Święta Liga. Sojusz skazany na sukces?
Koalicja państw katolickich pod patronatem papieża było rezultatem ofensywnej polityki Turcji, która w coraz większym stopniu zagrażała suwerenności krajów europejskich.
Rosnąca potęga
Mehmed II Zdobywca wkracza do Konstantynopola (aut. Fausto Zonaro, II poł. XIX w., domena publiczna). Pierwsze wyprawy Turków w głąb Europy miały miejsce już w XIII wieku. W połowie XIV wieku (1352 rok) przekroczyli oni Dardanele, by siedem lat później ruszyć na Konstantynopol. Kolejnym zrealizowanym celem Turków stało się zajęcie Adrianopola, który w latach 1365–1453 pełnił funkcję stolicy całego Imperium. W tym samym 1453 roku pod wodzą Mehmeda II Zdobywcy Turcy po raz drugi stanęli u bram Konstantynopola. Po miesiącu walk, 29 maja 1453 roku miasto zostało zdobyte. W wyniku masowych przesiedleń ludności pochodzenia tureckiego, greckiego i żydowskiego miasto liczyło w 1578 roku ponad 300 tys. mieszkańców.
W 1455 roku Turcy podporządkowali sobie Mołdawię, a siedem lat później, w 1462 roku, podobny los spotkał Wołoszczyznę. W 1475 roku Turcy podporządkowali sobie także chanat krymski a rok później należącą do Genui Kaffę. Gdy do zdobyczy tureckich dodamy podporządkowane Ateny (1456 rok), Trabzon (1461 rok), Bośnię (1463 rok), Albanię (1468 rok), Serbię (1479 rok), Hercegowinę (1483 rok) oraz rok później Czarnogórę, zobaczymy wielką potęgę nowego Imperium.
Otwarcie drogi w głąb Europy – ekspansja militarna i gospodarcza
Konflikty wewnątrz państw europejskich oraz zmiany zachodzące w samej Turcji stały się przyczyną dalszej ekspansji. Gdy w 1520 roku na tronie osmańskim zasiadł Sulejman Wspaniały w państwie rozpoczęły się reformy sprzyjające wzrostowi potęgi imperium. Kodyfikacja prawa i nowy podział administracyjny kraju to kluczowe reformy usprawniające funkcjonowanie ogromnego państwa.
Nie malały przy tym aspiracje terytorialne Turków. Wręcz przeciwnie: 29 sierpnia 1521 roku zdobyli Belgrad, a w 1522 roku poddała się wyspa Rodos, w rezultacie czego zamieszkujący ją joannici musieli w pośpiechu opuszczać wyspę. Zdobycie Belgradu dało Turkom szansę na zaatakowania Węgrów. Wyprawa wojenna z 1526 roku była częściowym sukcesem – śmierć w bitwie pod Mohaczem (29 sierpnia) poniósł król węgierski Ludwik II Jagiellończyk. Kolejnym punktem na drodze budowy ogromnego imperium stał się Wiedeń. Kampanie z lat 1529 i 1532 zakończył pokój z 1532 roku, sankcjonujący pozostanie większej części Węgier pod zwierzchnictwem wiernego Turcji Jana Zapolyi. Po jego śmierci Królestwo Węgier uległo podziałowi na trzy części. Jedna z nich przypadła Ferdynandowi Habsburgowi. Zobowiązał się on wypłacać Stambułowi doroczny trybut. Wyprawa Turków z 1566 roku nic nie zmieniła w tym względzie. W czasie walk śmierć poniósł jednak Sulejman Wspaniały.
Sulejman Wspaniały i król Węgier, Jan Zapolya (domena publiczna) Strefy wpływów na Węgrzech ostatecznie precyzował traktat pokojowy zawarty w Spirze 16 sierpnia 1570 roku. Z kolei na Morzu Śródziemnym w 1540 roku Turcy kosztem Wenecji objęli zwierzchnictwo nad Cykladami i Wyspami Jońskimi, a z kolei w 1551 roku zajęli obszar dzisiejszej Libii. Od 1453 roku państwo tureckie zwiększyło swoje terytorium aż ośmiokrotnie.
Silna pozycja militarna Turcji wynikała z jej kontaktów gospodarczych z krajami europejskimi. Sprzeczność interesów politycznych w historii nie zawsze wykluczała współpracę gospodarczą. Tak było i w tym wypadku. Kontakty handlowe ze Stambułem utrzymywała np.: Genua, która ostatecznie została podporządkowana sułtanowi. Podobne kontakty utrzymywała Francja za panowania króla Franciszka I. Od 18 lutego 1536 roku kontakty handlowe otrzymały oficjalny status na bazie stosownego układu gospodarczego pomiędzy obiema stronami. O nawiązanie takich relacji zabiegała także Anglia. Zabiegi te znalazły szczęśliwy finał 8 maja 1580 roku, kiedy to sułtan wyraził zgodę na to, aby angielska Kompania Turecka (przemianowana w 1590 roku na Kompanię Lewantyńską) otworzyła swoje kantory m.in. w stolicy Imperium Osmańskiego.
Katolicka alternatywa
Bitwa pod Lepanto (aut. Paolo Veronese, domena publiczna). Po śmierci Sulejmana Wspaniałego w 1566 roku Imperium Osmańskiego zaprzestało prowadzenia ofensywnej polityki zagranicznej. Za panowania Selima II Imperium powiększyło się jedynie o Tunis (1570 rok). Polityka zahamowania pozwoliła Europejczykom zawiązać sojusz mający na celu odzyskanie utraconych terenów. Pod patronatem Papieża Wenecja, Hiszpania oraz zakon joannitów zawiązały 25 maja 1571 roku w Rzymie Świętą Ligę. Jeszcze w październiku tego roku sojusznicza flota odniosła zwycięstwo nad siłami tureckimi pod Lepanto. Sprzeczność interesów członków Świętej Ligi okazała się jednak nie do pogodzenia. 2 marca 1573 roku Wenecja zawarła pokój z imperium tureckim, na bazie którego zrzekła się praw do Cypru i zobowiązała się do płacenia Stambułowi 300 tys. dukatów rocznie, zyskując przy tym bezpieczeństwo dla swoich posiadłości na Wyspach Egejskich. Gdy do tego dodamy fakt, że Hiszpanie zrezygnowali w tym okresie z prowadzenia aktywnej polityki w basenie Morza Śródziemnego, sojusz musiał ulec rozpadowi.
Święta Liga nie spełniła pokładanych w niej nadziei. Sprzymierzonym państwom nie udało się wypchnąć Turków z Europy. Sojusze o tym charakterze pod auspicjami papieża zawiązywały się doraźnie w Europie od końca XV wieku aż do początku XVIII stulecia. Państwa sprzymierzone wielokrotnie stawały naprzeciwko Turcji. Tak było w 1684 i 1717 roku. Wcześniej Liga Święta dała o sobie znać w czasie wojny trzydziestoletniej, kiedy to wystąpiła w sojuszu przeciwko Unii Ewangelickiej. Wszystkie te związki miały jednak doraźny charakter i nie spełniały pokładanych w nich nadziei.
Bibliografia:
- Janowski Paweł, Liga Święta (sojusze o charakterze polityczno-wojskowym) – z 1571, z 1684 [w:] Encyklopedia Katolicka, Lublin 2004, t. X.
- Mikulski Krzysztof, Wijaczka Jacek, Historia Powszechna. Wiek XVI–XVIII, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2012.
- Ryniewicz Zygmunt, Bitwy świata. Leksykon, Warszawa 1995.
Redakcja: Tomasz Leszkowicz
