Bitwa o Ankonę – sukces żołnierzy generała Andersa

Przeczytaj też: 3. Dywizja Strzelców Karpackich w walkach o Monte Cassino

25 maja 1944 r. dowódca brytyjskiej 8. Armii gen. Leese spotkał się z gen. Andersem i przedstawił warianty dalszego użycia 2. Korpusu we Włoszech. Spotkanie przyniosło efekt w postaci przesunięcia Korpusu w rejon walk na odcinku adriatyckim. 8 czerwca ustalono zadania: żołnierze mieli zluzować brytyjskie dowództwo na tym odcinku i objąć dowodzenie pod bezpośrednimi rozkazami Dowództwa Frontu Śródziemnomorskiego. Należało zabezpieczyć region Pescara – Popoli – Aquila. Sztab 2. Korpusu na podstawie poleceń gen. Andersa wyznaczył termin przejścia poszczególnych oddziałów na odcinek adriatycki. 5. KDP miała zająć wyznaczony rejon w dniach od 18 do 20 czerwca.

Dowództwo 2. Korpusu w czasie bitwy o Ankonę w rejonie Castelfidardo. Widoczny gen. Rakowski (pierwszy z prawej) i gen. Anders (drugi z prawej) (fot. ze zbiorów NAC, Archiwum Fotograficzne Tadeusza Szumańskiego, sygn. 24-470).

Szybkość działań wojsk alianckich na Półwyspie Apenińskim w 1944 r. spowodował potrzebę zdobycia nowych portów zaopatrywania. Brytyjczykom zależało na zdobyciu miast Ankony oraz Livorno. W takiej sytuacji dowództwo 15. Grupy Armii wyznaczyło nowe zadanie dla 2. Korpusu – zdobycie Ankony w jak najszybszym czasie.

Bitwa o Ankonę: przygotowania w dywizji do działań bojowych

Przed podjęciem nowych zadań przez 5. KDP, 13 czerwca 1944 r. na wzgórzu 575 w rejonie Monte Cassino odbyło się poświęcenie Krzyża Pamiątkowego 5. Dywizji. Upamiętniał on poległych w czasie walk o zdobycie wzgórza i klasztoru.

Generał Klemens Rudnicki w czasie służby w PSZ na Zachodzie (domena publiczna).

17 czerwca gen. Anders objął dowództwo nad odcinkiem adriatyckim. Następnego dnia 5. KDP rozpoczęła przejście w rejon Casalborodino, który osiągnęła 21 czerwca. Tego dnia dowódca dywizji, gen. Nikodem Sulik, nakazał utworzenie Oddziału Wydzielonego pod dowództwem płk Klemensa Rudnickiego. Składał się on z: 15 Pułku Ułanów Poznańskich, 16. Batalionu Strzelców, 4. Pułku Artylerii Lekkiej, plutonu saperów, łączności, baterii dział SP oraz pododdziałów sanitarnych. 22 czerwca Oddział został wzmocniony szwadronem z 4. Pułku Pancernego oraz 12. Pułkiem Ułanów Podolskich.

22 czerwca Sztab 2. Korpusu opracował „Wytyczne do działań na Ankonę”. Zajęcie miasta miało się odbyć w dwóch fazach: 1. opanowanie miasta i portu w Ankonie, 2. prowadzenie pościgu na nieprzyjacielem w kierunku linii Gotów. W kolejnych dniach odbyły się narady gen. Andersa z dowódcami oddziałów wchodzących w skład 2. Korpusu. Na jednej z nich gen. Anders wyznaczył zadanie zdobycia Morrovalle przez Odział Wydzielony. Podkreślił również, że główne działanie w bitwie o Ankonę po osi Monte della Crescia – Offagna – Chiaravalle przypadnie 5. KDP i 2. Brygadzie Pancernej dowodzonej przez gen. Bronisława Rakowieckiego.

23 czerwca 1944 r. Oddział Wydzielony rozpoczął działania osiągając rejon Santa Rossa, prowadząc rozpoznanie do miasta Macerata. Działalność oddziału dowodzonego przez płk Rudnickiego trwała do 29 czerwca, kiedy to został rozwiązany. Decyzja ta zapadła, ponieważ pozostałe pododdziały 5. Dywizji osiągnęły zakładane miejsce koncentracji, czyli rejon Monte S. Petrangeli – Francavilla.

