywanie monet w służbie propagandowej cesarza. Znalazły się tu również ciekawe artykuły przedstawiające sylwetki żon cesarzy oraz życie seksualne cesarskiego pałacu. Ostatnie dwa teksty przedstawiają spiski, zamachy i skrytobójstwa na osoby cesarzy, a także „życie po śmierci” cesarzy, czyli ich deifikację i tworzenie kultu boskiego cesarzy.
Mniejsze teksty wchodzą w skład grupy zatytułowanej „Detale” (rozsiane po całym Przewodniku). Czytelnik znajdzie tutaj informacje na temat kształtowania się oficjalnej tytulatury cesarskiej, atrybutów władzy, sposobu i przebiegu sukcesji za pryncypatu. Ale także roli cesarza w dostarczaniu rozrywki swym poddanym, opisy diety i uczt cesarzy. Bardzo ciekawy tekst został poświęcony dziejom rezydencji cesarskich. Tekst przewodnika uzupełniają mapa prowincji cesarstwa oraz wykaz cesarzy (bez uwzględnienia jednak uzurpatorów).
„Polityka”, po raz kolejny, oddała w ręce czytelnika ciekawie przygotowany przewodnik po losach cesarzy i cesarstwa rzymskiego. Dzięki lekturze czytelnik faktycznie może zapoznać się z problemami nurtującymi tytułowych bohaterów, a w tle śledzić losy samego cesarstwa. Otrzymuje on bowiem całościowe kompendium wiedzy na temat cesarstwa rzymskiego. Każdy z tekstów czyta się znakomicie, a osoby autorów sprawiają, że są one równie dobre pod względem merytorycznym. Podobnie rzecz wygląda z szatą graficzną, która budzi uznanie swoją różnorodnością oraz zgodnością z tekstem. Żadna z ilustracji nie została użyta na „chybił trafił”. Mówiąc krótko, recenzowany Pomocnik Historyczny „Polityki” to popularyzacja historii na bardzo, ale to bardzo wysokim, poziomie.
