Wendigo – mit czy zaburzenie?
W pierwotnej wersji Wendigo należy do systemu wierzeń ludów algonkińskich – grupy językowej rdzennych mieszkańców Ameryki Północnej zamieszkujących północne tereny Stanów Zjednoczonych oraz Kanadę. Do grupy tej należą m.in. Odżibwejowie, Kri oraz Innu. Podania o Wendigo różnią się między sobą w zależności od ludu, z którego pochodzą, lecz najważniejsze cechy pozostają identyczne. Wendigo miał być nadprzyrodzoną i złowrogą istotą, która kojarzyła się ze srogim zimnem, głodem, a przede wszystkim kanibalizmem.
Wendigo: wygląd i charakterystyka
Wendigo najczęściej opisywany jest jako stwór humanoidalny o skrajnie wychudzonej sylwetce, popielatej cerze oraz głęboko osadzonych oczach. Równie charakterystyczny co wygląd miał też być jego zapach. Wendigo towarzyszył wyczuwalny z daleka odór rozkładu i zgnilizny.
W folklorze Kri, Innu i Obidżejów opisywany jest ponadto jako istota znacznie większa od człowieka, która rosła za każdym razem, kiedy pożywiła się swoją ofiarą. Jego apetyt był nie do zaspokojenia, dlatego Wendigo stał się uosobieniem obżarstwa oraz chciwości. W innych wersjach legend był duchem lub upiorem, a opętani przez niego ludzie czuli niepowstrzymany apetyt na ludzkie mięso. Niektóre tradycje podają z kolei, że człowiek mógł stać się Wendigo dopiero po tym, jak dopuścił się kanibalizmu, stał się bardzo chciwy lub przez długi czas utrzymywał kontakt z Wendigo.
Wendigo: znane przypadki
W historii znane są przypadki wydarzeń, za które obwiniano Wendigo. W kronice misji jezuickich z Nowej Francji w 1661 r. zapisano historię, według której tubylcy opowiedzieli misjonarzom o tajemniczej chorobie, która nękała ich plemię w okresie zimy. Chorzy mieli cierpieć ogromny głód i zachowywać się agresywnie w stosunku do wszystkich w ich otoczeniu, nawet dzieci. Ostatecznie wszyscy chorzy zostali zabici.
Kolejny znany „przypadek Wendigo” miał mieć miejsce zimą 1878 r. w Albercie. Swift Runner, przewodnik i traper z ludu Kri, zamordował i zjadł swoją żonę oraz piątkę dzieci. Podejrzany ostatecznie przyznał się do popełnionej zbrodni i został stracony w forcie Saskatchewan. Do zdarzenia doszło niedaleko placówki handlowej Kompanii Zatoki Hudsona, w której Swift Runner mógł szukać pomocy. Uznano więc, że kanibalizm nie był dla winnego ostatnią deską ratunku.
Wiara w Wendigo była wśród rdzennej ludności na tyle silna, że istnieli nawet szamani zajmujący się walką z tymi istotami. Należał do nich Jack Fiddler, szaman Oji-Kri. W 1907 r. został on aresztowany przez kanadyjskie władze za zabójstwo człowieka, który, jak wierzył Fiddler, był opętany przez Wendigo.
Wendigo: mit czy zaburzenie?
Wraz z nadejściem XX w. doniesienia o Wendigo zaczęły występować coraz rzadziej. Przyczyną tego była rosnąca absorpcja zachodnich ideologii oraz kultury. Jednocześnie Wendigo stał się obiektem fascynacji amerykańskich uczonych. Na fali tej popularności w środowisku psychiatrycznym powstał termin „psychoza Wendigo” – zaburzenie psychiczne objawiające się nasiloną agresją, depresją, silnym łaknieniem ludzkiego mięsa i urojeniami. Zaburzenie miało występować przede wszystkim wśród ludów algonkińskich, borykających się z głodem w czasie zimy.
Dzisiejsza medycyna odrzuca jednak Wendigo jako schorzenie psychiatryczne, wskazując, że uważane za przypadki „psychozy Wendigo” zdarzenia nie spełniają warunków diagnozy klinicznej. Międzynarodowa Statystyczna Klasyfikacja Chorób i Problemów Zdrowotnych uznała Wendigo za zespół uwarunkowany kulturowo – zaburzenie psychiczne niespełniające kryteriów diagnostycznych zachodniej medycyny.
Bibliografia
· Brightman R.A., The Windigo in the Material World, “Ethnohistory”, 35 (4), s. 337–379.
· Johnston B., Manitous, St. Paul 2001.
· Marano L., Windigo Psychosis: The Anatomy of an Emic-Etic Confusion,
· Tenże, Ojibway Heritage, Lincoln 1990.
· Parker, S, The Wiitiko Psychosis in the Context of Ojibwa Personality and Culture, “American Anthropologist”, 62 (4), s. 603–623.
· Schwarz H. T., Windigo and other tales of the Ojibways, Toronto 1969.
· Waldram J.B., Revenge of the Windigo: The Construction of the Mind and Mental Health of North American Aboriginal Peoples, Toronto 2004.
