Wojsko Polskie w PRL i III RP [mapy]
Dyskusje o tym, w jakim stanie znajduje się Wojsko Polskie, są bardzo gorące. Pojawiają się w nich różne głosy na temat struktury organizacyjnej, liczebności, systemu dowodzenia, sprzętu oraz kadr oficerskich. Często obiektem sporu jest też rozmieszczenie poszczególnych jednostek wojskowych – widać było to zwłaszcza przy okazji dyskusji o przeniesieniu batalionu najnowocześniejszych polskich czołgów Leopard 2 z Żagania do Wesołej. Często w sporach pojawia się zarzut, że Siły Zbrojne RP wciąż rozlokowane są na zachodzie kraju, tak jak w czasach PRL, gdy szykowano się do wojny światowej z NATO. Według krytyków, obecne zagrożenie ze strony Rosji wymagałoby skupienia polskiej armii na wschodniej flance kraju.
Czołgi Leopard 2A5 z brygady w Żaganiu na defiladzie z okazji Święta Wojska Polskiego w 2014 roku (fot. Ministerstwo Obrony Narodowej). Spór ten zachęcił nas do zobrazowania na mapach informacji o rozlokowaniu polskich oddziałów wojskowych w okresie PRL i III RP. Chcemy przy tej okazji przedstawić strukturę Sił Zbrojnych PRL (nazywanych też półoficjalnie Ludowym Wojskiem Polskim) oraz współczesnego Wojska Polskiego, odpowiadając tym samym na pytanie ile jest dziś w tym obszarze kontynuacji, ile zaś zmiany.
Na mapach przedstawiono osobno rodzaje broni stanowiące trzon wojsk lądowych: oddziały zmechanizowane, pancerne, artyleryjskie oraz powietrznodesantowe. Dla czytelności map nie przedstawialiśmy na nich wielu innych rodzajów jednostek wojskowych, m.in. saperskich, inżynieryjnych i budowlanych, łączności czy lotnictwa wojsk lądowych, a także Marynarki Wojennej, Wojsk Lotniczych czy Wojsk Obrony Powietrznej Kraju. Nie uwzględniono na nich też stacjonowania oddziałów sojuszniczych (radzieckich i amerykańskich).
Słownik skrótów użytych na mapach znajduje się na ostatniej stronie tekstu.
Porównanie rozmieszczenia wojsk pancernych w PRL i III RR.
Siły Zbrojne PRL
PRL-owska armia ustabilizowała swoją strukturę organizacyjną w drugiej połowie lat 50. – wcześniej, w okresie „gorącej zimnej wojny” w tle wojny koreańskiej, gdy na czele polskiej armii stał Konstanty Rokossowski, doszło do poważnego powiększenia liczebności wojska, któremu towarzyszyły częste zmiany struktury. W latach 60., wraz z rozwojem jednostek przeciwlotniczych oraz rakietyzacją LWP, organizacja wojsk lądowych ustabilizowała się – kolejna zmiana miała miejsce dopiero w drugiej połowie lat 80., gdy pod wpływem kryzysu gospodarczego i odprężenia międzynarodowego zaczęto ograniczać liczebność wojska. Dlatego też mapa pokazuje stan z okresu między połową lat 60. i połową lat 80.
Wojska lądowe SZ PRL podzielone były na trzy okręgi wojskowe: Pomorski, Śląski i Warszawski. Na bazie każdego z nich tworzono armię ogólnowojskową, która miała brać udział w przyszłej wojnie, w domyśle – z państwami NATO. Armie te (wraz z 3. Armią Lotniczą) miały wejść w skład Frontu Polskiego. Ludowe Wojsko Polskie było zależne od ZSRR poprzez Układ Warszawski i całość zależności PRL od Moskwy i jako takie stanowiło część machiny militarnej komunistycznego imperium.
