„Sagi islandzkie. Zarys dziejów literatury staronordyckiej” – red. J. Morawiec, Ł. Neubauer – recenzja i ocena
„Sagi islandzkie. Zarys dziejów literatury staronordyckiej” to niewielka monografia (format A5, 233 strony wraz z opisem autorów, bibliografią oraz indeksem) stawiającą sobie za cel omówienie charakterystycznego dla średniowiecznej Islandii zjawiska literackiego, jakim są sagi – formy narracyjne, powstające przede wszystkim miedzy XII a XIV w. Na opracowanie składa się wstęp, zakończenie oraz osiem rozdziałów różnych autorów, zajmujących się na co dzień literaturą staronordycką i islandzką. Każdy z rozdziałów skupia się na innej grupie sag. Są to sagi o Islandczykach (sagi rodowe), sagi królewskie, współczesne, biskupie, rycerskie, legendarne, średniowieczna hagiografia islandzka, a także omówienie krótkich, autonomicznych form narracyjnych zwanych þættir, stanowiących strukturalną część sagi lub funkcjonujących samodzielnie. W połowie książki napotkamy trzydzieści trzy kolorowe fotografie przybliżające nam nie tylko miejsca, o których mowa w monografii, ale też specyficzny klimat i niezwykłą atmosferę wyspy, tak ważne dla kształtu omawianego gatunku.
Rozdziały są, na ile to możliwe, ułożone chronologicznie – począwszy od sag powstających najwcześniej. Poszczególne części cechują się zbliżoną kompozycją. Przy każdej odmianie sag mamy podane jej pochodzenie, budowę, tematykę, styl, najważniejsze motywy. Autorzy przybliżają tradycje rękopiśmienne, charakteryzują dotychczasowe wydania i ich redakcję, a także relacjonują współczesny stań badań. Przeczytamy też streszczenia i analizy najbardziej reprezentatywnych przykładów omawianego podgatunku. Oczywiście każdy z autorów zrealizował ów schemat kompozycyjny odmiennie, kładąc nacisk na inne właściwości omawianych sag w zależności od ich typu, z uwagi na zaawansowanie badań, czy też ze względu na własne predyspozycje i merytoryczne przygotowanie.
Rozdziały składające się na monografię, choć zbudowane podobnie, są od siebie niezależne i można z nich korzystać osobno. Z tego powodu charakterystyka niektórych źródeł oraz wyjaśnienia istotnych zagadnień w kilku miejscach się powtarzają. Powtórzenia te nie stanowią jednak większego problemu, ponieważ każdy z autorów tłumaczy dany problem nieco inaczej, uzupełniając definicje czy opisy podane w innych rozdziałach. Trzeba jednak być czujnym, bo np. w jednym rozdziale mowa jest o sagach współczesnych, które w innym nazywają się Sagą o Sturlungach i tylko drobna uwaga pozwala laikowi je utożsamić.
Każda z części jest w mniejszym lub większym stopniu kompromisem między przystępnym przedstawieniem sag a przeprowadzeniem szczegółowej analizy i interpretacji danej grupy tekstów. Możliwe, że dla osoby mniej zorientowanej, czy takiej, która chce zdobyć tylko informacje ogólne, będzie to stanowiło pewien problem. Nie taki jednak, by do lektury zniechęcić. Wydaje się nawet, że taki opis może czytelników zaintrygować i zachęcić do pogłębienia wiedzy w oparciu o pozycje zawarte w bibliografii.
Autorzy starają się sięgać po odpowiedni kontekst dla omawianego w danej części tematu. Dowiemy się więc, jaka jest historia badań nad sagami, poznamy najważniejsze stanowiska badaczy oraz losy ważnych manuskryptów. Przyjrzymy się społeczeństwu islandzkiemu, jego rozwojowi, kulturze i zwyczajom. Przeczytamy o islandzkiej historiografii, a także literackich i politycznych związkach Islandii i Norwegii. Dowiemy się nieco o rozwoju Kościoła islandzkiego i recepcji postaci świętych. Znajdziemy wiele wartościowych wiadomości o źródłach sag rycerskich czyli o zachodnioeuropejskiej literaturze dworskiej. Zapoznamy się również z legendami i wierzeniami Islandczyków w świetle literackiego powinowactwa sagi i bajek ludowych.
Poszczególne rozdziały są co do zasady opracowane dobrze, ale ich poziom nie jest równy. Niektóre wyraźnie wyróżniają się stylem lub sposobem przedstawienia materiału, inne bywają nieco chaotyczne, miejscami niejasne lub niedopracowane stylistycznie. W oczy rzuca się niekonsekwencja (nagminna w [Sagach legendarnych]) w stosowaniu liter ǫ i ö (np. sǫgur i sögur) oraz œ i æ (np. bœjarmagns i bæjarmagns), której nie można tu tłumaczyć obocznością wynikającą ze zmian w zakresie średniowiecznej ortografii islandzkiej. Pojawiają się pomyłki literowe (np. ættir zamiast þættir, zamiana þ na th), parę błędów interpunkcyjnych i pomylenie nazwiska: Þordsson zamiast Þórðarson.
Mimo pewnych niedostatków „Sagi islandzkie” są pozycją godną uwagi i polecenia nie tylko dla nordystów, germanistów i historyków, ale i dla każdego, kto chce nieco bliżej zapoznać się żywym do dzisiaj dziedzictwem islandzkich sag. Ich ślad znajdziemy nie tylko w islandzkich imionach czy nazwach i rozplanowaniu ulic Reykjaviku, lecz także w szeroko pojętej zachodniej kulturze popularnej. Jest to opracowanie ciekawe, napisane z pasją, na polskim rynku w znacznej mierze prekursorskie. Autorzy, omawiając sagi na tle historycznym, politycznym, społecznym i kulturowym, podsumowują dotychczasowe osiągnięcia, stwierdzając ze smutkiem, że tak ciekawa materia jest nadal słabo zbadana. Swoją pracą zarysowują więc drogi, którymi mogliby poruszać się kolejni badacze pragnący zgłębiać ten interesujący aspekt literatury europejskiej.
