Aleksander Fredro: człowiek skrajności osobistych i literackich
Aleksander Fredro – zobacz też: „Bo królom był równy…”. Sprowadzenie prochów Juliusza Słowackiego do Polski
Aleksander Fredro (aut. Aleksander Raczyński, domena publiczna). Aleksander Fredro urodził się 20 czerwca 1793 roku w Surochowie pod Jarosławiem, jako trzeci syn Jacka i Marianny hr. Dembińskiej. W 1822 roku rząd austriacki przeprowadził powszechną akcję weryfikacyjną tytułów rodowych. Ojciec Aleksandra miał szansę udowodnić swoje rodowe pochodzenie, wywodzące się od Andrzeja Fredry, feudała z przełomu XIV i XV wieku. W ten sposób Jacek uzyskał dla swojej rodziny tytuł hrabiowski. Ten opóźniony awans społeczny zadecydował o konserwatywnej postawie Fredry jako człowieka i jego ścieśnionych granicach twórczych jako komediopisarza.
Aleksander Fredro nigdy nie uczęszczał do szkół publicznych. Nauki pobierał przede wszystkim w domu rodzinnym w Beńkowej Wiszni. Po wkroczeniu wojsk księcia Poniatowskiego do Galicji w 1809 roku, poeta za przykładem braci Seweryna i Maksymiliana, zgłosił się jako ochotnik do wojska i 9 czerwca 1809 roku został mianowany podporucznikiem, a rok później porucznikiem w dowodzonym przez Adama Potockiego 2 pułku ułanów. W kwietniu 1812 roku został mianowany kapitanem adiutantem 5 pułku strzelców konnych, pod dowództwem płk. Zygmuntem Kurnatowskiego. Brał udział w wyprawie Napoleona na Moskwę, za co 20 października 1812 roku otrzymał Złoty Krzyż Virtuti Militari. Kampania była dla niego prawdziwym wyzwaniem. Przeprawiał się przez Berezynę, w Wilnie zachorował na tyfus, a następnie dostał się do niewoli, z której uciekł i udał się do Lwowa. Stąd podążył do Saksonii. Walczył pod Dreznem, Lipskiem i Hanau (za co został odznaczony Legią Honorową w 1814 roku). Z kariery wojskowej zrezygnował z własnej woli w czerwcu 1814 roku i powrócił do Galicji. Doświadczenia napoleońskie opisał w pamiętniku „Trzy po trzy”.
Pobyt w wojsku nie zaszczepił u Aleksandra Fredry pierwiastka kultu napoleońskiego. Pozostał przy kulcie honoru i wierności wobec wojskowej tradycji, ale to przeżycie rzutowało również na jego stan emocjonalny. Odczuwał zawód i samotność, a zarazem niechęć do ludzi i poetycką tęsknotę za utraconym czasem.
Pierwszą miłością Aleksandra Fredry była Karolina Potocka, córka komendanta 1 pułku. Jej ojciec miał już jednak dla niej innego kandydata na męża. Miłosne niepowodzenie nie zniechęciło młodego Fredry do dalszych poszukiwań tej jedynej. Młodzieniec zbliżył się do Zofii z Jabłonowskich, hrabiny Skarbkowej, żony Stanisława Skarbka, przyszłego twórcy Teatru Skarbkowskiego we Lwowie. Miłość Fredry okazała się wzajemna. Przeszkodę stanowiła oporna małżeństwu rodzina oraz przedłużający się rozwód Zofii. Dopiero 8 listopada 1828 roku w Korczynie pod Krosnem odbył się ślub pisarza. Przeciwnikiem małżeństwa z rozwódką okazał się również brat Aleksandra Fredry – Maksymilian. Próbował odciągnąć go od Zofii i ożenić z Rosjanką, księżną Eugenią Buturlin. Miłość ta trafiła na człowieka czułego na uroki rodziny i domowego szczęścia, jednocześnie pogłębiając jego samotniczy stan ducha. Walka o kobietę odbiła się w twórczości Fredry. Szczęśliwe małżeństwo doczekało się dwojga dzieci: Zofii, późniejszej hrabiny Szeptyckiej – autorki „Wspomnień z lat ubiegłych” oraz syna Jana Aleksandra, który w dorosłym życiu również obrał drogę komediopisarza..