Polecamy e-booka „Z Miodowej na Bracką”:

Pierwsze walki o Ankonę

Gen. Sulik mając na uwadze fakt, że działania będą prowadzone w szybkim tempie, nakazał utworzyć Zgrupowanie 15. Pułku Ułanów Poznańskich pod dowództwem mjr. Zbigniewa Kiedacza. Zgrupowanie zostało wzmocnione dwoma kompaniami 13. Batalionu, dywizjonem PAL-u oraz kompanią sanitarną bez jednego plutonu. Zadaniem żołnierzy mjr Kiedacza był pościg za nieprzyjacielem.

Polecamy także:

• Dawid kontra Goliat - Polska w walce z Niemcami
• Formowanie 3. Dywizji Strzelców Karpackich w latach 1942-1943

2 lipca 1944 r. dowódca 2. Korpusu wydał rozkaz gen. Duchowi, gen. Sulikowi i gen. Rakowskiemu dotyczący walk o Ankonę. Zadaniem 5. KDP było opanowanie wzgórza pomiędzy rzekami Musone i Fiumicello, przeprowadzenie rozpoznania w kierunku na Agugliano, Filottrano i Iesi oraz przesunięcie 5. Wileńskiej Brygady Piechoty do rejonu S 5823.

Bitwa o Ankonę (fot. Lonio17, opublikowano na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa–na tych samych warunkach 3.0 niezlokalizowana).

Tego samego dnia 18. Batalion z 6. Lwowskiej Brygady Piechoty zebrał się w rejonie San Biagio celem osiągnięcia wzgórza 206. Walki o San Biagio tak wspominał jeden z jej uczestników:

Tuż za zakrętem drogi, gdzie zaczyna się wzgórze 194, padają na rozwinięte plutony pierwsze serie spandauów. Z jakiegoś okna na piętrze, czy z drzewa padnie pojedynczy strzał strzelca wyborowego. Te są najgorsze. Trzeba zdobywać każdy dom, przeszukiwać każde pole. Drużyny idą jarem obok drogi, przez pole, wzdłuż drogi. Przeszukać trzeba każdą skarpę terenu, każdy rząd półkopków. Domki oczyszczone po spenetrowaniu. Kompania ma 17 rannych. Wszystko od spandaua i strzelców wyborowych. Przeszła 1000 metrów i zdobyła wzgórze 206.

W trakcie walk zdobyto dużą ilość sprzętu niemieckiego. Jeden z żołnierzy zdobył nawet polski pistolet „Vis” wyprodukowany w fabryce w Radomiu w 1939 r. 3 lipca polscy żołnierze zajęli m. San Biagio. W tym samym czasie pozostałe oddziały 6. LBP opanowały wzgórza na południowym brzegu rzeki Musone oraz przeprawy na tej rzece. Pozycje te miały bardzo ważne znaczenie strategiczne do dalszych działań.

Gen. Anders na podstawie informacji Sztabu 5. KDP stwierdził:

… nieprzyjaciel, który w walce o pozycje nad rzeką Musone i przed frontem 5. KDP stawił zacięty opór i wprowadził nawet do walki dwa nowe bataliony, prawdopodobnie ostatnie swoje rezerwy, będzie usiłował bronić uporczywie tych stanowisk, na które został zepchnięty wieczorem dnia 3 lipca.

Do 7 lipca trwały zaciekłe walki o pozycje nad rzeką Musone zajęte przez 5. KDP. 7 lipca odbyła się w Sztabie Korpusu odprawa dowódców wielkich jednostek. W pierwszej jej części gen. Anders poprosił zebranych o omówienie dotychczasowych działań, a w dalszej części wyznaczył nowe zadania. Wracając z odprawy wypadkowi samochodowemu uległ dowódca 5. KDP, gen. Nikodem Sulik. Poważnie ranny został przewieziony do szpitala. Dowództwo nad dywizją objął płk Klemens Rudnicki.

Komandosi 2. Korpusu przekraczają rzekę Musone (fot. ze zbiorów NAC, Archiwum Fotograficzne Tadeusza Szumańskiego, sygn. 24-469-5).

