10 najlepszych filmów Stanleya Kubricka
1. „2001: Odyseja kosmiczna” (2001: A Space Odyssey, 1968)
Arcydzieło kinematografii przy akompaniamencie doniosłych melodii poematu „Tako rzecze Zaratustra” Richarda Straussa. „2001: Odyseja kosmiczna” odsłania przed nami doskonałość utworu filmowego, którego esencję stanowią obraz i montaż. Stanley Kubrick sięga tym samym niejako do korzeni X Muzy, ograniczając do minimum partie dialogowe. To nie słowo decyduje o poziomie sztuki filmowej, a konstytuujące ją środki narracji, niemożliwe do odwzorowania w żadnej innej z form wyrazu.
„2001: Odyseja kosmiczna” to również klasyka kina science fiction. Unikalne dzieło uhonorowano Oscarem za najlepsze efekty specjalne, a także trzema nagrodami BAFTA w kategoriach zdjęć (Geoffrey Unsworth), scenografii (Anthony Masters, Ernest Archer, Harry Lange) i ścieżki dźwiękowej (Winston Ryder). W 1991 roku amerykańska Biblioteka Kongresu uznała obraz Kubricka za „kulturowo, historycznie lub estetycznie znaczący”. Za podstawę historii posłużyły opowiadania Arthura C. Clarke’a, który to później w oparciu o scenariusz stworzył powieść pod tym samym tytułem.
Film dzieli się na trzy części, których akcja rozgrywa się w różnych momentach historycznych. Na samym początku opowieści Kubrick przenosi nas do czasów prehistorycznych, w których obserwujemy istoty człekokształtne, nabierające przeświadczenia o własnej wyższości w królestwie zwierząt. Za sprawą ikonicznego przejścia od sceny wynalezienia narzędzia przez małpę do ludzkich podróży kosmicznych, zapoznajemy się z dalszymi częściami dzieła ukazującymi eksplorację kosmosu oraz problematykę sztucznej inteligencji.
2. „Mechaniczna pomarańcza” (A Clockwork Orange, 1971)
Przemoc, ludzka natura, resocjalizacja i pojęcie wolnej woli – oto główne problemy kultowej Mechanicznej pomarańczy, kolejnego arcydzieła utrzymanego w klimacie sci-fi, spod ręki filmowego wizjonera. Od strony technicznej obraz Stanleya Kubricka zachwyca wizualnym pięknem i wyznacza nowy kierunek w procesie tworzenia ścieżki dźwiękowej – po raz pierwszy wykorzystano tutaj technikę Dolby Noise Reduction, stosowaną w redukcji szumów. Do historii przeszło również elektroniczne przekształcenie muzyki klasycznej, w tym IX symfonii Beethovena, czyli przewodniego motywu dzieła.
„Mechaniczna pomarańcza” zapisała się na kartach X Muzy także za sprawą brutalnych ujęć przemocy. Sceny gwałtu, mordu i pobić często kręcono w przerysowany, niemal poetycki sposób, przy zwolnionym tempie, co nadawało kadrom cech ironii i groteski. Film Stanleya Kubricka uzyskał szereg nominacji do najbardziej znanych nagród filmowych (Oscarów, Złotych Globów czy BAFTA). To adaptacja głośnej powieści Anthony’ego Burgessa o tym samy tytule.
Głównym bohaterem i zarazem narratorem „Mechanicznej pomarańczy” jest Alex DeLarge (Malcolm McDowell), który w niedalekiej przyszłości sieje spustoszenie na ulicach wraz ze swym gangiem. Młodzi mężczyźni stają się uosobieniem przemocy – dni spędzają na bijatykach, gwałtach i napadach. W czasie jednej z kolejnych zbrodniczych eskapad dochodzi do morderstwa, a sam Alex wrobiony przez współtowarzyszy zostaje złapany przez policję i otrzymuje karę 14 lat więzienia. Wkrótce mężczyzna decyduje się na udział w innowacyjnym eksperymencie, który ma pozbawić go możliwości czynienia zła.
