„Ale głupi ci Rzymianie!” – historia i kultura na kartach komiksów o Asteriksie i Obeliksie

Twórcami komiksu o Asteriksie są scenarzysta René Goscinny (1926-1977) oraz rysownik Albert Uderzo (1927). Mały, jasnowłosy Gal debiutował po raz pierwszy 29 października 1959 r. w gazecie „Pilote”. Uderzo zapytany kiedyś, co zadecydowało o uczynieniu Galów bohaterami komiksu odpowiedział: „Postanowiliśmy wraz z René zwrócić się ku przeszłości. Zacząłem wymieniać najważniejsze okresy historyczne od epoki kamienia łupanego. Gdy doszedłem do Galów, René przerwał mi i powiedział – Może tutaj się coś znajdzie?”. Komiks, drukowany w odcinkach w francuskim „Pilote” szybko zdobył sobie wielu miłośników. W 1961 roku nakładem wydawnictwa „Dargaud” został wydany pierwszy album pt. „Przygody Gala Asteriksa”.

Albert Uderzo rysuje Asteriksa, maj 1971 r. (fot. Peters Hans/Anefo, ze zbiorów Nationaal Archief, opublikowano na licencji Creative Commons Attribution-Share Alike 3.0 Netherlands).

Do dnia dzisiejszego powstało 36 albumów (ostatni „Papirus Cezara” miał premierę tydzień temu), które zdobyły fanów na całym świecie. Rene Goscinny, zapytany o źródła inspiracji przy tworzeniu kolejnych komiksów mówił, że „tematy czerpaliśmy [wraz z Uderzo] z różnych źródeł. Raz był to fragment książki historycznej, pozostający w jakimś związku z teraźniejszością, innym razem jakiś przedmiot lub podróż.” W Polsce Asteriks został wydany w trzech seriach: białej, niebieskiej z leksykonem oraz białej z odnowionymi kolorami.

Asteriks i Obeliks – cytaty

Każdy, kto pierwszy ma kontakt z komiksami o Asteriksie od razu zwróci uwagę na mnogość łacińskich słów oraz zdań, które pojawiają się w dymkach komiksu. Oprócz łacińskich sentencji, wypowiadanych niemal za każdym razem przez starszego pirata z drewnianą nogą, kiedy główni bohaterowie komiksu demolują korsarski statek, pojawiają się również inne, które nawiązują do historii oraz sztuki. Przyjrzyjmy się kilku z nich.

Bogowie byli po stronie zwycięzcy, ale Kato po stronie zwyciężonego . Cytat odnosi się do postaci Katona, który pozostał wierny Pompejuszowi, pokonanemu przez Juliusza Cezara. „Wyprawa dookoła Galii” s. 52, Egmont 1998.

Gwardia umiera, ale się nie poddaję . Zdanie wypowiadane przez rzymskiego centuriona miał w rzeczywistości powiedzieć generał Gwardii Cesarskiej Pierre Cambronne, który tak zareagował na propozycję poddania się Anglikom pod Waterloo. W rzeczywistości jednak dzielny generał powiedział raczej Merde! (g…wno), a wersję prezentowaną w dymku komiksu miała stworzyć później francuska prasa. „Asteriks u Belgów” s. 53, Egmont 2001.

Osada to ja! krzyczy dumnie prezentujący się Segregacjoniks, do którego należy połowa skłóconej ze sobą galijskiej osady. Wypowiadane przez niego słowa to oczywiście parafraza słynnych słów króla Francji, Ludwika XIV Burbona: Państwo to ja! Cytat to nie jedyne nawiązanie do postaci „Króla Słońce”. Również przedstawienie wodza nawiązuje do słynnego obrazu Hyacinthe Rigaud’a . „Wielki Rów” s. 13, Egmont 2002.

Żeby Galia, była Galią . Czas na rodzinny akcent, możliwy dzięki polskiemu tłumaczeniu. Obeliks podczas pracy nad menhirem podśpiewuje „Żeby Galią, była Galią”. Jest to oczywiście nawiązanie do piosenki Jana Pietrzaka „Żeby Polska, była Polską”, za którą autor na Festiwalu Piosenki Polskiej w Opolu otrzymał główną nagrodę. „Złoty sierp” s. 13, Egmont 1998.

