James Naismith: ojciec koszykówki

James Naismith: dzieciństwo i młodość

James Naismith, najstarszy syn szkockiego imigranta Johna Naismitha i jego żony Margaret (pół-Szkotki, pół-Kanadyjki) przyszedł na świat niedaleko Almonte w Quebecu na terenie Kanady. Najstarszy z trójki rodzeństwa, w wieku 8 lat przeprowadził się z rodziną do Grand Calumet, gdzie za pracą podążył jego ojciec. Gdy chłopiec miał 10 lat, rodzice zachorowali na dur brzuszny, po czym zmarli, osierociwszy dzieci. Rodzeństwo zamieszkało z babcią w Bennie's Corners, a po jej śmierci, zaledwie dwa lata później, trafiły pod opiekę wuja.

jpg James Naismith (domena publiczna).

Naismith w czasach szkoły średniej dał się poznać jako bardzo silny, atletyczny sportowiec, nie wyróżniał się jednak wynikami w nauce. Po ukończeniu szkoły w Bennie's Corners udał się do Almonte High School, którą porzucił po dwóch latach, by ukończyć ją ostatecznie cztery lata później. W okresie w którym nie uczęszczał do szkoły, pracował dużo na farmie swojego wuja Petera, a w czasie wolnym uprawiał sport z przyjaciółmi.

W 1883 r. rozpoczął edukację na McGill University w Quebecu. Studia były dla niego okresem wzmożonej aktywności fizycznej – uprawiał wtedy rugby, futbol amerykański, lacrosse i gimnastykę. Uzyskawszy pierwszy stopień tytułu naukowego z filozofii i języka hebrajskiego, ukończył uniwersytet w pierwszej dziesiątce klasy 1887 r. Późniejszym etapem jego edukacji była szkoła teologiczna Presbyterian College. Mimo iż miał on dobre wyniki w nauce i otrzymywał stypendia za swe osiągnięcia, kadra profesorska nie pochwalała jego uczestnictwa w rozmaitych sportach, a zwłaszcza w lacrossie, który nazywali „legalnym morderstwem”. Naismith jednak nie rezygnował z łączenia ścieżki rozwoju duchowego z cielesnym.

Podczas pobytu w Montrealu Naismith przystąpił do organizacji Young Men's Christian Association, założonej w Londynie ok. 1800 roku, która otworzyła swoje siedziby w Montrealu i Bostonie w 1851 roku. W siedzibie Y.M.C.A. po raz pierwszy zaczął mówić o doskonaleniu ciała i ducha w formie programu ćwiczeń, a ówczesny sekretarz tej organizacji, D. A. Bulge, odesłał go do powiązanej z nią szkoły w Massachusets.

Początek nowego sportu

W Y.M.C.A. International Training School w Springfield Naismith wciąż poświęcał dużo uwagi fizycznemu i duchowemu rozwojowi, przeprowadzając ćwiczenia dla młodzieży i uprawiając z nią sporty. O ile w miesiącach letnich mogli oni wybierać spośród wielu możliwości, o tyle w zimie ograniczeni byli wyłącznie do kalisteniki i gimnastyki. Zimą 1891 r. trener został oddelegowany do opracowań zestawu ćwiczeń halowych. Mając do czynienia z mieszanką młodych, wybuchowych chłopców i mężczyzn znudzonych rutynowymi ćwiczeniami, wraz z Lutherem Gulickiem, naczelnym instruktorem od ćwiczeń, zaczęli rozwijać pomysły na gry halowe.

jpg Pierwszy kosz do koszykówki według pomysłu Naismitha (domena publiczna).

W poszukiwaniu inspiracji przyglądali się oni grom takim jak piłka nożna, lacrosse czy futbol, próbując je przystosować do halowego formatu. Ze względu na obecność w sali twardego parkietu, niemożliwym były wszelkie zagrania związane z przewracaniem czy obalaniem rywala. Ostatecznym pierwowzorem okazała się gra dla dzieci o nazwie „duck on the rock” w której celem było wrzucanie piłek do pustych koszy i pudełek. Po uświadomienie sobie, iż przeciwlegle ułożone kosze znakomicie nadawałyby się do zastąpienia bramek, umieścił je w swej grze. Jednakże, by położyć większy nacisk na umiejętności niż na siłę, zdecydował się umieścić kosze ponad głowami graczy. W miarę jak nowa gra zaczęła nabierać konkretnego kształtu, Gulick i Naismith rozpoczęli pracę nad zasadami. Pierwszymi czterema było: 1) zakaz biegania z piłką w rękach (co wymuszało ćwiczenia kozłowania); 2) zakaz obalania i gry silnie kontaktowej; 3) „bramki” miały znajdować się nad głowami graczy, 4) punkty można zdobyć w dowolnym momencie.