Polskie czołgi T-54A, lata 80. (domena publiczna). W linii znajdowało się piętnaście dywizji – dziewięć zmechanizowanych (1., 2., 3., 4., 7., 8., 9., 12, 15.), pięć pancernych (5., 10., 11., 16., 20.) oraz jedna powietrznodesantowa (6.).
Oczywiście, pokazane na mapach jednostki nie stanowiły całości wojsk lądowych. Oprócz oddziałów wymienionych na wstępie artykułu (jednostki saperskie, inżynieryjne, łączności itp.) SZ PRL uzupełniały także oddziały Wojsk Obrony Wewnętrznej i Wojska Obrony Terytorialnej, które w wypadku wojny miały pozostawać na terenie kraju. Jednostki WOWewn. (brygady i pułki), powołane w miejsce dawnego Korpusu Bezpieczeństwa Wewnętrznego, były ulokowane m.in. w Górze Kalwarii, Białymstoku, Krakowie, Łodzi, Olsztynie, Lublinie, Poznanie, Gdańsku czy Prudniku. Wojska Obrony Terytorialnej (szczebla pułku lub w jednym wypadku brygady) znajdowały się w każdym województwie oraz osobno w Warszawie i Łodzi.
Wojska zmechanizowane
(aut. Marcin Sobiech / EXGEO Professional Map) Wojsko Polskie – Mapa w większej rozdzielczości
Trzonem wojsk lądowych Sił Zbrojnych PRL były oddziały zmechanizowane, spełniające w bitwie rolę piechoty. Oddziały te były mobilne, korzystając z Kołowych Transporterów Opancerzonych SKOT bądź też Bojowych Wozów Piechoty o trakcji gąsienicowej.
W SZ PRL istniało osiem „klasycznych” dywizji zmechanizowanych. Dwie z nich w Śląskim Okręgu Wojskowym – 2. Warszawska DZ w Nysie i 4. Pomorska DZ w Krośnie Odrzańskim – dwie w Pomorskim Okręgu Wojskowym – 8. Drezdeńska DZ w Koszalinie i 12. DZ w Szczecinie – oraz cztery w Warszawskim Okręgu Wojskowym – 1. Warszawska DZ w Legionowie, 3. Pomorska DZ w Lublinie, 9. Drezdeńska DZ w Rzeszowie i 15. DZ w Olsztynie.
7. Łużycką Dywizję Desantową (nazywaną też „Obrony Wybrzeża”) można zakwalifikować do dywizji zmechanizowanych, chociaż miała ona specyficzne przeznaczenie – była jednostką przygotowaną do desantu morskiego (według planów ofensywnych Układu Warszawskiego – w Danii), w związku z czym wyposażona była m.in. w pływające transportery opancerzone TOPAS oraz czołgi pływające PT-76. Wchodziła w skład POW.
Na marginesie warto dodać, że nazwy wyróżniające dywizje („Warszawska”, „Pomorska”, „Drezdeńska”) nie odnosiły się do miejsca lokalizacji, a do miejsca walk oddziałów 1. i 2. Armii WP w czasie drugiej wojny światowej. Formacje z okresu PRL w symboliczny sposób dziedziczyły te tradycje, używając m.in. tych nazw.
W każdej tego typu dywizji znajdowały się trzy pułki zmechanizowane (w 7. DD nazywane desantowymi). Jeden pułk zmechanizowany znajdował się też w dywizji pancernej.
Lubisz czytać artykuły w naszym portalu? Wesprzyj nas finansowo i pomóż rozwinąć nasz serwis!
Wojska pancerne
(aut. Marcin Sobiech / EXGEO Professional Map) Mapa w większej rozdzielczości
Pięścią atakującego na Zachód LWP miały być oddziały pancerne, wyposażone początkowo w zmodernizowane czołgi T-34/85 (pamiętające II wojnę światową), później zaś w czołgi T-54/55 i T-72.
