Alexander von Humboldt i jego podróże
Alexander von Humboldt i jego podróże – artykuł inspirowany czasopismem „Gwiazdka Cieszyńska, pismo naukowe i zabawne”
„Gwiazdka Cieszyńska, pismo dla zabawy, nauki i przemysłu”Ner. 43. – Cieszyn d. 23. Października. – R. 1858. 
„Gwiazdka Cieszyńska, pismo dla nauki, przemysłu i zabawy”Ner. 20. – Cieszyn 14. Maja. – Rok 1859. Alexander von Humboldt urodził się w Berlinie 14 września 1769 roku. Już w młodości przejawiał zainteresowanie naukami przyrodniczymi. Miał skłonność do gromadzenia i znakowania roślin, muszli i owadów, przez co otrzymał żartobliwe przezwisko „małego aptekarza”. Początkowo jednak wróżono mu karierę polityczną. Studiował finanse we Frankfurcie, handel i języki obce w Hamburgu, geologię w Freibergu oraz anatomię, astronomię i wykorzystanie instrumentów naukowych w Jenie. W 1789 roku zdał egzaminy wstępne na Uniwersytecie w Getyndze, gdzie uczęszczał na wykłady dwóch niemieckich naukowców: badacza starożytności, filologa, historyka i archeologa – Christiana Gottloba Heyne’a oraz fizjologa i antropologa – Johanna Frierdicha Blumenbacha. To pod ich czujnym okiem rozwijały się różnorodne zainteresowania Alexandra. Z kolei jego zamiłowanie do podróży zrodziło się pod wpływem Georga Forstera, etnologa i uczestnika drugiej wyprawy Jamesa Cooka po Pacyfiku. Z Forsterem podróżował Humboldt po Anglii, Austrii, Szwajcarii i Włoszech.
Alexander von Humboldt (domena publiczna). Pod koniec XVIII wieku otrzymał propozycję wokółziemskiego rejsu z kapitanem Nicolasem Baudinem. W związku z tym, razem z francuskim botanikiem Aimé Bonplandem, wyruszył z Paryża do Marsylii. Los chciał, że obaj panowie trafili jednak do Madrytu, gdzie niespodziewanie spotkali ministra Mariano de Urquijo, który przekonał ich do podjęcia wyprawy do Ameryki.
Wyposażeni w listy polecające Króla Hiszpanii, wypłynęli 5 czerwca 1799 roku z portu w A Coruña i 16 lipca 1799 roku dotarli do miasta Cumaná w Wenezueli. Po drodze zatrzymali się jeszcze kilka dni na Teneryfie, gdzie wspięli się na wulkan Pico del Teide. W Ameryce swoje badania rozpoczął od odwiedzin misji w Caripe, a także penetracji jaskini Guácharo, w której odkrył tłuszczaka – nowy gatunek ptaków. Wracając do Cumaná, w nocy z 11 na 12 listopada, Humboldt zaobserwował rój meteorów, zwany Leonidami. Kolejnym etapem podróży był wyjazd do Caracas i zdobycie szczytu Cerro El Ávila. W lutym 1800 roku opuścił wybrzeże w celu badania biegu rzeki Orinoko i jej dopływów. Ta czteromiesięczna wyprawa po bezludnym i dzikim terytorium miała duże znaczenie w badaniach rzeki Casiquiare, łączącej dorzecza Orinoko i Amazonki. Podczas podróży Humboldt zajmował się również opisem życia kilku rodzimych plemion, a także odkrył i zdobył kilka węgorzy elektrycznych. 24 listopada wypłynął na Kubę, gdzie spędził kilka miesięcy. Dzięki szczegółowym badaniom wyspy nazywano go później „drugim odkrywcą Kuby”. Na kontynencie stanął ponownie w Cartagena de Indias i zaraz wyruszył do Quito, gdzie dotarł 6 stycznia 1802 roku. Wspiął się na wulkan Pichincha, a następnie próbował wejść na wulkan Chimborazo. Szczytu, uznawanego za najbardziej odległy od środka Ziemi, niestety nie udało się zdobyć. Jednak wysokość 5878 metrów, na jaką udało się wejść Humboldtowi, stanowiła wówczas rekord świata. 9 listopada 1802 roku w okolicy Callao badacz zaobserwował przejście Merkurego na tle tarczy Słońca. Tutaj też Humboldt został pierwszym Europejczykiem, który zobaczył i zbadał właściwości guano, czyli odchodów ptaków morskich lub nietoperzy, gromadzących się od wieków na powierzchni ziemi lub w jaskiniach.
Swoją amerykańską ekspedycję Humboldt kontynuował podróżując po Meksyku, a jej zwieńczeniem była wizyta u prezydenta Stanów Zjednoczonych, Thomasa Jeffersona. Do Europy powrócił 3 sierpnia 1804 roku. Wyprawa amerykańska dała podwaliny geografii fizycznej i meteorologii, po raz pierwszy zbadano tempo spadku średniej temperatury wraz ze wzrostem wysokości nad poziomem morza, a także odkryto spadek natężenia ziemskiego pola magnetycznego od biegunów do równika.
XIX-wieczna mapa izotermiczna, sporządzona na podstawie obliczeń Humboldta (domena publiczna). Ćwierć wieku po eksploracji obu Ameryk, w wieku 60 lat, Humboldt wyruszył w kolejną dużą podróż. Tym razem, wspierany przez cara Rosji, zorganizował wyprawę do wnętrza Azji. W okresie od maja do listopada 1829 roku Humboldt przemierzał terytorium Imperium Rosyjskiego od Newy do Jeniseju, pokonując odległość ponad 1500 km. Wyprawa nie przyniosła jednak tak wielu odkryć, jak ta amerykańska.
Zainteresowania Humboldta obejmowały całą gamę nauk: geologię, astronomię, zoologię, botanikę, mineralogię, klimatologię, oceanografię, a także etnografię i językoznawstwo. Jego największym dziełem był Kosmos, wydany w czterech tomach, w latach 1845–1858, w którym zebrał całą przyrodniczą wiedzę ówczesnych czasów. Warto również zaznaczyć, że jako jeden z pierwszych postulował ochronę przyrody, między innymi tworząc określenie: „pomnik przyrody”.
Humboldt zmarł 9 maja 1859 roku w Berlinie.
Redakcja: Tomasz Leszkowicz
