Cesarzowa Cixi: okrutna intrygantka czy światła władczyni?

Cesarzowa Cixi – zobacz też: Yang Guifei i chiński romans wszech czasów

Cesarzowa-wdowa Cixi (domena publiczna).

Cixi urodziła się 29 listopada 1835 jako Lan Kueu (Mała Orchidea) i prawdopodobnie była córką urzędnika niskiej rangi z mandżurskiego rodu Manchu w prowincji Anhui. Nie ma pewności co do legend krążących wokół jej dzieciństwa, niemniej jednak przyjmuje się, że między trzecim a piętnastym rokiem życia przeprowadziła się do Pekinu. Mając szesnaście lat wygrała konkurs na cesarską nałożnicę. Cixi pozbawiono faktycznego imienia (kobiece uważano za niewarte rejestracji) i przyjęto na dwór jako „kobietę z rodziny Nala”. Należy pamiętać, że cesarz Chin, Xianfeng, miał prawo do jednej żony – cesarzowej – i niezliczonej ilości konkubin, dlatego walka o jego uwagę nie należała do najłatwiejszych. Według anegdoty Cixi zauroczyła go swoim śpiewem. Wkrótce zaszła w ciążę i w 1856 roku wydała na świat syna. Mały Zaichun był jedynym męskim potomkiem cesarza, co w głównej mierze doprowadziło do wywyższenia pozycji jego matki na dworze. Jednak część prestiżu w haremie Cixi zawdzięczała również umiejętności czytania i pisania w języku Chińczyków Han. Kiedy cesarz podupadł na zdrowiu, to właśnie ona pomagała mu w codziennym zarządzaniu państwem, tym samym poznając sztukę rządzenia.

Podczas drugiej wojny opiumowej (1856-1860), zachodnie wojska zrabowały i spaliły Pałac Letni. Mówi się, że problemy zdrowotne, alkoholowe i szok spowodowany najazdem doprowadziły do śmierci niespełna trzydziestoletniego cesarza. Zanim Xianfeng umarł, zdążył wyznaczyć ośmiu regentów odpowiedzialnych za dwór do czasu osiągnięcia pełnoletniości przez, pięcioletniego wówczas, prawowitego następcę. Cixi, po tym jak wywalczyła miano równoprawnej drugiej wdowy, błyskawicznie zawiązała sojusz z cesarzową Zhen (pierwszą żoną) i konsekwentnie nakazywała aresztowań regentów, powołując się na to, iż fałszują oni wolę cesarza. Ostatecznie w wyniku zamachu kobiety przejęły władzę w dynastii Qing i sprawowały ją przez następne dekady.

Cixi nie zamierzała dzielić się władzą także ze swoim synem. Kiedy cesarz Tonghzi był gotowy do przejęcia władzy, matka starała się go zainteresować kobietami i opium. Ostatecznie młodzieniec często zaniedbywał swoje obowiązki, a niektórzy historycy uważają, że był wręcz analfabetą. W 1875 roku zmarł na ospę lub syfilis, nie pozostawiając potomka. Jego ciężarna konkubina zginęła w tajemniczych okolicznościach. Wbrew zasadom dziedziczenia władzy, Cixi, ze wsparciem armii, uczyniła kolejnym cesarzem swojego trzyletniego siostrzeńca, Guangxu. W 1881 roku zmarła cesarzowa Zhen, co ułatwiło Cixi rządy żelaznej ręki w Chinach do czasu kiedy Guangxu osiągnął pełnoletniość. Wtedy na krótki moment wycofała się z życia politycznego i zamieszkała w okazałym Pałacu Letnim poza Pekinem, rozbudowanym zresztą na jej polecenie, prawdopodobnie z funduszy przeznaczonych na flotę. Jednak w 1898 roku, po tym kiedy młody cesarz ogłosił program modernizacji państwa, a następnie nieomalże scedował suwerenność państwa na Japonię, Cixi porozumiała się z mandaryńskimi konserwatystami i ze wsparciem armii po raz kolejny sięgnęła po władzę.