W strukturze SZ PRL znajdowało się pięć dywizji pancernych : trzy w ŚOW – 5. Saska DPanc. w Gubinie, 10. Sudecka DPanc. w Opolu i 11. Drezdeńska DPanc. w Żaganiu – dwie zaś w POW – 16. Kaszubska DPanc. w Elblągu i 20. Warszawska DPanc. w Szczecinku.
W skład dywizji pancernej wchodziły trzy pułki czołgów, natomiast pięść pancerną dywizji zmechanizowanych tworzył przydzielony do niej jeden pułk czołgów. W wypadku 7. DD zamiast pułku istniał batalion czołgów pływających.
Artyleria
(aut. Marcin Sobiech / EXGEO Professional Map) Mapa w większej rozdzielczości
Wsparcie ogniowe zapewniała artyleria (lufowa i rakietowa), zaś przed atakami powietrznymi zabezpieczała artyleria przeciwlotnicza. W zasadzie do lat 80. używano w wojsku artylerii holowanej, chociaż od lat 50. i 60. na wyposażeniu SZ PRL pojawiają się samobieżne działa przeciwlotnicze, później zaś samobieżne wyrzutnie rakiet, rakietowe zestawy przeciwlotnicze czy wreszcie działa samobieżne (gąsienicowe i kołowe).
Wyróżnić można kilka rodzajów jednostek artyleryjskich. Na szczeblu okręgów wojskowych występowała pojedyncza brygada artylerii armat (1. w Węgorzewie, 5. w Głogowie i 6. w Toruniu), wspierająca docelowo działanie armii. W POW i ŚOW wspierały ją samodzielne pułki artylerii przeciwpancernej (15. w Kwidzynie, 20. w Pleszewie i 91. w Gnieźnie). Na podobnej zasadzie istniały też samodzielne pułku artylerii przeciwlotniczej, choć na początku lat 80. włączone je w skład poszczególnych dywizji (samodzielność zachował 15. paplot w Gołdapi).
Dodatkowo w każdej dywizji znajdowały się przynależne jej oddziały artylerii i przeciwlotnicze w sile pułku. Jedynie w dwóch drugorzutowych dywizjach zmechanizowanych (3. i 9.), w dywizji desantowej oraz w dywizji powietrznodesantowej jednostki artyleryjskie (zwłaszcza przeciwlotnicza) miały status dywizjonu.
Ciekawym elementem Sił Zbrojnych PRL są oddziały rakietowe. Dywizjony o takim charakterze istniały w dywizjach, trzon tego rodzaju wojska stanowiły jednak brygady rakiet operacyjno-taktycznych. Ulokowano je na szczeblu armii (2. w Choszcznie, 18. w Bolesławcu, 32. w Orzyszu), bądź też na szczeblu całego przyszłego Frontu Polskiego (36. w Biedrusku). Oddziały te miały status specjalny i na zewnątrz nazywane były „brygadami artylerii”. Według planów wojennych, w razie konfliktu zbrojnego miały być uzbrojone w taktyczne głowice jądrowe (wydawane z magazynów Armii Radzieckiej), którymi miały „torować” drogę nacierającym oddziałom zmechanizowanym i pancernym.
Oddziały powietrznodesantowe
(aut. Marcin Sobiech / EXGEO Professional Map) Mapa w większej rozdzielczości
Pod koniec lat 50. 6. Pomorską Dywizję Piechoty przeformowano na 6. Pomorską Dywizję Powietrznodesantową, elitarną i wysoce mobilną jednostkę spadochronową. Przydzielona była ona do Warszawskiego Okręgu Wojskowego, jednak w razie wojny miała wejść pod dowództwo Frontu Polskiego. Jej celem był desant powietrzny na tyłach wojsk nieprzyjaciela, wspomagający główne uderzenie sił lądowych.
6. DPD miała, w przeciwieństwie do innych dywizji, strukturę batalionową, składając się z czterech jednostek ulokowanych na południu Polski. Również artyleria (w tym przystosowane dla wojsk powietrznodesantowe działa ASU) zorganizowana była w dywizjony. Dowództwo dywizji znalazło się w Krakowie.