W okresie Wiosny Ludów Fredro został oskarżony o zdradę stanu za wystąpienia przeciw Austrii. Śledztwo ostatecznie umorzono. Lata 1850-1855 spędził z rodziną w Paryżu. Od 1861 roku był posłem do Sejmu Krajowego i udzielał się na polu polityki: czynił starania o budowę w Galicji pierwszej linii kolejowej, organizował Towarzystwo Kredytowe Ziemskie i Galicyjską Kasę Oszczędności. W 1873 roku został mianowany kawalerem Wielkiego Krzyża Orderu Franciszka Józefa, od tego roku był również członkiem Akademii Umiejętności.
Ostatnie lata życia spędził we Lwowie, którego był honorowym obywatelem. Tam zmarł 15 lipca 1876 roku. Został pochowany w rodzinnej krypcie w kościele Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny w Rudkach koło Lwowa.
Wrocławski pomnik Aleksandra Fredry, przeniesiony po wojnie ze Lwowa (fot. Qasinka, opublikowano na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Na tych samych warunkach 3.0). Aleksander Fredro: artysta na granicy dwóch epok
Twórczość literacka Fredry rozwijała się na płaszczyźnie dwóch epok: romantyzmu i pozytywizmu. W jego dziełach przewijały się wątki typowe zarówno dla tradycji oświeceniowej komedii, jak i mieszczańskiego humoru Młodej Polski. Humor ten był raczej łagodny, a wyrozumiałość dla przywar bliźnich znacząca. Fredro sądził, że jego sztuki teatralne winny przede wszystkim bawić widza.
W dobie porozbiorowej i popowstaniowej, po zranionych nadziejach związanych z osobą Napoleona, stało się to powodem gwałtownych napaści ze strony innych literatów. W okresie służby narodowej ktoś, kto nie chciał wychowywać, dawać świadectwa i pobudzać uczuć patriotycznych, był ideologicznie nie do zaakceptowania. Aleksander Fredro został zaatakowany przez Seweryna Goszczyńskiego, Edwarda Dembowskiego, Aleksandra Dunin-Borkowskiego i Juliana Bartoszewicza. Zarzucano mu drugorzędny talent, uleganie wzorcom francuskim, niemoralność oraz brak ducha narodowego. Badacze twórczości Fredry podają właśnie te zarzuty, skierowane w jego osobę i dorobek, jako bezpośrednią przyczynę wieloletniej przerwy w pisaniu. Fredro nadal tworzył, ale po roku 1854, każde jego dzieło lądowało na dnie szuflady. Być może na tą decyzję wpływał wiek artysty lub postępujące z upływem lat skłonności do mizantropii?
Jego literacki dorobek jest niezwykle bogaty. Wystarczy wspomnieć o najważniejszych dziełach: „Zemsta”, „Pan Jowialski”, „Śluby panieńskie”, „Odludki i poeta”, „Damy i Huzary”, „Trzy po trzy”, „Dożywocie”, „Mąż i żona”. Wiele z utworów Aleksandra Fredy cieszy się zainteresowaniem czytelników, co znajduje wyraz w chętnej i częstej adaptacji jego sztuk na deskach teatralnych.
Bibliografia:
- Aleksander Fredro [w:] Polski Słownik Biograficzny, t. VII, Kraków 1948–1958;
- Halina Floryńska-Lalewicz, Aleksander Fredro, „Culture.pl”, 4 maja 2016 roku [dostęp: 14 lipca 2016 roku] <[http://culture.pl/pl/tworca/aleksander-fredro]>.
Redakcja: Tomasz Leszkowicz, Natalia Stawarz