Z pomocą woźnego Naismith znalazł dwa puste kosze po brzoskwiniach o średnicy ok. 38 cm i przybił je gwoździami do dwóch balkoników w sali gimnastycznej na wysokości ok. 305 cm – biorąc pod uwagę, iż w pierwszych wersjach koszykówki kosz nie miał usuniętego dna, nie było zbyt korzystne dla dynamiki rozgrywki. W grudniu 1891 r. wraz ze swymi uczniami stali się częścią historii, rozgrywając pierwszy mecz koszykówki. Gra momentalnie stała się hitem.

Polecamy e-book: Paweł Rzewuski – „Wielcy zapomniani dwudziestolecia”

Krajowy rozgłos i dalsze losy

Informacja o grze rozchodziła się błyskawicznie, a w styczniu 1892 r. „Triangle”, gazeta Y.M.C.A. o zasięgu krajowym, opublikował listę 13 zasad. W grę zaczęto grać w szkołach wojskowych, szybko też zaczęto organizować turnieje między uczelniami. Dzięki międzynarodowemu charakterowi Y.M.C.A. koszykówka w ciągu dwóch lat rozprzestrzeniła się w minimum 12 krajach.

James Naismith jako skromny i ceniący sobie spokój człowiek unikał rozgłosu, który proponowali mu studenci, sugerując nazwanie nowego sportu „Naismithballem”. W życiu rozegrał tylko dwa oficjalne mecze swojej własnej dyscypliny: w 1892 r. zagrał w meczu towarzyskim w Springfield, a w 1898 r. rozegrał spotkanie w University of Kansas.

jpg Pierwsza reprezentacja Uniwersytetu Kansas w koszykówkę z Naismithem jako trenerem (domena publiczna).

Naismith przeprowadził się do Denver w Colorado, gdzie został „wuefistą” w tamtejszym oddziale Y.M.C.A. i uczęszczał do szkoły medycznej, w której otrzymał dyplom z dziedziny medycyny. Wraz ze swą żoną Maude powrócił później do University of Kansas, gdzie został doktorem i profesorem. W 1911 r. opublikował pracę o nazwie Modern College.

Podczas I wojny światowej służył w Pierwszym Pułku Piechoty Kansas w latach 1914-1917, w oddziale pełnił również rolę kapelana. W 1916 r. wraz oddziałem ulokowany został na granicy z Meksykiem. Przed zakończeniem wojny został nominowany na sekretarza Y.M.C.A. i przez 19 miesięcy przebywał we Francji. Po powrocie do Kansas w 1919 roku przyjął amerykańskie obywatelstwo (1926 r.) i został dyrektorem ds. ćwiczeń fizycznych na tamtejszym uniwersytecie, który to urząd sprawował aż do 1937 r.

Zanim James Naismith zmarł 28 listopada 1939 roku w wieku 78 lat, zdążył zobaczyć dopuszczenie koszykówki do igrzysk olimpijskich w Berlinie. Mimo iż unikał on rozgłosu, zgodził się przybyć na ceremonię inauguracyjną i rozpocząć rzutem pierwszy olimpijski mecz koszykówki. Naismith był prawdziwym człowiekiem renesansu, który otrzymał dyplomy z filozofii, religii, ćwiczeń fizycznych i medycyny. Po śmierci został honorowo umieszczony w American Academy of Physical Education, a od 1959 r. jego nazwiska uświetnia galerię sław koszykówki – Naismith Memorial Basketball Hall of Fame.

Jak wyglądał pierwszy historyczny mecz koszykówki? Oficjalnym strojem były szare spodnie, koszulki z krótkim rękawem i halówki. Drużyny składały się z dziewięciu graczy: „bramkarza”, dwóch obrońców, trzech centrów i dwóch skrzydłowych. Przebiegu meczu pilnowało dwóch sędziów, a po każdym punkcie należało przystawić drabinę i wyjąć piłkę. Z 18 graczy ze swojej klasy, Naismith wybrał dziewięciu z nich, a kapitanem uczynił Franka Mahana – była to pierwsza w historii drużyna koszykówki.

Bibliografia:

• James Naismith – Canadian Inventor of Basketball [w:] AllSands.com [dostęp: 27.11.2015 roku] <[http://www.allsands.com/Entertainment/People/jamesnaismith_byx_gn.htm]>.
• Kagan Wendy, Naismith, James [w:] Encyclopedia.com [dostęp: 27.11.2015 roku] <[http://www.encyclopedia.com]>.

Polecamy e-book Pawła Rzewuskiego „Wielcy zapomniani dwudziestolecia cz.2”:

Redakcja: Tomasz Leszkowicz