Polecamy e-book Tomasza Leszkowicza – „Oblicza propagandy PRL”:
Książka dostępna również jako audiobook!
Siły Zbrojne Rzeczpospolitej Polskiej
Transformacja ustrojowa, rozwiązanie Układu Warszawskiego oraz wyjście z Polski oddziałów radzieckich zapoczątkowały zmiany w organizacji wojsk lądowych. Początkowo zachowały one dawną strukturę dywizyjno-pułkową, w połowie lat 90. pułki zmechanizowane i pancerne przeformowano na brygady, które stanowią związki taktyczne łączące różne rodzaje broni. Zmiana ta wiązała się z przystąpieniem Polski do NATO i dostosowania się do standardów organizacyjnych sojuszu. Zmianom struktury towarzyszyło też zmniejszanie stanu liczebnego armii. Proces ten zakończył się w latach 2009-2010, kiedy zlikwidowano przymusowy pobór do wojska i stworzono armię zawodową, liczącą ok. 100 tys. żołnierzy (z czego ok. 57 tys. służy w wojskach lądowych).
Mapa pokazuje aktualny stan rozlokowania poszczególnych jednostek wojsk lądowych Wojska Polskiego (chociaż w najbliższym czasie dojdzie do zmian w tym zakresie, m.in. przeniesienia dowództwa 16. DZ). Pokazano tu rozlokowanie wszystkich brygad do szczebla batalionów, by lepiej ukazać rozmieszczenie współczesnego wojska.
Obecnie polska armia składa się z trzech dywizji : 11. Dywizji Kawalerii Pancernej w Żaganiu (10. i 34. BKPanc oraz 17. BZ), 12. Dywizji Zmechanizowanej w Szczecinie (2. i 12. BZ oraz 7. BOW) i 16. Dywizji Zmechanizowanej w Elblągu (1. BPanc, 9. BKPanc, 15. i 20. BZ). Uzupełniają je samodzielne brygady: 6 BPD w Krakowie, 21. BSP w Rzeszowie i 25. BKPow w Tomaszowie Mazowieckim. Zlikwidowano także oddzielne okręgi wojskowe.
W ostatnim czasie wojska operacyjne uzupełniono także oddziałami Wojsk Obrony Terytorialnej, formowanymi z ochotników, mobilizowanych w razie potrzeby i szkolących się na okresowych ćwiczeniach. Docelowo brygada WOT powstać ma w każdym województwie (w województwie mazowieckim mają być dwie brygady), aktualnie formowane są dowództwa i bataliony na Podlasiu, Lubelszczyźnie i Podkarpaciu.
Wojska zmechanizowane
(aut. Marcin Sobiech / EXGEO Professional Map) Mapa w większej rozdzielczości
Trzonem wojsk lądowych pozostają oddziały zmechanizowane, wyposażone bądź w stare Bojowe Wozy Piechoty, bądź w nowoczesne Kołowe Transportery Opancerzone „Rosomak”.
W wojsku obecnie istnieje osiem brygad zmechanizowanych, w tym pięć „klasycznych” – 17. BZ w Międzyrzeczu, 12. BZ w Szczecinie, 2. BZ w Złocieńcu, 20. BZ w Bartoszycach i 15. BZ w Giżycku. Brygadą zmechanizowaną (ze względu na swój skład) jest też 1. Brygada Pancerna w Warszawie-Wesołej, a także 21. Brygada Strzelców Podhalańskich w Rzeszowie i 7. Brygada Obrony Wybrzeża w Słupsku. Dwie ostatnie jednostki mają charakter specjalistyczny – pierwszy przystosowana jest do działania w terenie górskim, druga zaś, chociaż nie jest stricte brygadą piechoty morskiej, ćwiczy elementy działań desantowych.