8 lipca dowództwo 2. Korpusu wydało Instrukcję Operacyjną Nr 2 do działania na Ankonę. Zapisano w niej, że główne natarcie w ataku na Ankonę miały wykonać oddziały 5. KDP i 2. Brygady Pancernej. Treść dotycząca działań Dywizji brzmiała następująco:

W tym celu 5. WBP utrzyma obecnie zajęte podstawy dla umożliwienia całej 5. KDP koncentracji na północnym brzegu rzeki Musone w rej. na południe od m. Osimo. Koncentrację przeprowadzić pod osłoną nocy, w ciągu dnia przeprowadzić jak najbardziej dokładne maskowanie, celem uzyskania czynnika zaskoczenia. Dowódca 5. KDP rozpozna, przygotuje i zamelduje postawy wyjściowe do natarcia na nakazanym kierunku. Natarcie będzie wsparte bezpośrednio czołgami przez przydział jednego szwadronu na każdy nacierający baon pierwszego rzutu.

Przeciwnikiem żołnierzy 5. KDP była niemiecka 278. Dywizja Piechoty, która zaciekle starała się odzyskać utracone pozycje. Szczególnie broniła wzgórza Monte della Crescia, uważanego przez gen. Andersa za główny punkt niemieckiej obrony i klucz do zajęcia Ankony. Niemiecka Dywizja od 1 do 9 lipca poniosła poważne straty – do niewoli dostało się 1200 żołnierzy.

Polecamy e-book: „Polowanie na stalowe słonie. Karabiny przeciwpancerne 1917 – 1945”

Sytuacja 5. KDP w dniach od 12 do 16 lipca

12 lipca 1944 r. w czasie odprawy wyższych dowódców gen. Anders powiedział zebranym, że z powodu trudności z transportem dzień ostatecznego natarcia na Ankonę został przesunięty na 16 lipca. Głównym celem natarcia miało być przełamanie niemieckiej obrony na odcinku Monte della Crescia – Croce di S. Vincenzo – San Stefano. W dalszej fazie polscy żołnierze mieli zająć Agugliano. Główne natarcie w pierwszej fazie operacji miała prowadzić 5. WBP. Od 11 do 16 lipca na odcinku 5. KDP nie prowadzono poważniejszych walk. Starano się zmylić przeciwnika, że główne natarcie pójdzie drogą nr 16, rozpuszczając plotki, że 6. LBP będzie atakowała wzdłuż wybrzeża adriatyckiego. Jak się później okazało, mylenie przeciwnika przyniosło spodziewany rezultat.

Polscy żołnierze w zburzonej Ankonie (fot. ze zbiorów NAC, Archiwum Fotograficzne Tadeusza Szumańskiego, sygn. 24-479-5).

14 lipca termin natarcia na Ankonę został przesunięty na 17 lipca, ponieważ nadal występowały problemy z dostarczaniem amunicji do oddziałów 2. Korpusu. Dodatkowo tak postanowił dowódca brytyjskiej 8. armii. Na odprawie tego dnia gen. Anders zakomunikował zebranym, że za kilka dni 2. Korpus będzie wizytował król Jerzy VI oraz gen. Kazimierz Sosnkowski. Gen. Anders omówił po raz kolejny plan natarcia na Ankonę. Podkreślił, że kluczowym punktem walk będzie zajęcie Monte della Crescia, które miała opanować 5. KDP. Po opanowaniu wzgórza płk Rudnicki miał przekazać dowódcy 2. Brygady Pancernej 16. Batalion Strzelców i 15. Pułk Ułanów Poznańskich. Atak 5. WBP miał rozpocząć się o godz. 6.35 po 20 minutowym przygotowaniu artyleryjskim. Następnego dnia płk Rudnicki przeprowadził odprawę oficerów sztabu 5. KDP, na której omówiono plan działań w decydującym natarciu na Ankonę.

Wieczorem 15 lipca płk Rudnicki wydał rozkaz do natarcia na miasto. Ocenił siły niemieckie na odcinku 5. KDP na trzy bataliony piechoty, wsparte artylerią oraz działami przeciwpancernymi. Na czas natarcia do Dywizji miały dołączyć 4. Pułk Pancerny, Zgrupowanie 3. Batalionu Strzelców Karpackich oraz 1 PAL. Płk Rudnicki nie mógł skorzystać z 16. Batalionu i 15. Pułku Ułanów Poznańskich. Zadaniem 5. KDP było opanowanie wzgórza Monte della Crescia, grzbiet San Stefano. Na lewym skrzydle 5. WBP, która prowadziła główne natarcie, miała operować 2. Brygada Pancerna wzmocniona 16. Batalionem oraz 15. Pułkiem Ułanów. W odwodzie została 6. LBP, która w razie konieczności miała zostać użyta na kierunku działań 2. Brygady Pancernej.