Lubisz czytać artykuły w naszym portalu? Wesprzyj nas finansowo i pomóż rozwinąć nasz serwis!

Postacie

Nie sposób zliczyć wszystkich bohaterów, którzy przewinęli się na kartach 36 albumów. Kilku z nich jest wzorowanych na autentycznych postaciach historycznych. Zostawmy jednak głównego protagonistę Galów, którym jest Juliusz Cezar lub jego komiksowa małżonka Kleopatra i przyjrzymy się postaciom Zebigbossa, Skansena, Spartakisa oraz Łoldisnala.

Zebigboss jest wodzem brytyjskiej wioski Cantium, która podobnie jak galijska osada stawia zacięty opór Rzymianom. Zebigboss, choć gruby i niski, umiejętnie dowodzi swoimi ludźmi, odpierając kolejne fale ataków rzymskich legionów. Jego postać jest wzorowana na brytyjskim premierze z czasów II wojny światowej Winstonie Churchillu, który podobnie jak komiksowy odpowiednik stawiał zacięty opór III Rzeszy. „Asteriks u Brytów” s. 53, Egmont 1998.

Skansen, wikiński dowódca, który dotarł do brzegów nieznanego lądu jest odpowiednikiem Leifa Erikssona, który miał około 1002 roku dotrzeć do wybrzeży Ameryki Północnej. Skansen, wyskakując z łodzi parafrazuję słowa pierwszego człowieka na księżycu Neila Armstronga: To jest mały krok człowieka, ale wielki skok dla ludzkości „Wielka przeprawa” s. 44, Egmont 2001.

Spartakis to oczywiście słynny Spartakus – niewolnik i gladiator, który przewodził największemu powstaniu niewolników w historii starożytnego Rzymu w latach 73-71 p.n.e. Komiksowy Spartakis ma rysy aktora Kirka Douglasa, który wcielił się w rolę trackiego gladiatora w filmie „Spartakus” z 1960 roku. „Galera Obeliksa” s. 15, Egmont 2007.

Łoldisnal, który przybył z kosmosu w odwiedziny galijskiej wioski, przypomina Myszkę Miki, która została stworzona przez Walta Disneya, słynnego amerykańskiego producenta filmowego. Postać Łoldisnala jest osobistym hołdem Alberta Uderzo dla Disneya i jego twórczości. „Kiedy niebo spada na głowę” s.9, Egmont 2005.

Lubisz czytać artykuły w naszym portalu? Wesprzyj nas finansowo i pomóż rozwinąć nasz serwis!

Sztuka i kultura

W komiksach o Asteriksie nie brakuje również ciekawych nawiązań do dzieł sztuki, religii czy kultury.

The Beatles . Charakterystyczne fryzury, tłum szalonych fanek oraz muzyka, która nie przypomina fałszowania Kakaofoniksa … To może być tylko zespół słynnych angielskich bardów czyli Beatlesów. Beatlesi są jednym z najważniejszych zespołów w historii muzyki rockowej z takimi hitami jak „Hello goodbye” czy „Yellow submarine”. Leonard Bernstein określił ich muzykę jako zjawisko, które z pewnością przetrwa tak długo jak dzieła Brahmsa, Beethovena i Bacha. „Asteriks u Brytów” s. 27, Egmont 1998.

Tratwa Meduzy . Kadr przedstawiający piratów na tratwie po kolejnym niezbyt udanym spotkaniu z Asteriksem i Obeliksem jest wzorowany na obrazie francuskiego malarza Théodore Géricaulta pt. „Tratwa Meduzy” . „Meduza” była francuską fregatą, którą zatonęła na Morzu Śródziemnym w 1816 roku. Z 150 pasażerów uratowało się jedynie 30. Pozostali przy życiu zbudowali tratwę, którą po dwóch tygodniach odnalazł okręt wojenny „Argus” z pozostałymi przy życiu 15 rozbitkami. „Asteriks Legionista” s.43, Egmont 1999.

