Akademia Górnicza w Kielcach (1816-1827)

Stanisław Staszic (1755–1826) ksiądz, wybitny działacz kulturalny, gospodarczy i polityczny

Do literatury przedmiotu weszła nazwa Szkoła Akademiczno-Górnicza w Kielcach. Stało się tak m.in. poprzez różnego rodzaju publikacje w czasopismach i kalendarzach (por. np. „Gazetę Kielecką” z 1885 roku). Do nazwy tej należy odnosić się jednak z wielką rezerwą – jest to bowiem nazwa rosyjska, urzędowa i w pewnym sensie wiążąca się z czasami carskich represji. Wincenty Choroszewski, który ukończył Instytut Górniczy w Petersburgu i świetnie znał język rosyjski, napisał o kieleckiej uczelni w sposób następujący: „Akademia Górnicza właściwie w języku ruskim Szkołą akademiczno-górniczą zwana”. Z kolei jak zauważa Antoni Kleczkowski: „wszystkie współczesne istnieniu szkoły zapiski i listy mówią o Akademii Górniczej (np. pisma Dyrekcji Głównej Górniczej, Wydziału Szkolnego w Kielcach w 1821 i 1822, zapisy w księgach metrykalnych z lat 1819-1824 i inne)”. Ponadto nazwa ta pojawia się w aktach dotyczących śledztwa w sprawie Bractwa Burszów i Szpaków Kieleckich.

Rys historyczny

Akademia Górnicza w Kielcach została powołana postanowieniem Namiestnika Królestwa Polskiego gen. Józefa Zajączka z 4 czerwca 1816 roku. Decyzja o jej założeniu zapadła równocześnie z powstaniem Instytutu Agronomicznego w Warszawie. Autorami projektu uruchomienia Akademii Górniczej byli Stanisław Staszic (1755-1826), który uważał, że instytucja taka powinna znajdować się blisko ośrodków produkcyjnych, oraz Stanisław Kostka Potocki (1755-1821). Należy dodać, że niecałe cztery miesiące później (24 września 1816 roku) Kielce stały się siedzibą województwa krakowskiego.

Tworzenie podstaw kieleckiej uczelni oparto na doświadczeniach z Freibergu, gdzie od 1765 roku istniała pierwsza na świecie Akademia Górnicza. Na pomieszczenia kieleckiej uczelni przeznaczono północne skrzydło pałacu biskupiego. Dyrektorem Akademii został Johann Ullmann, sprawujący tę funkcję aż do jej zamknięcia.

Zobacz też:

• Rada Nieustająca: zdrada nieustająca i matka nieładu?

Stanisław Kostka Potocki

Młody świętokrzystki ośrodek akademicki szybko przyjął ideały środowisk o znacznie większych tradycjach studenckich. Na początku 1821 roku założono w Kielcach Stowarzyszenie Burszów i Szpaków Kieleckich, wzorowane na podobnych organizacjach z Niemiec i Warszawy. Oprócz celów czysto samokształceniowych i kulturalnych, stowarzyszenie skupiało w swych szeregach reprezentantów środowisk patriotycznych i narodowych. Najprawdopodobniej zaprzestało ono swej działalności już po kilku miesiącach – w sierpniu 1821 roku – kiedy to carska policja wykryła podobne organizacje na ziemiach polskich i wszczęła w ich sprawie śledztwa. W 1822 roku przesłuchaniami zostali objęci słuchacze kieleckiej Akademii Górniczej, zeznając, że jedyny cel ich działalności stanowiła praca samokształceniowa. Z tego względu nikt nie został ukarany, a śledztwo zakończono w marcu 1823 roku.

W roku akademickim 1819/1820 naukę ukończyło po raz pierwszy siedmiu słuchaczy. W latach 1823–1824 na zajęcia uczęszczała rekordowa liczba uczniów – 36. Rok później szkołę opuściło 12 absolwentów, co także stanowiło rekord. Postanowienie Rady Administracyjnej Królestwa Polskiego z 9 grudnia 1826 roku przeniosło uczelnię do Warszawy, ale nigdy nie została ona tam otwarta. Tym samym w 1827 roku ostatecznie szkoła przestała istnieć. W dniu zamknięcia biblioteka szkolna liczyła 683 książki, gabinet mineralogiczny miał ok. 1,5 tys. okazów, zaś muzeum narzędzi matematycznych, fizycznych i chemicznych mieściło w swych zbiorach 100 eksponatów.

Nauka, uczniowie i absolwenci

Program nauki stanowił odbicie zasad nauczania, jakie panowały we wspomnianej saksońskiej szkole górniczej. W trakcie trzyletnich studiów słuchacze zgłębiali wiedzę z zakresu 14 przedmiotów: matematyki czystej i stosowanej, fizyki oraz nauki o maszynach górniczych, mineralogii, górnictwa, chemii, hutnictwa ogólnego i hutnictwa żelaza, górnictwa, inżynierii górniczej, rysunku technicznego oraz prawa górniczego. Okresowo istniały jeszcze inne przedmioty, np. leśnictwo. Zajęcia na uczelni prowadzone były dwa razy dziennie: rano i po południu. Jeden dzień w tygodniu przeznaczano na zapoznawanie się z pracą kopalń i hut w Miedzianej Górze i Białogonie. Łącznie wszystkie zajęcia trwały 40 godzin w tygodniu.