Kup e-booka: „Polacy na krańcach świata: XIX wiek”

Książka dostępna jako e-book w 3 częściach: Część 1, Część 2, Część 3

Decydujące starcie o Ankonę

Polski czołg rozjeżdża niemiecką swastykę (fot. ze zbiorów NAC, Archiwum Fotograficzne Tadeusza Szumańskiego, sygn. 24-477-5).

W nocy z 16 na 17 lipca 1944 r. oddziały 5. WBP zostały przesunięte na pozycje wyjściowe. O 6.20 13 Batalion Strzelców rozpoczął natarcie a po ostrzale polskiej artylerii do działań włączył się 4. Pułk Pancerny. Nieprzyjaciel odpierał atak w m. Paterniano. 1. kompania 13. Batalionu w walce o tę miejscowość poniosła duże straty – zginął jej dowódca, por. Stanisław Sienkiewicz. Dowódca 5. WBP, ppłk Henryk Piątkowski, wzmocnił natarcie na Paterniano, które zostało zdobyte o 8.20. W związku z dużymi stratami 13. Batalionu, natarcie na Monte della Crescia miał wzmocnić 15. Batalion. Po ciężkich walkach, w samo południe batalion ten zdobył to tak ważne wzgórze. Żołnierze Wehrmachtu wycofali się do m. Offagna. 13. Batalion pozostał na całą noc z 17 na 18 lipca na pozycjach na Monte della Crescia i w Paterniano. O godz. 16.00 na wzgórzu pojawił się 15. Batalion, a jego dowódca mjr Leon Gnatowski został dowódca sił będących na Monte della Crescia.

Wieczorem 17 lipca płk Rudnicki wydał rozkaz w którym podsumował działania podlegających mu oddziałów w pierwszym dniu natarcia. 5. WBP zajęła Monte della Crescia, Collegio, San Stefano. 2. Brygada Pancerna osiągnęła Agugliano. Stwierdzono, że nieprzyjaciel był całkowicie zaskoczony siłą i kierunkiem natarcia.

18 lipca o godz. 1.10 płk Piątkowski nakazał mjr. Gnatowskiemu, aby 15. Batalion do rana zajął m. Offagna. Dwie godziny później żołnierze Gnatowskiego ruszyli do natarcia na tę miejscowość, która została opanowana o 5.00 rano. Na tym zakończyło się zadanie 5. WBP, która została skoncentrowana w rejonie m. Offagna.

Zobacz też:

• „Kto nie umie przetrwać klęski, ten niewart jest zwycięstwa”. Generał Klemens Rudnicki

Wyparcie nieprzyjaciela z pozycji Paterniano i Monte della Crescia oznaczało przełamanie całego systemu obronnego Ankony. Dalsze zadania polegały jedynie na oczyszczaniu terenu z nieprzyjaciela. Wielu niemieckich żołnierzy dostało się do niewoli. Od zachodu Ankonę oskrzydlała 6. LBP, co zamykało drogę odwrotu.

Również 2. Brygada Pancerna z powodzeniem przeprowadzała natarcia na swoim odcinku. Pod wieczór 18 lipca opanował rejon Croce di San Vincenzo. Ostatnim zadaniem żołnierzy 2. Korpusu podczas walk o Ankonę było zdobycie przyczółków na rzece Esino. W tym celu ze składu 2. Brygady Pancernej wydzielono Zgrupowanie „Bob” pod dowództwem ppłk Władysława Bobińskiego, które składało się z: 6. Pułku Pancernego, brytyjskiego 7. Pułku Huzarów, części 15. Pułku Ułanów i 16. Batalionu. Zadaniem Zgrupowania było prowadzenie działań na kierunku Chiaravalle. Pozostała część sił 2. Brygady Pancernej miała prowadzić działania wzdłuż szosy nr 16. Zgrupowania bez większego oporu dotarły do rzeki Esino i dopiero w rejonie Chiaravalle napotkały na poważny opór niemiecki. Po dłuższych walkach ułani 15. Pułku Ułanów zdobyli kontrolę nad rzeką.