Każda brygada składa się z trzech batalionów liniowych (z wyjątkiem 21. BSP, która ma ich cztery). Część brygad posiada trzy bataliony zmechanizowane (zmotoryzowane), część natomiast dwa, uzupełnione dodatkowo batalionem czołgów.
We współczesnych wojskach lądowych funkcjonują także pułki rozpoznawcze, będące oddziałami lekkiej piechoty. Ulokowane są one w Lidzbarku Warmińskim (9. PR), Białymstoku (18. PR) i Hrubieszowie (2. PR).
Kupuj świetne e-booki historyczne i wspieraj ulubiony portal!
Regularnie do sklepu Histmaga trafiają nowe, ciekawe e-booki. Dochód z ich sprzedaży wspiera działalność pierwszego polskiego portalu historycznego. Po to, by zawsze był ktoś, kto mówi, jak było!
Sprawdź dostępne tytuły pod adresem: https://sklep.histmag.org/
Oddziały pancerne
(aut. Marcin Sobiech / EXGEO Professional Map) Mapa w większej rozdzielczości
Polska posiada obecnie trzy brygady kawalerii pancernej i łącznie jedenaście batalionów czołgów. Cztery z nich wyposażone są w najnowocześniejsze w Wojsku Polskim czołgi Leopard 2 (wersja 2A4 i 2A5), cztery w czołgi PT-91 „Twardy” (polska modernizacja T-72), trzy zaś w stare czołgi T-72M. Pierwszy typ czołgów stacjonuje w Świętoszowie, Żaganiu i Warszawie-Wesołej, drugi w Braniewie, Czarnem i Orzyszu, trzeci w Żaganiu, Morągu i Żurawicy.
Brygady pancerne – 10. BKPanc w Świętoszowie, 34. BKPanc w Żaganiu i 9. BKPanc w Braniewie) posiadają dwa bataliony czołgów, uzupełnione jednym batalionem zmechanizowanym. Bataliony czołgów posiadają też brygady zmechanizowane: 1. BPanc, 2., 15. i 20. BZ oraz 21. BSP.
Artyleria
(aut. Marcin Sobiech / EXGEO Professional Map) Mapa w większej rozdzielczości
Jednostki artylerii przeszły po 1989 roku całkowicie na sprzęt samobieżny, m.in. samobieżne haubice „Goździk” i DANA, zestawy rakietowe „Langusta” a niedawno nowoczesne działa samobieżne „Krab”. Częściowo samobieżnym sprzętem dysponują też oddziały przeciwlotnicze wojsk lądowych (zestawy „Osa” i „Kub”). Z powodu zużycia sprzętu poradzieckiego zlikwidowano natomiast operacyjne oddziały rakiet-taktycznych, trwają dopiero starania nad pozyskaniem nowego sprzętu tego typu (program „Homar”).
Trzon artylerii oraz artylerii przeciwlotniczej stanowią pułki tych rodzajów wojsk, przyporządkowane do poszczególnych dywizji: 11. Pułk Artylerii w Węgorzewie i 15. Pułku Przeciwlotniczy w Gołdapi (16. DZ), 5. Pułk Artylerii w Sulechowie i 8. Pułk Przeciwlotniczy w Koszalinie (12. DZ) oraz 23. Pułku Artylerii w Bolesławcu i 4. Pułk Przeciwlotniczy w Czerwieńsku (11. DPanc). Wyspecjalizowaną jednostką artylerii jest też 14. dywizjon artylerii przeciwpancernej w Suwałkach, podległy 11. PA.
Każda brygada wojsk lądowych posiada także swoje organiczne oddziały artylerii i artylerii przeciwlotniczej na szczeblu dywizjonu.