Punktem zwrotnym w okresie panowania cesarzowej stał się wybuch powstania bokserów w 1900 roku. Rewolta, nazwana tak na cześć tajnego stowarzyszenia szkolącego się w sztukach walki „Pięść w Imię Sprawiedliwości i Pokoju”, była zasilana przez chińskich chłopów, którzy obwiniali imperialistyczny Zachód o swoją tragiczną sytuację ekonomiczną. Początkowo celem bokserów było obalenie rządu i pogrom chrześcijan oraz cudzoziemców. Jednak Cixi sekretnie sprzymierzyła się z buntownikami i oddaliła groźbę ataku na dwór, wkrótce także wypowiedziała wojnę Europejczykom. Zagraniczne wojska interwencyjne pokonały oddziały cesarskie i bokserskie. Porażka spowodowała, że cesarzowa absolutnie zrewidowała prowadzoną dotychczas politykę Chin – zaczęła zapraszać cudzoziemców do Zakazanego Miasta oraz wysyłać chińskich dostojników do Japonii i Europy z poleceniem śledzenia reform wprowadzanych w tamtejszych państwach.

Cixi w otoczeniu dworu, początek XX wieku (domena publiczna).

14 listopada 1908 roku cesarz Guangxu został otruty arszenikiem. Mimo, że stan zdrowia Cixi pozostawiał wiele do życzenia, cesarzowa wprowadziła na tron po raz kolejny marionetkowego kandydata, tym razem swojego dwuletniego siostrzeńca, cesarza Xuantong. Następnego dnia umarła. Niektórzy podejrzewają, że również za sprawą trucizny. Warto pochylić się tu na słowami samej cesarzowej, która jak przytacza Jung Chang, zwykła mawiać:

Myślę często, że na świecie nie ma chyba kobiety mądrzejszej ode mnie. Choć słyszałam wiele o królowej Wiktorii, wciąż nie sądzę, by jej życie było w połowie tak ciekawe i urozmaicone jak moje. Spójrz na mnie, ode mnie zależy los 400 milionów ludzi.

Postać cesarzowej nieprzerwanie budzi kontrowersje. Tradycyjny pogląd przedstawia ją jako okrutną, konserwatywną i ekstrawagancką despotkę, która przyczyniła się do pogrążenia Chin w korupcji, anarchii i zacofaniu. W trakcie swoich rządów miała używać władzy i państwowych podatków jako środków do gromadzenia ogromnej fortuny, antyków i biżuterii, a pod koniec panowania odłożyć w londyńskich bankach osiem i pół miliona sterlingów, podczas gdy Chiny stanęły nad przepaścią bankructwa.

W nowych opracowaniach wizerunek cesarzowej przedstawia się jednak zgoła inaczej. Zaczęto wskazywać, że to właśnie pod jej panowaniem antyczne państwo nabrało atrybutów nowoczesności, powołując się na rozwój przemysłu, wprowadzenie pierwszej kolei, elektryczności, telegramów, fotografii i modernizację armii. Dodatkowo zaznacza się, że Cixi zakazała niezwykle okrutnej egzekucji „kary tysiąca cięć”, praktyki krępowania stóp dziewczynkom oraz rozwinęła zagraniczny handel, dyplomację i zrewolucjonizowała system edukacji. Mając na uwadze fakt, że cztery lata po śmierci cesarzowej dynastia Qing upadła, można zastanawiać się, na ile rządy Cixi były powodem jej trwania, a na ile przyczyną ostatecznej klęski?

Histmag jest darmowy. Prowadzenie go wiąże się jednak z kosztami. Pomóż nam je pokryć, ofiarowując drobne wsparcie! Każda złotówka ma dla nas znaczenie.

Bibliografia:

• Jung Chang, Cesarzowa wdowa Cixi. Konkubina, która stworzyła współczesne Chiny, Znak, Kraków 2015.
• Cultural China [dostęp: 25 listopada 2015 roku] <[http://traditions.cultural-china.com]>.