Pościg za nieprzyjacielem w dalszej kolejności prowadzili żołnierze z 3. Dywizji Strzelców Karpackich. To spowodowało, że pierwszym polskim oddziałem jaki wszedł do Ankony był Pułk Ułanów Karpackich z 3. DSK, a nie żaden z oddziałów 5. KDP, która prowadziła trzon działań w walce o miasto.

Kpt. Anastazy Łukianiec na tle miasta i zatoki (fot. ze zbiorów NAC, Archiwum Fotograficzne Tadeusza Szumańskiego, sygn. 24-479-4).

Straty 5. KDP w czasie walk na odcinki adriatyckim wynosiły rannych 39 oficerów i 799 szeregowych. Szczegółowe duże straty poniósł 13. Batalion Strzelców, w którym zabitych w walkach o Paterniano i Monte della Crescia było 25 żołnierzy, a 44 było rannych.

Po latach tak wspominał bitwę o Ankonę płk Klemens Rudnicki:

Rozpoczęła się 17 lipca o godzinie 7.00 rano bitwa zakończona w dniu 18 lipca w godzinach popołudniowych. Przyniosła ona sprzymierzonym najlepszy port nad Adriatykiem, otwierając szerokie możliwości dla przyszłych operacyj głównych sił sprzymierzonych na Rimini i linię Gotów. Korpusowi Polskiemu przyniosła sławę i pełne zadowolenie z dokonania samodzielnej operacji, która przejdzie do historii, jako klasycznie zaplanowana i rozegrana bitwa.

Pierwsze samodzielne zadanie 2. Korpusu zostało zakończone pełnym sukcesem. Bitwa o Ankonę była ważna dla żołnierzy 2. Korpusu, ponieważ potwierdzili oni swoją jakość po walkach o Monte Cassino. Sam teatr działań 2. Korpusu nie był istotny dla powodzenia całej operacji na Półwyspie Apenińskim, ale zdobycie Ankony dawało większe możliwości do prowadzenia działań dla Sił Sprzymierzonych. Jak się później okazało, 2. Korpus prowadził dalsze działania na wyznaczonym mu kierunku aż do zdobycia Bolonii w kwietniu 1945 r.

Polecamy e-booka „Z Miodowej na Bracką” – Tom drugi!

Bibliografia

• 5. Kresowa Dywizja Piechoty 1941-1947. Zarys dziejów, red. A. Suchcitz, Londyn 2012.
• Czerkawski T.M., Byłem żołnierzem generała Andersa, Warszawa 2008.
• Doherty R., Cel Monte Cassino. Działania 8. armii i Drugiego Korpusu Polskiego we Włoszech, przełożył K. Sęk, Warszawa 2009.
• Dziennik czynności gen. Władysława Andersa 1941-1945, wstęp i opracowanie Bogusław Polak, Koszalin 1998.
• Generał Władysław Anders: żołnierz czasu pokoju i wojny, pod. red. A. Szczepaniaka, Opole 2008.
• Kamiński St., Generał dywizji Bronisław Bolesław Duch (1896-1980), Warszawa 2010.
• Kronika. 16 Lwowski Batalion Strzelców, Londyn 1969.
• Lalak Z., Pułk 4. Pancerny „Skorpion”, Warszawa 2003.
• Organizacja i działania bojowej 2. Korpusu Polskiego PSZ na Zachodzie 1943-1945. Wybór źródeł, t. 5: Działania zaczepne nad Adriatykiem. Bitwa o Ankonę, cz. 1, wstęp, wybór i opracowanie Michał Polak, Leszno 2004.
• Polskie Siły Zbrojne w II wojnie światowej. Kampanie na Obczyźnie, t. II, cz. 2, Londyn 1975.
• Rudnicki K., Na polskim szlaku. Wspomnienia z lat 1939-1947, Warszawa 1990.
• Trzecie Dywizja Strzelców Karpackich 1942-1947, red. M. Młotek, Londyn 1978.
• Tym J.S., Pancerni i ułani generała Andersa. Broń pancerna i kawaleria pancerna Polskich Sił Zbrojnych na Środkowym Wschodzie i we Włoszech 1941-1946, Warszawa 2012.
• Tym J.S., Wojska pancerne Polskich Sił Zbrojnych na Zachodzie w latach 1940–1947, Warszawa 2012.

Redakcja: Tomasz Leszkowicz