Nieznane konstrukcje Gustave’a Eiffela

Czytaj także:

• Co łączy centra handlowe i kobiecą emancypację?
• Haussmann i przebudowa Paryża: od średniowiecznej zabudowy do nowoczesnej metropolii

Gustave Eiffel – inżynier, przedsiębiorca, zwany przez współczesnych „le magicien du fer” (czarodziej żelaza), twórca współczesnego symbolu Paryża a nawet całej Francji, jest jedną ze sztandarowych postaci ery industrializacji Europy i świata. Budowle stworzone przez Eiffela i współpracowników znajdziemy na wszystkich kontynentach. Mało kto wie, iż dzięki jego konstrukcji możliwe było zbudowanie Statuy Wolności w Nowym Jorku.

Eiffel urodził się 15 grudnia 1832 w Dijon, a zmarł w wieku 91 lat 27 grudnia 1923 w Paryżu. Był potomkiem przybyłego z początkiem XVIII w. do Francji niemieckiego emigranta Jean-René Bönickhausena, którego nazwisko zresztą do około 1880 r. formalnie nosił. Nazwisko Eiffel rodzina przyjęła jako pamiątkę po rodzinnych stronach, czyli górach Eifel. Po niewielkich wahaniach co do kierunku nauki, Gustave w 1855 r. ukończył studia na École Centrale des Arts et Manufactures w Paryżu, drugiej pod względem prestiżu szkole technicznej we Francji. Miał zamiar pracować jako chemik w firmie wuja w Dijon, jednak stanęły temu na przeszkodzie spory rodzinne. Karierę inżynierską Eiffel rozpoczął w 1856 roku rozpoczął w firmie Charles'a Nepveu w okresie istnego szaleństwa związanego z budową linii kolejowych. Zaprojektował kilka mostów, które wygrały przetargi organizowane przez koleje. W 1857 r., pracując już w dużej firmie Compagnie Générale des Chemins de Fers otrzymał zadanie zaprojektowania konstrukcji - 500 metrowej długości mostu pod Bordeaux. Był to jego pierwszy wielki sukces. Wkrótce został wkrótce głównym inżynierem w firmie i zamieszkał w Bordeaux.

Po dalszych sukcesach, pod koniec 1866 roku, Gustave Eiffel otworzył w Paryżu swoją własną firmę pod nazwą: G. Eiffel et Cie. Firma nie dość iż wygrywała wiele przetargów, to sprawnie i szybko realizowała zawarte kontrakty. Prestiż Eiffla nieustannie rósł. Projekty i wyroby jego firmy odznaczały się niezwyczajną precyzją a elementy były produkowane we własnych warsztatach, gdzie wstępnie dopasowywano je do siebie. To wszystko znacznie ułatwiało i przyspieszało montaż na placu budowy i co może równie ważne obniżało koszty. Firma otrzymywała zlecenia z wielu krajów świata. Po „aferze panamskiej”, w której Eiffel był jednym z oskarżonych, w lutym 1893 r. zrezygnował z pracy w G. Eiffel et Cie. W następnych latach zajmował się badaniami naukowymi w dziedzinie aerodynamiki (pierwszy na świecie tunel aerodynamiczny) i meteorologii. Zmarł w swoim domu w Paryżu słuchając V symfonii Beethovena.

Centralna część wiaduktu – przed wybudowaniem zapory poziom wody był znacznie niższy (fot. autor)

Gustave Eiffel był w dużej mierze duchowym i technicznym następcą zmarłego w 1859 r., równie twórczego (może nawet genialnego) angielskiego inżyniera Brunela. Pewną ironią losu było to iż Brunel (z pochodzenia Francuz - jego ojciec w czasie Rewolucji wyemigrował z rodziną do Anglii) wychowywany we Francji, o mało co nie został również francuskim inżynierem. Na przeszkodzie stanęło to, iż jako cudzoziemca (już w czasie Restauracji) nie przyjęto go do École Polytechnique.