Słuchaczem Akademii mógł zostać mężczyzna, który ukończył co najmniej V klasę szkoły wojewódzkiej oraz miał skończone 18 lat i biegle posługiwał się językiem niemieckim. Nauka kosztowała rocznie 72 zł, choć ubodzy mogli uzyskać zwolnienie z opłat. Warto zaznaczyć, że około 2/3 słuchaczy korzystało z rządowych stypendiów. Sporą grupę uczniów stanowili synowie urzędników zatrudnionych w Głównej Dyrekcji Górniczej i dozorstwach jej podległych, przeważnie pochodzenia szlacheckiego.

Akademia Górnicza w Kielcach wykształciła grono wybitnych absolwentów. Jerzy Cieszkowski po jej ukończeniu został naczelnikiem Zachodniego Okręgu Górniczego, zaś jego brat – Jan Kanty – pracował jako zawiadowca hut w Olkuszu. Jacek Lipski, ceniony inżynier hutniczy, zaprojektował wielkie piece w Parszowie i Kawęczynie, a także nadzorował budowę wielkiego pieca w Rejowie. Antoni Klimkiewicz był z kolei projektantem wielkich pieców w Chlewiskach i Ostrowcu. Franciszek Prauss uczestniczył w postaniu listopadowym, Józef Skalski był budowniczym dróg, natomiast Jan Strahler i Maurycy Kossowski pracowali jako wysocy urzędnicy zarządu górnictwa i hutnictwa w Królestwie Polskim.

Profesorowie

Dzięki zabiegom rządu Królestwa Polskiego, do Kielc dużym kosztem sprowadzono specjalistów z zagranicy. Prawie wszyscy szybko się zasymilowali i do śmierci pozostali w Królestwie Polskim wraz ze swoimi rodzinami.

Georg Gottlieb Pusch (Jerzy Bogumił Koreński) na znaczku Generalnego Gubernatorstwa z 1944 r.

Najwybitniejszym profesorem Akademii Górniczej w Kielcach był Jerzy Bogumił (Georg Gottlieb) Pusch, pochodzący z Saksonii absolwent Akademii Górniczej we Freibergu, uczeń profesora Wernera. Po przyjeździe do Kielc w końcu 1816 roku został wykładowcą chemii, hutnictwa oraz górnictwa; został również asesorem w Głównej Dyrekcji Górniczej. To właśnie w mieście nad Silnicą Pusch prowadził terenowe badania geologiczne, wyruszając w piesze wędrówki z młotkiem i kompasem geologicznym. Przyczyniły się one do ukazania się jego największego dzieła pt. „Opis geognostyczny Polski”. Ponadto w 1828 roku zaprezentował „Atlas geognostyczny Polski”, w którym znalazły się mapy m.in. Królestwa Polskiego, Galicji i Gór Świętokrzyskich. Choć słabo posługiwał się językiem polskim, zdołał zintegrować się z kieleckim środowiskiem, czego potwierdzeniem był fakt, że wybrano go do specjalnego komitetu, którego zadaniem było podniesienie estetyki miasta.

Saksończyk Fryderyk Lempe nauczał w Akademii matematyki oraz mechaniki. Co warte podkreślenia, od 1820 roku prowadził zajęcia w języku polskim. Jan Jakub Graff prowadził zajęcia praktyczne z inżynierii górniczej oraz rysunek topograficzny i architektoniczny, aż do 1824 roku, gdy na stanowisku zastąpił go Wilhelm Krumpel. Probierstwa uczył zaś Jan Karol Henryk Kaden. Wszyscy wyżej wymienieni profesorowie byli jednocześnie wysokimi urzędnikami Głównej Dyrekcji Górniczej w Kielcach.

Nie można zapomnieć o profesorach narodowości polskiej. Należał do nich Józef Tomaszewski, który ukończył Akademię we Freibergu, a studia uzupełnił następnie w Paryżu, by przed przyjazdem do Kielc wykładać mineralogię i geologię na Uniwersytecie w Krakowie. Ponadto polskimi wykładowcami byli: Marceli Królikiewicz, Andrzej Spleszyński i Andrzej Kossowicz.

Polecamy e-book Michała Beczka – „Wikingowie na Rusi”

Książka dostępna również jako audiobook!

Bibliografia:

• Guldon Z., Massalski A., Historia Kielc do roku 1945, zdj. K. Pęczalski, Kielce 2000, s. 142-144.
• Hubicka M., Szkoła Akademiczno-Górnicza w Kielcach (1816-1827), Lublin 1926.
• Kleczkowski A. S., Stan badań nad dziejami Akademii Górniczej (Szkoły Akademiczno-Górniczej) i Głównej Dyrekcji Górniczej w Kielcach, „Kwartalnik Historii Nauki i Techniki” 1994, nr 39/1, s. 61-70.
• Oborny A., Znani kieleccy ewangelicy [w:] Z tradycji i dziejów ewangelików kieleckich. Studia, red. J. Kłaczkow, Kielce 2011, s. 56-59.
• Pazdur J., Dzieje Kielc do 1863 roku, Wrocław 1967, s. 191.