Wojska powietrznodesantowe i aeromobilne
(aut. Marcin Sobiech / EXGEO Professional Map) Mapa w większej rozdzielczości
Wojsko III RP odziedziczyło po PRL dobrze wyszkolone oddziały powietrznodesantowe, słynne „czerwone berety”. W latach 90. uzupełnione je o oddziały kawalerii powietrznej, czyli wojska aeromobilne. 6. Brygada Powietrznodesantowa w Krakowie i 25. Brygada Kawalerii Powietrznej w Tomaszowie Mazowieckim stanowią dziś jedne z najbardziej ukompletowanych i najlepiej wyszkolonych oddziałów Wojska Polskiego, gotowych do szybkiego wejścia do działania.
6. BPD posiada aktualnie trzy bataliony powietrznodesantowe rozlokowane na południu kraju. 25. BKPow złożona jest z dwóch batalionów kawalerii powietrznej, stacjonujących w Tomaszowie Mazowieckim oraz Leźnicy Wielkiej (każdy z nich współpracuje z dywizjonem śmigłowców).
Lubisz czytać artykuły w naszym portalu? Wesprzyj nas finansowo i pomóż rozwinąć nasz serwis!
Podsumowanie
Wojsko w okresie PRL rozlokowane było przede wszystkim na zachodzie i północy Polski – na Śląsku, nad Odrą oraz na Pomorzu od Szczecina do Elbląga (i dalej, aż do Olsztyna). Było to związane z zimnowojennym układem sił i przewidywanym scenariuszem przyszłej wojny z NATO – szykowano się do obrony wybrzeży Bałtyku i granicy na Odrze oraz przygotowywano do inwazji na Danię, północne Niemcy i Holandię. Na mapach dobrze widać ofensywne ustawienie oddziałów : rozlokowanie znacznej części z nich (w tym dywizji pancernych) przy granicy, by łatwiej mogły wejść do działań. Obszar centralnej i wschodniej Polski, jako zaplecze frontu, był terenem słabiej nasyconym wojskiem.
Obecnie duże skupiska oddziałów wojskowych znajdują się w województwach lubuskim, zachodniopomorskim i pomorskim oraz warmińsko-mazurskim, a także na Podkarpaciu. Niewiele oddziałów stacjonuje zaś na Lubelszczyźnie, na wschód od Warszawy i na Podlasiu. Najlepiej „obsadzona” jest więc granica z Obwodem Kalingradzkim i częściowo z Ukrainą, brakuje zaś osłony na granicy z Białorusią. Wiele oddziałów znajduje się nad Bałtykiem, cała dywizja pancerna zaś stacjonuje na zachodzie kraju.
Porównanie okresu PRL i III RP pokazuje z jednej strony zmniejszenie liczby jednostek wojskowych oraz ich stanu (dywizje przeformowano w brygady, pułki w bataliony), z drugiej strony pewne zmiany w rozlokowaniu. Zlikwidowano wiele jednostek na zachodzie (zwłaszcza na Śląsku i środkową Odrą), rozlokowano też siły na Warmii i Mazurach oraz utworzono pułki rozpoznawcze nad granicą wschodnią. Jednocześnie nadal około połowy polskich brygad, pułków i batalionów stacjonuje na zachód od Wisły. Warto dodać, że wpływ na to ma m.in. istniejąca infrastruktura – przez cztery dekady istnienia PRL i przygotowywania się do wojny na Zachodzie to tam rozwijano garnizony (zaplecze techniczne, koszary), tam też istnieje znaczna część poligonów, ciągnących się od Żagania, przez Wędrzyn i Drawsko aż do Ustki. W naturalny sposób przy decyzji o redukcji jednostek pozostawiano też te najlepsze, a więc najczęściej funkcjonujące na zachodzie.