Pierwszą z dwu – nie licząc Statuy Wolności i paryskiej wieży - najbardziej efektownych konstrukcji Eiffela był wybudowany w Portugalii w 1877 r. most kolejowy nad rzeką Duero w pobliżu Porto. Nazwano go Maria Pia na cześć ówczesnej królowej. Most był użytkowany do 1991 r. Obecnie pełni rolę efektownej pamiątki historycznej. Doświadczenie zdobyte przy jego wznoszeniu wykorzystane zostało kilka lat później przy projektowaniu i budowie wymienionego w tytule Wiaduktu Garabit. Wiadukt ten znajduje się w południowej części departamentu Cantal, około 12 km na południe od miasta St. Flour. Jest on częścią linii kolejowej prowadzącej z Clermont-Ferrand na południe. Był koniecznością, gdyż w tym miejscu wyżyna Masywu Centralnego przecięta jest prawie na całej szerokości głęboką na około 150 m doliną rzeki Truyere. W chwili wybudowania był to najwyższy most kolejowy na świecie.

Całkowita długość mostu wynosi 564,7 m wysokość nad poziomem wody 122 m, rozpiętość centralnego łuku to 165 m, a wysokość środkowych pylonów 60,7 m. Do budowy użyto między innymi 3619 ton stali konstrukcyjnej, którą zespolono 678 768 nitami, 41 ton stali zbrojeniowej. Prace murarskie i betonowe miały kubaturę 20 370 metrów sześciennych. Most budowano w latach 1880 – 84 – długo. Wszystko wykonano jednak tak solidnie, iż do chwili obecnej nie były potrzebne większe prace remontowe, a dopiero w latach 90. XX w. zaszła potrzeba wymiany zabezpieczenia antykorozyjnego (malowania). W tym celu zużyto 38 ton farb i zmieniono kolor mostu z czerwonego na odcień zwany „rouge poinsetia” lub „rouge Gauguin”. W roku 1932 zelektryfikowano linię kolejową prowadzącą przez wiadukt a w1965 most wpisano na listę pomników historii Francji. W tym samym roku ukończono też budowę zapory i hydroelektrowni i powstał duży zalew po którym oprócz innych łodzi pływają też statki wycieczkowe – przystań przy wiadukcie.

Najprostszym dojazdem do Wiaduktu jest autostrada A75 prowadząca z Clermnont-Ferrand na południe. Po około 100 km mijamy St. Flour po którym za kilka kilometrów dobrze oznakowany zjazd na wiadukt. Zjazd prowadzi drogą D909. Jeśli ktoś nie chce zjeżdżać z autostrady to można się zatrzymać na „Aire de Garabit” („Aire” – dosłownie klepisko lub pole, to francuskie określenie miejsca postoju przy autostradzie, chyba mniej tajemnicze niż nasz MOP) i stamtąd choć rzucić okiem na opisywany obiekt.

Współrzędne wiaduktu: 44°58'21" N 3°10'38" E

Droga D909.Wiadukt nie jest tylko pamiątką historyczną – widok od strony płd. zachodniej (fot. autor)

Pylon południowy (fot. autor)

Tablica pamiątkowa na pylonie – dlaczego nie wszyscy zasłużyli na imiona? (fot. autor)

Widok na pylon północny przez dolinę Truyere (fot. autor)

W naszej części kontynentu znajdziemy również obiekty zrealizowane przez firmę G. Eiffel et Cie. Pierwszym z nich jest otwarty w 1871 r. most kolejowy nad rzeką Dyja w Znojmie (południowe Morawy) w pobliżu granicy czesko-austriackiej, drugim (1877 r.) stalowa hala nad peronami dworca Budapest Nyugati.