3. „Lśnienie” (The Shining, 1980)
Arcydzieło horroru, w którego centrum twórca stawia pytanie o pochodzenie zła. Adaptując powieść mistrza grozy Stephena Kinga, Stanley Kubrick stworzył obraz o nietypowej dla gatunku horroru estetyce – to nie mrok staje się tu synonimem zagrożenia, a światło i jasne przestrzenie hotelu Overlook położonego w pięknych krajobrazach Gór Skalistych. Prawdziwe niebezpieczeństwo kryje się w najgłębszych pokładach ludzkiej psychiki – zdaje się mówić z ekranu Kubrick.
„Lśnienie” przedstawia historię rodziny Torrance’ów, która w okresie zimowym samotnie rezyduje w znajdującym się na odludziu hotelu. Jack (Jack Nicholson) jest początkującym pisarzem, który podejmuje się pracy jako stróż obiektu sezonowo zamkniętego dla gości. Do Overlock przybywa wraz z żoną Wendy (Shelley Duvall) i synkiem Dannym (Danny Lloyd), który posiada niespotykany dar „lśnienia” – jasnowidzenia i zdolności do telepatii. Chłopiec przeczuwa zbliżającą się katastrofę. Wkrótce bliscy Jacka zauważają niepokojące zmiany w jego zachowaniu i zaczynają obawiać się o własne życie.
Niepokój i groza w „Lśnieniu” zostały zbudowane przy wykorzystaniu tematu izolacji, niespiesznego tempa akcji, długich ujęć czy złowieszczej muzyki. Ważną rolę odgrywają tu również liczne symbole, jak choćby odbiegające od realizmu wizje głównego bohatera czy labirynt, odwzorowujący sytuację zagubienia, w jaką zostały uwikłane filmowe postaci. W rolę Jacka Torrance’a wcielił się nieoceniony Jack Nicholson, tworząc jeden z najbardziej ikonicznych portretów złoczyńców w historii X muzy.
Polecamy e-book Michała Rogalskiego – „Bohaterowie popkultury: od Robin Hooda do Rambo”
4. „Barry Lyndon” (1975)
Nagrodzony czterema Oscarami dramat kostiumowy, którego siłę stanowią dopracowane do perfekcji strony wizualna i muzyczna – idealnie oddające niepowtarzalny klimat epoki baroku. Zdjęcia, przypominające dzieła sztuki, wykonał John Alcott, natomiast adaptacji muzyki klasycznej podjął się Leonard Rosenman. Zarówno operator, jak i twórca ścieżki dźwiękowej zostali uhonorowani Nagrodą Akademii. Podstawą dla scenariusza była powieść Williama Makepeace’a Thackeraya.
„Barry Lyndon” to opowieść o nadzwyczajnych losach młodego Irlandczyka, Redmonda Barry’ego (Ryan O’Neal), której akcja rozgrywa się w XVIII wieku. Aby wkupić się w łaski arystokracji i osiągnąć społeczny awans, mężczyzna nie cofnie się przed najgorszą z intryg. To relatywista i człowiek, który w drodze do sukcesu zdradza najbliższych i kreuje wokół siebie świat bez zasad. Dzieje życia Barry’ego Lyndona obserwujemy na tle historycznych zdarzeń, w których również on sam uczestniczy (m.in. wojna siedmioletnia).
Zachwycające krajobrazy Irlandii, Szkocji i Anglii, kostiumy, dalekie odjazdy kamery, muzyka takich klasyków jak Antonio Vivaldi, Jan Sebastian Bach czy George Friedrich Händel oraz dostrzegalna inspiracja obrazami XVIII-wiecznych malarzy Williama Hogartha i Thomasa Gainsborougha – przejawiająca się w użyciu naturalnego światła i świec na planie czynią z dzieła „Barry Lyndon” istną ucztę dla zmysłów.
5. „Full Metal Jacket” (1987)
Tym dziełem Stanley Kubrick wyraził osobiste zainteresowanie wpływem doświadczeń wojennych na psychikę człowieka, a także poddał krytyce bezduszny system wojskowości, kształcący młodych rekrutów na „maszyny do zabijania”. „Full Metal Jacket”, film znany też jako „Pełny magazynek” (choć zdaniem niektórych polskie tłumaczenie tytułu nie oddaje jego faktycznego sensu), nie tylko odsłania realia okrucieństw walk w Wietnamie, ale równie często dokonuje istnej estetyzacji przemocy i samej wojny, ofiarując nam atrakcyjny wizualnie obraz.
