Napoleon Bonaparte w polskiej sztuce XIX-wiecznej
Zobacz też: Napoleon Bonaparte a Karol Wielki – średniowieczna symbolika na porewolucyjnym dworze
Kwestia poparcia sprawy napoleońskiej i wiążących się z nimi konsekwencji jest tematem niezwykle złożonymi i skomplikowanym, ciężkim do jednoznacznej historycznie oceny. Wśród polskiej twórczości tamtego okresu dominowały dzieła o charakterze pro-bonapartystycznym, występowały jednak również głosy krytyczne.
Przedstawiony wyżej obraz Józefa Peszki (1767–1831) jest alegorycznym przedstawieniem rzeczywistego stosunku cesarza do Polski. Siedząca kobieta, Maria Walewska (kochanka Napoleona), podtrzymuje nieprzytomną Polskę, podczas gdy Bonaparte zdaje się nie zwracać na nie uwagi (Józef Peszko, Napoleon, czyli Eneasz porzucający Dydonę , domena publiczna). Wizerunek Napoleona w Polsce
Konstanty Słotwiński, żołnierz napoleoński, w późniejszym okresie dyrektor Zakładu Naukowego im. Ossolińskich, skazany na 12 lat więzienia za druk materiałów konspiracyjnych, o Napoleonie pisał w sposób następujący: Umarł Napoleon, lecz naród nie umiera. Kiedy zaś posąg jego na słup Vendôme się wznosi, to i grobowy kamień Ojczyzny naszej popęka, a Polska powstać musi i pewnie powstanie.
Horace Vernet, Napoleon powstający z grobu (domena publiczna). Napoleonowi szczególnie dużo uwagi poświęcał Juliusz Słowacki, umieszczając go m.in. w swej własnej wersji Pana Tadeusza (sic!), nad którą pracował około 1847 roku:
Tymczasem wchodzi do pokoju
Człowiek niewielki wzrostem,
w podróżnego stroju; […]
dosyć piękny na twarzy i blady
Mimo zimna. Twarz była jak marmur niezmienna,
Owszem, rzekłbyś że bielsza od mrozu, promienna,
Jak miesiąc złota… Oddał lekki ukłon Zosi,
Ona się zlękła, oczy spuszcza, nie podnosi,
Nie śmie… stoi jak posąg, a w sobie rozważa,
Czy ma uciec, czy zostać – poznała cesarza
Napoleona…
Wieszcz dedykował także cesarzowi cały wiersz nazwany Na sprowadzenie prochów Napoleona :
I wydarto go z ziemi – popiołem,
I wydarto go wierzbie płaczącej,
Gdzie sam leżał ze sławy aniołem,
Gdzie był sam, nie w purpurze błyszczącej,
Ale płaszczem żołnierskim spowity,
A na mieczu jak na krzyżu rozbity.
Powiedz, jakim znalazłeś go w grobie,
Królewicu, dowódzco korabli?
Czy rąk dwoje miał krzyżem na sobie?
Czy z rąk jedną miał przez sen na szabli?
A gdyś kamień z mogiły podźwignął,
Powiedz, czy trup zadrżał, czy się wzdrygnął
Polacy w wojnach napoleońskich
Horace Vernet, Somosierra (domena publiczna). Obraz Somosierra, namalowany przez Horace'a Verneta, został wykonany na zamówienie Wincentego Krasińskiego. Nie przedstawia on samego ataku, lecz inspekcję pola bitwy, której miał dokonać Krasiński. Co ciekawe, przedstawieni na obrazie Jan Leon Kozietulski i Jan Dziewanowski nie mogli się tam znaleźć, co znalazło odzwierciedlenie w tekście Marii Konopnickiej A czyjeż to imię rozlega się sławą :
A czyjeż to imię rozlega się sławą,
Kto walczy za Francję z Hiszpanami krwawo?
To konnica polska, sławne szwoleżery
Zdobywają cudem wąwóz Somosierry.
Już francuska jazda cofa się w nieładzie,
Pod śmiertelnym ogniem wał trupów się kładzie.
A wtem Napoleon na Polaków skinął –
Skoczył Kozietulski, w czwórki jazdę zwinął.
Na wiarusów czele jak piorun się rzucił,
Wziął pierwszą baterię, ale już nie wrócił.
Skoczył Dziewanowski, jak piorun się rzucił,
Wziął drugą baterię – ale już nie wrócił
Kup e-booka: „Polacy na krańcach świata: XIX wiek”
Książka dostępna jako e-book w 3 częściach: Część 1, Część 2, Część 3
W pracowni Verneta nauki pobierał polski malarz batalista, January Suchodolski, uczestnik powstania listopadowego, które (obok wojen napoleońskich) najczęściej przewija się wśród motywów jego twórczości. Był on pierwszym polskim malarzem wyróżniający konia, który często był tematem jego obrazów. Kontynuatorem owego nurtu był Juliusz Kossak.
January Suchodolski, Bitwa pod Somosierrą (domena publiczna). Sama bitwa pod Somosierrą stanowi jeden z najpopularniejszych motywów malarskich XIX wieku. Do reprezentantów owego batalistycznego nurtu należał również przedstawiciel romantyzmu Piotr Michałowski.
Piotr Michałowski, Szarża w wąwozie Somosierra (domena publiczna). Napoleon w myśli filozoficznej
Postać Bonapartego odegrała również rolę w interesującym epizodzie polskiej myśli filozoficznej. Ziemianin Andrzej Towiański (1799–1878) założył tzw. Koło Sprawy Bożej, którego członków zwano towiańczykami. Głosili oni konieczność naśladowania Chrystusa i pacyfistyczną chęć dialogu z zaborcami, przez co zmagali się z oskarżeniami o brak patriotyzmu, a nawet szpiegostwo.
Bonaparte był dla towiańczyków szczególnie istotny, gdyż w ich mniemaniu rozpoczął on demokratyzację świata. Jednak ponieważ odszedł od owego założenia, ich obowiązkiem jest tę misję kontynuować.
Walenty Wańkowicz, Apoteoza Napoleona (domena publiczna). Do najbardziej znanych osób powiązanych z Towiańskim należeli między innymi Adam Mickiewicz, Juliusz Słowacki oraz malarz Walenty Wańkowicz, jeden z najwcześniejszych polskich malarzy prezentujących Napoleona.
Bonaparte na świecie
Mimo, iż Napoleon z logicznych przyczyn utożsamiany jest głównie z Europą, co ciekawsze bibeloty z nim związane znaleźć możemy niemalże w każdym zakątku globu – występuje on na znaczkach pocztowych m.in. w Emiratach Arabskich, Paragwaju czy Kubie, w której stolicy Hawanie znajduje się jedno z największych muzeów poświęconych cesarzowi ([Museo Napolenico]), które zgromadziło niebagatelną ilość ponad 7.500 eksponatów.
Bibliografia:
- Nieuważny Andrzej, My z Napoleonem, Wydawnictwo Dolnośląskie, Wrocław 1999.
Redakcja: Tomasz Leszkowicz