Most kolejowy w Znojmie nad rzeką Dyja (opublikowano na licencji Creative Commons Attribution-Share Alike 2.5 Generic)

To już współczesność, lecz nadzwyczaj godnym następcą Wiaduktu Garabit jest położony kilkadziesiąt kilometrów na południe od niego, tym razem drogowy, Wiadukt Millau, który znajduje się w tzw. ciągu autostrady A75 (Clermont Fer. – Montpellier) i przerzucony został nad doliną rzeki Tarn. Jak świadczy o tym zamieszczone zdjęcie, wiadukt jest czymś wręcz zjawiskowym, przy nieco mglistej pogodzie jakby nierealnym. Jego najwyższy pylon mierzy 341 m i chyba - jak i sam most - dzierży światowy rekord w tej dziedzinie.

Wiadukt Millau widziany od strony południowej (fot. Stefan Krause, opublikowano na licencji Creative Commons Attribution-Share Alike 3.0 Unported)

Jeszcze kilka słów o krainie w której znajduje się Wiadukt Garabit. To departament Cantal (nr. 15) położony w południowej części Masywu Centralnego, czyli w historycznej Owernii (Auvergne) obecnie „reaktywowanej” jako region administracyjny. Historyczną i współczesną stolicą Owernii jest Clermont-Ferrand, miasto Urbana II i odbytego w 1095 r. synodu wzywającego do wyprawy krzyżowej, również miasto Pascala. Znajdują się tu dwa uniwersytety: Université Blaise-Pascal oraz Université d'Auvergne. W mieście koncern Michelin ma swą siedzibę i główną fabrykę - stąd może nic dziwnego, iż tamtejsze tramwaje jeżdżą na kołach z oponami, a nie jak gdzie indziej na kołach stalowych. Na zachód od miasta wyrasta jedyny w Europie łańcuch (no, oczywiście nieczynnych) wulkanów z najwyższym, dostępnym koleją zębatą Puy de Dome (1465 m npm). Kilka kilometrów na południe od miasta, tuż przy autostradzie A75 znajduje się wzgórze Gergowia (lokalizacja ponoć dyskusyjna) znane z walk Juliusza Cezara z Galami.

St. Flour widziane z poziomu dolnego miasta (fot. autor)

Cantal - dawniej Górna Owernia – jest jednym z najrzadziej zaludnionych rejonów Francji, kiedyś najbiedniejszym, krainą z której się tylko emigrowało. W pierwszej połowie XIX w. żyło tu ponad 260 000 mieszkańców – teraz 147 000. Historyczną stolicą rejonu było położone na krawędzi wyżyny miasto St. Flour – siedziba biskupstwa. Obecne miasto składa się z części górnej – historycznej i dolnej – współczesnej. Od Rewolucji i utworzenia departamentów stolicą Cantalu jest Aurillac, wtedy gniazdo zawziętych (nawet licząc ówczesną miarą) radykałów. Wnętrze Cantalu to góry nieco podobne do naszych Karkonoszy, pastwiska na których pasie się ponoć ponad 300 000 krów, wytwórnie serów i nieliczne małe miejscowości. Wśród z nich jest Salers, zachwalane jako „jedno z najpiękniejszych miasteczek we Francji”. Nie ma tu też masowej turystyki z wyjątkiem narciarskiego i turystycznego ośrodka Le Lioran. Chcąc poznać wnętrze gór można skorzystać z solidnie oznakowanej drogi Circuit des Monts du Cantal prowadzącej m. innymi przez Pas de Peyrol(1589 m npm), przełęcz na którą już 9 razy wspinali się kolarze w czasie Tour de France. Jako ciekawostkę na koniec warto wspomnieć, że pod Austerlitz Napoleona dźwigał koń pochodzący własnie z Cantal.

Bibliografia:

• Vergne Roches Patricia, Le viaduc de Garabit, Wyd. La vie du rail, Paris, 2007

Redakcja: Antoni Olbrychski

Kupuj świetne e-booki historyczne i wspieraj ulubiony portal!

Regularnie do sklepu Histmaga trafiają nowe, ciekawe e-booki. Dochód z ich sprzedaży wspiera działalność pierwszego polskiego portalu historycznego. Po to, by zawsze był ktoś, kto mówi, jak było!

Sprawdź dostępne tytuły pod adresem: https://sklep.histmag.org/