Lekcja anatomii doktora Tulpa . Galowie wpatrzeni w wróżbitę, który wróży z wnętrzności ryby, przypominają widzów z obrazu Rembrandta „Lekcja anatomii doktora Tulpa” namalowanego w 1632 roku. Nicolaes Tulp był holenderskim chirurgiem oraz burmistrzem Amsterdamu. Natomiast sekcja zwłok jest przeprowadzana na ciele Adriaana Adriaansza, który został skazany za kradzież płaszcza. „Wróżbita” s. 18, Egmont 2000.

Zerozerosiódmiks, druid, który jest szpiegiem Juliusza Cezara, to nikt inny jak Sean Connery, który sześciokrotnie wcielał się w rolę agenta 007. W komiksie nie brakuję innych nawiązań do Jamesa Bonda takich jak eleganckie samochody (rydwan), gadżety (samospalający się papirus) czy piękne kobiety (zakochana po uszy mucha, która przesyła również tajne wiadomości). „Odyseja Asteriksa” s. 17, Egmont 2002.

Procesja druidów. W czasie jednej ze swoich podróży Asteriks i Obeliks zawędrowali do Hiszpanii, gdzie mogli zobaczyć druidyczną procesję. Kadr nawiązuję do uroczystości organizowanych w hiszpańskich miastach w czasie Wielkiego Tygodnia, który nazywany jest również „Semana Santa” (święty tydzień). „Asteriks w Hiszpanii” s. 40, Egmont 2000.

Lubisz czytać artykuły w naszym portalu? Wesprzyj nas finansowo i pomóż rozwinąć nasz serwis!

Wydarzenia historyczne

Autorzy komiksów o Asteriksie potrafią w swoje historię wpleść wiele ciekawych wydarzeń, przedmiotów czy gestów związanych z historią. Zobaczmy między innymi, czym był gocki dryl wojskowy lub rzymskie barki desantowe.

Powrót Germanów. W jednym z pierwszych rysunków z albumu „Przygody Gala Asteriksa” pojawiają się Germanie, którzy mówią „Jeszcze tu wrócimy”. Rysunek nawiązuję do Wielkiej Wędrówki Ludów, która rozpoczęła się w IV w. n.e i spowodowała upadek Cesarstwa Zachodniorzymskiego. „Przygody Gala Asteriksa” s. 13, Egmont 1997.

Gocki dryl. Maszerujący żołnierze goccy przypominają pruskich żołnierzy, którym nie była obca dyscyplina oraz dryl. Na czele drużyny stoi dowódca, który może kojarzyć się z kapralem Himmelstossem z powieści „Na zachodzie bez zmian”. Żołnierze mają na głowie hełmy, które są wzorowane na pruskich pikielhaubach. „Asteriks i Goci” s. 35, Egmont 1999.

Stronnictwa cyrkowe. Przedstawieni jeźdźcy nawiązują do stronnictw bizantyjskich, które zajmowały się organizacją wyścigów w cyrkach. Były to stronnictwa Wenetoi (Niebiescy), Prasinoi (Zieloni), Lenkoi (Biali), Rousioi (Czerwoni). W 532 roku stronnictwa białych i zielonych doprowadziły do powstania Nika, które zostało stłumione przez cesarza Justyniana. „Asteriks i kociołek” s. 43, Egmont 1999.

Rzymski desant. Łodzie, na których Rzymianie dokonują desantu na pozycje Piktów są wzorowane na LCVP czyli łodziach Higginsa, które były używane do desantów podczas II wojny światowej, między innymi w czasie D-Day, 6 czerwca 1944 roku. „Asteriks and the Picts” s. 42, Orionbooks 2013.

Otrzymywanie działek. Zasłużeni rzymscy legioniści otrzymają od samego Juliusza Cezara ziemie za swoją wierną służbę, a tylko jeden z nich dostaję osadę, którą jest otoczona przez rzymskie obozy …Weteran kohort miejskich i pretorianów otrzymywał na zakończenie służby działkę w Italii, natomiast weteran legionów ziemię w prowincjach. „Podarunek Cezara” s. 15, Egmont 2001.

Czy historia zatem to wyłącznie same daty, które należy wkuć na pamięć? Na pewno nie! I świetnie udowadniają to komiksy o Asteriksie.

Lubisz czytać artykuły w naszym portalu? Wesprzyj nas finansowo i pomóż rozwinąć nasz serwis!

Redakcja: Tomasz Leszkowicz