O tatarskich (i nie tylko) korzeniach Henryka Sienkiewicza
Henryk Sienkiewicz żywo interesował się historią swojej rodziny. Korzystając z pomocy językoznawcy Jana Karłowicza oraz heraldyka Adama Bonieckiego, pisarz ustalił, że za protoplastę jego rodu może uznać Piotra Oszyka Siekiewicza (lub Sieńkiewicza) herbu Łabędź z końca XVI wieku. Ród Sienkiewiczów wywodził się od Tatarów litewskich, którzy służyli Rzeczypospolitej w chorągwi juszyńskiej. Pradziad pisarza, Michał Sienkiewicz (1725-1795), w wieku 15 lat zdecydował się przyjąć chrzest katolicki, za co kilka dekad później otrzymał nobilitację. Synem Michała oraz jego małżonki Marianny Ługowskiej był Józef Sienkiewicz (1773-1852). Dziadek Henryka początkowo trudnił się gospodarką rolną, później zaś zdecydował się na służbę wojskową u boku Napoleona. Józef Sienkiewicz służył następnie w stopniu podpułkownika w artylerii wojska polskiego w Królestwie Polskim.
Henryk Sienkiewicz – zobacz także:
Herb rodu Sienkiewicza, Oszyk-Łabędź Józef Sienkiewicz poślubił Teklę Niewodowską (1787-1855), z którą doczekał się trzech synów. Jednym z nich był Józef (1813-1896), ojciec Henryka. Sam pisarz tak scharakteryzował jego postać: „Ojciec mój był ziemianinem, posiadał majętność swoją w Radomskiem, a później gospodarował w Wężyczynie, w okolicy Stanisławowa, a pod koniec, około 1863 roku sprzedał wieś i udał się do Warszawy”.
Józef poślubił Stefanię Cieciszowską (1820-1873) 9 czerwca 1843 roku w Okrzei. Henryk Sienkiewicz mówił o swojej matce, że „pisywała wiersze, jakkolwiek były to tylko poezje do albumów, bez pretensji do jakiejś głębszej wartości artystycznej”. Stefania Cieciszowska, córka Adama Cieciszowskiego oraz Felicjanny Rostworowskiej, pochodziła z zamożnej szlachty podlaskiej o bogatych koligacjach. Do przodków Stefanii należeli Kazimierz Kacper Cieciszowski – metropolita mohylowski – czy Ignacy Cieciszowski – podkomorzy litewski. Warto tutaj dodać, że rodzina Cieciszowskich była skoligacona z rodem Lelewelów. Jeden z członków tego rodu, Henryk Loelhoeffel von Lowensprung, pełnił funkcję nadwornego lekarza Augusta III. Miał syna Karola, który ożenił się Ewą Szelucianką, córką Antoniny Cieciszowskiej.
Józef Sienkiewicz, dziadek Henryka Sienkiewicza Henryk Sienkiewicz był zatem przez swoją matkę spowinowacony z Joachimem Lelewelem – historykiem oraz heraldykiem. Poza nim do krewnych Sienkiewicza należał Brunon Kiciński – założyciel „Kuriera Warszawskiego” – czy poetka Jadwiga Łuczewska (Deotyma). Sam Henryk Sienkiewicz większą wagę przykładał do swojego pochodzenia po kądzieli niż po mieczu. Powodowało to złośliwie docinki ze strony osób, które tak jak on zajmowały się pisarstwem. Powróćmy jednak do rodziców pisarza. Małżeństwo Józefa oraz Stefanii doczekało się licznego potomstwa. Pierworodnym był Kazimierz (1844-1871), uczestnik Powstania Styczniowego, który zginął pod Orleanem w czasie wojny francusko-pruskiej. W 1846 roku na świat przyszedł Henryk. W kolejnych latach rodzina Sienkiewiczów poszerzyła się o cztery córki – Anielę (ur. ok. 1850-1883), Helenę (1852-1910), Zofię (1853-1903) oraz Marię (zmarła w dzieciństwie). Warto tutaj wspomnieć o dwóch ostatnich siostrach, które podobnie jak brat podejmowały próby pisarskie. Zofia pisywała utwory popularne dla „ludu”, natomiast Helena (która wstąpiła do zakonu kanoniczek) zajmowała się tłumaczeniem powieści i przerabianiem dzieł brata.
Śledząc losy rodu Sienkiewicza, można śmiało napisać, że w rodzinie ojca pisarza szczególnie kultywowane były tradycje wojskowe, natomiast w rodzinie matki wartości humanistyczne i literackie. Przyszły laureat literackiej nagrody Nobla sam wspomniał w liście do Ignacego Balińskiego, że w dzieciństwie „uczono mnie Śpiewów historycznych Niemcewicza. Chciałem wówczas jeździć po cecorskich i innych błoniach. (…) Od dzieciństwa pisałem wiersze i utwory prozą, ale właściwie mówiąc, jako dziecko nie marzyłem o zawodzie wyłącznie pisarskim”.
Bibliografia
- Czempiński Jan, Henryk Sienkiewicz. Duchowy wódz narodu. Jego żywot i czyny, Warszawa 1924.
- Korniłowiczówna Maria, Sienkiewicz. W 100-lecie polskiego Nobla, 2005.
- Krzyżanowski Julian, Henryk Sienkiewicz. Kalendarz życia i twórczości, Warszawa 2012.
- Szczublewski Józef, Sienkiewicz. Żywot pisarza, Warszawa 2006.
Redakcja: Agnieszka Woch