Poważna tematyka zostaje tu przełamana ironicznym humorem i słynnymi wstawkami wojskowych przyśpiewek. Za podstawę nominowanego do Oscara scenariusza posłużyły wspomnienia Gustava Hasforda spisane w książce „The Shortimers”. Wojenny dramat Kubricka dzieli się niejako na dwie części. W pierwszej z nich obserwujemy rygorystyczne szkolenia przyszłych żołnierzy marines, nad którymi kontrolę sprawuje bezwzględny sierżant Hartman (R. Lee Ermey).
Sadystyczne zwyczaje sierżanta oddziałują zwłaszcza na psychikę słabszych rekrutów, w tym Leonarda (Vincent D’Onofrio) popadającego w coraz większy obłęd. Narratorem i główną postacią w „Full Metal Jacket” jest natomiast Joker (Matthew Modine), który w dalszej części historii pełni funkcję korespondenta wojennego w czasie brutalnych starć w Wietnamie. Okrucieństwo walk wyzwala w młodym żołnierzu refleksję nad samą istotą wojny, przybierającą formę zinstytucjonalizowanego mordu.
6. „Oczy szeroko zamknięte” (Eyes Wide Shut, 1999)
Ostatnie dzieło Stanleya Kubricka. Goszcząca na ekranach wersja filmu była pierwszą, która w ogóle powstała, czego przyczyną była nagła śmierć legendarnego wizjonera. „Oczy szeroko zamknięte” to pełen napięcia thriller erotyczny, o angażującej kryminalnej intrydze. Sam tytuł obrazu wskazuje na zwrócenie się w głąb samego siebie, do najbardziej tajemnych i skrywanych przed resztą świata pokładów ludzkiej psychiki.
Pożądanie, małżeński kryzys, zdrada, życie złudzeniami i niezaspokojone żądze – oto główne tematy niezwykle bogatych dla interpretacji „Oczu szeroko zamkniętych”. Scenariusz filmu powstał w oparciu o prozę Arthura Schnitzlera pt. „Traumnovelle”. Za słynną ścieżkę dźwiękową filmu (z głównym motywem walca Szostakowicza) odpowiadała Jocelyn Pook, nominowana za swą pracę do Złotego Globu.
Alice i William Harford to z pozoru idealne małżeństwo z kilkuletnim stażem. On jest poważanym lekarzem, a ona prowadzi galerię. Wspólnie tworzą niezwykle atrakcyjną parę, bywającą na przyjęciach u nowojorskiej śmietanki towarzyskiej. Ich skrywane frustracje wychodzą na jaw pewnego wieczoru, kiedy to Alice dzieli się z mężem szokującą tajemnicą. Po tym zdarzeniu William rozpoczyna nocną eskapadę, która doprowadza go do pełnej sekretów posiadłości, gdzie, jak się zdaje, trwa podniosła uroczystość. W rzeczywistości doktor trafia w sam środek orgii, której członkowie stwarzają śmiertelne niebezpieczeństwo. W głównych rolach wystąpiło ówczesne małżeństwo – Nicole Kidman i Tom Cruise.
Chcesz zawsze wiedzieć: co, gdzie, kiedy, jak i dlaczego w historii? Polecamy nasz newsletter – raz w tygodniu otrzymasz na swoją skrzynkę mailową podsumowanie artykułów, newsów i materiałów o książkach historycznych. Zapisz się za darmo!
7. „Spartakus” (Spartacus, 1960)
Epickie widowisko, nagrodzone czterema Oscarami w kategoriach najlepszej scenografii, kostiumów, zdjęć (Russell Metty) i aktora drugoplanowego (Peter Ustinov). W rolę tytułowego bohatera wcielił się legendarny Kirk Douglas. „Spartakus” jest ekranizacją powieści Howarda Fasta o tym samym tytule i przedstawia dzieje największego powstania niewolników w starożytnym Rzymie z lat 73–71 p.n.e.
Spartakus to niewolnik pracujący w kamieniołomach, wykazujący się wielką determinacją i siłą. To zwraca uwagę trenera gladiatorów, który posyła mężczyznę do szkoły specjalizującej się w kształceniu niewolników do przyszłych walk na arenie. Wkrótce pośród zniewolonej grupy wybucha bunt, na którego czele staje tytułowy bohater.