Wśród wojskowych i ekspertów od bezpieczeństwa trwa dyskusja na temat zalet i wad takiego rozlokowania wojsk operacyjnych. Krytycy tego stanu rzeczy zwracają uwagę przede wszystkim na ulokowanie najsilniejszej dywizji (11. Dywizji Kawalerii Pancernej) na zachodzie kraju oraz zupełny brak garnizonów między Białymstokiem a Warszawą oraz słabość sił ulokowanych na innych obszarach „wschodniej flanki”. Padają przy tym argumenty o konieczności obrony całości terytorium Polski, nie zaś budowanie linii obrony na Wiśle, oraz o tym, że lepiej mieć nawet mniej wojska na pierwszej linii, niż więcej w odwodzie, zwłaszcza, że w toku działań mogą być problemy z doprowadzeniem go na pierwszą linię.
Obrońcy aktualnego rozmieszczenia podają argumenty, że rozlokowanie w garnizonach nie musi mieć nic wspólnego z dyslokacją w momencie wybuchu wojny (która nie wybucha z dnia na dzień). Zwraca się też uwagę na fakt, że rozmieszczenie blisko granicy naraża polskie oddziały na ostrzał artylerią dalekiego zasięgu i rakietami taktycznymi oraz słabe możliwości wykorzystania ciężkich czołgów na lesistych i słabych infrastrukturalnie terenach północno-wschodnich. Powołując się na realizm stwierdzają też, że twarda obrona całego terytorium jest niebezpieczna (tak jak we Wrześniu 1939 roku) i pierwsza faza potencjalnej wojny z Rosją byłaby obroną manewrową na wschód od Wisły i oczekiwaniem na wsparcie NATO. 11. Dywizja Kawalerii Pancernej w tej koncepcji miałaby wejść do walki w drugim rzucie, stąd też warto, by „pięść pancerna” znalazła się z dala od granicy.
Decyzja o strategii bezpieczeństwa Polski, w tym rozmieszczeniu jednostek wojskowych, leży nie w rękach publicystów, a w Ministerstwie Obrony Narodowej i Sztabie Generalnym. Powyższy materiał miał jednak usystematyzować wiedzę na temat dyslokacji Wojska Polskiego w PRL i III RP – wnioski co do tego, w jakim stopniu mamy do czynienia z kontynuacją rozwiązań z poprzedniej epoki (i czy to dobrze, czy źle) pozostawiamy czytelnikom.
Polecamy e-book: „Polowanie na stalowe słonie. Karabiny przeciwpancerne 1917 – 1945”
Słownik terminów użytych na mapach:
DDes – Dywizja Desantowa
DKPanc – Dywizja Kawalerii Pancernej
DPanc – Dywizja Pancerna
DPD – Dywizja Powietrznodesantowa
DZ – Dywizja Zmechanizowana
BAA – Brygada Artylerii Armat
BA/BROT – Brygada Artylerii/Brygada Rakiet Operacyjno-Takycznych
BKPanc – Brygada Kawalerii Pancernej
BKPow – Brygada Kawalerii Pancernej
BOW – Brygada Obrony Wybrzeża
BPanc – Brygada Pancerna
BPD – Brygada Powietrznodesantowa
BSP – Brygada Strzelców Podhalańskich
BZ – Brygada Zmechanizowana
PA/pa – pułk artylerii
papanc – pułk artylerii przeciwpancernej
paplot – pułk artylerii przeciwlotniczej
pcz – pułk czołgów
PPlot – pułk przeciwlotniczy
PR – pułk rozpoznawczy
pz – pułk zmechanizowany
bcz – batalion czołgów
bczp – batalion czołgów pływających
bkpow – batalion kawalerii pancernej
bpd – batalion powietrznodesantowy
bpg – batalion piechoty górskiej
bspodh – batalion strzelców podhalańskich
bzmech – batalion zmechanizowany
bzmot – batalion zmotoryzowany
dam – dywizjon artylerii mieszanej
daplot – dywizjon artylerii przeciwlotniczej
dappanc – dywizjon artylerii przeciwlotniczej
dar – dywizjon artylerii rakietowej
das – dywizjon artylerii samobieżnej
dplot – dywizjon przeciwlotniczy