8. „Doktor Strangelove, lub jak przestałem się martwić i pokochałem bombę” (Dr. Strangelove or: How I Learned to Stop Worrying and Love the Bomb, 1964)
Głośna satyra polityczna, odpowiadająca na działania zimnowojenne, z fenomenalnymi kreacjami Petera Sellersa, który sportretował tu trzy postaci: tytułowego doktora Strangelove, prezydenta Muffleya i pułkownika Lionela Mandrake’a. Dzieło Stanleya Kubricka nominowano do Oscara w czterech kategoriach, a także wyróżniono czterema statuetkami BAFTA – w tym dla najlepszego filmu brytyjskiego. Film oparto na powieści Petera George’a.
Akcja „Doktora Strangelove, lub jak przestałem się martwić i pokochałem bombę” rozpoczyna się w fikcyjnej amerykańskiej bazie Sił Powietrznych, gdzie szalony generał Jack D. Ripper (Sterling Hayden) samowolnie wydaje rozkaz ataku jądrowego na ZSRR. Doradca do spraw jądrowych, doktor Strangelove (Peter Sellers), zachęca rząd Stanów Zjednoczonych do budowy specjalnego schronu w szybach kopalń, gdzie ratunek przed zagładą nuklearną miałaby uzyskać jedynie „lepsza” część społeczeństwa – lepiej wykształcona, o lepszym zdrowiu i zdolnościach.
9. „Ścieżki chwały” (Paths of Glory, 1957)
Pasjonujący dramat wojenny z czarno-białymi zdjęciami George’a Krause i wielką kreacją Kirka Douglasa w roli pułkownika Daxa. „Ścieżki chwały” zostały nakręcone z doskonałym wyczuciem realizmu i dojrzałym podejściem do tak skomplikowanego tematu, jakim jest wojna. Tak jak w przypadku późniejszego „Full Metal Jacket”, Stanley Kubrick czyni w swym dziele jawne uwagi wobec nielogiczności wojny i odarcia z człowieczeństwa ludzi, stających w jej obliczu.
Jest rok 1916, trwa I wojna światowa. Dowódca korpusu Armii Francuskiej nakłania generała Mireau (George Macready), aby rozkazał swej dywizji atak na niemieckie pozycje. Mimo braku najmniejszych szans na powodzenie, generał wykonuje rozkaz, mając na uwadze własny awans. Akcją ma kierować pułkownik Dax (Kirk Douglas), cywilnie prawnik, który w czasie starć zleca wycofanie się części żołnierzy. Po tym zdarzeniu, zostaje zwołany sąd wojenny, a trzech z żołnierzy oskarżonych o tchórzostwo otrzymuje wyrok śmierci. Dax bierze sprawy w swoje ręce, aby uratować niewinnych kompanów.
10. „Lolita” (1962)
Adaptacja skandalizującej powieści Vladimira Nabokova o tym samym tytule, wydanej w 1955 roku. Stanley Kubrick nakręcił „Lolitę” w 1962 roku, okresie, w którym wciąż można było odczuć wpływ Kodeksu Haysa, znacznie ograniczającego filmowców. Kodeks zakazywał m.in. scen nagości i seksu, regulował długość ekranowych pocałunków czy ilość spożywanego przez bohatera alkoholu.
W kontekście powieści Nabokova, dla której erotyzm i perwersja stanowiły nieodłączny element fabuły, jej ekranizacja za czasów tak rygorystycznej cenzury zdawała się rzeczą nie do zrealizowania. Stanley Kubrick nakręcił jednak film przyjemny w odbiorze, a także świetnie poprowadził zarówno uznanych, doświadczonych aktorów: Jamesa Masona i Shelley Winters, jak i debiutującą Sue Lyon. W porównaniu do literackiego pierwowzoru nie udało mu się jednak oddać atmosfery „Lolity” Nabokova.
Głównym bohaterem tej historii jest Humbert (James Mason) – profesor języka francuskiego w podeszłym wieku, który zakochuje się w nastoletniej córce właścicielki domu, od której wynajmuje pokój. Aby znaleźć się jak najbliżej uroczej Lolity (Sue Lyon), Humbert poślubia nawet jej matkę. Wkrótce kobieta ginie, a nauczyciel podejmuje się „opieki” nad pasierbicą. Losy tej dwójki doprowadzą do skomplikowanego romansu, a z czasem tragedii.
Tekst pierwotnie ukazał się na portalu OldCamera.pl
Redakcja: Natalia Stawarz
