Wacław Lipiński – „Walka zbrojna o niepodległość Polski 1905–1918” – recenzja i ocena
Swoisty bum historiograficzny tamten okres polskich dziejów przechodził dwukrotnie: jeszcze przed II wojną światową oraz już po upadku komunizmu, a zatem zawsze wtedy, gdy nasze państwo odzyskiwało wolność i suwerenność. Tym niemniej jednym najważniejszych opracowań monograficznych, opisujących wysiłek Polaków chcących wybić się na niepodległość pozostaje Walka zbrojna o niepodległość Polski 1905 – 1918, autorstwa znakomitego historyka, dr. hab. Wacława Lipińskiego.
Opracowanie to miało, jak do tej pory, kilka wydań (w latach: 1931, 1935, 1987, 1990). Dziś jest wznawiane po raz kolejny, w wersji z 1935 r., przez Wydawnictwo LTW, a opracowane przez dr hab. Marka Gałęzowskiego przy współpracy dr. Jerzego Kirszaka.
Bardzo istotnym elementem publikacji jest tekst wprowadzający, przygotowany przez Marka Gałęzowskiego pt. O Wacławie Lipińskim – pierwszym historyku polskiego czynu niepodległościowego lat 1905–1918, poprzedzający właściwą treść książki. Gałęzowski, który jest dziś chyba najwybitniejszym znawcą szeroko rozumianej tematyki piłsudczykowskiej, wyjaśnia fenomen Wacława Lipińskiego jako historyka. W swoim tekście obiektywnie kreśli obraz Lipińskiego jako badacza. Przedstawia jego osiągnięcia naukowe – ważne, przełomowe wręcz publikacje, zbiory dokumentów, tworzenie czasopisma Niepodległość, praca w Wojskowym Biurze Historycznym czy organizacja Instytutu Józefa Piłsudskiego. Dodatkowo przedstawił szereg opinii na temat Lipińskiego – nie tylko pozytywnych – wyrażonych przez nietuzinkowych badaczy, takich jak Benon Miśkiewicz oraz Henryk Wereszycki.
Na kolejnych kartach tej, blisko sześciusetstronicowej, książki znajduje się treść właściwa, przygotowana przez Lipińskiego w okresie II RP. Opracowanie dzieli się faktycznie na pięć rozdziałów: Organizacje wojskowe przed wojną światową, Wojsko Polskie na ziemiach polskich, Wojsko Polskie na Wschodzie, Wojsko Polskie na Zachodzie oraz Wnioski i zakończenie. Struktura pracy potwierdza, że autor skupił się tylko i wyłącznie na części historii wojskowej polskiego czynu niepodległościowego z początku XX wieku, natomiast w bardzo niewielkim, wręcz minimalnym, stopniu odwołał się do dziejów i ruchów politycznych. Dlatego też jego praca będzie miała ograniczone znaczenie dla historyków dziejów politycznych.
Lipiński opisał zatem wszystkie polskie organizacje, typowo wojskowe i paramilitarne, które podjęły trud walki o niepodległość. Wspólnie za autorem możemy śledzić ich genezę, dzieje, cele im przyświecające, organizację oraz sylwetki przywódców. Ocenił także ich wkład w odzyskanie przez Polskę samostanowienia. W późniejszej polskiej historiografii pojawiły się publikacje bogatsze w fakty, uzupełnione i niekiedy znaczenie poszerzone (jak np. opracowania Mieczysława Wrzoska). Tym niemniej w bibliografii prawie każdej z nich możemy znaleźć dzieło Lipińskiego, stanowiące swoisty klucz do poznania dziejów militarnych tamtego okresu. Reasumując, historycy opisujący tamte wydarzenia po prostu muszą znać omawiane opracowanie.
Po dziś dzień najwięcej kontrowersji w odniesieniu do książki Lipińskiego wzbudzają wnioski przedstawione przez autora. Jednoznacznie uznał on bowiem, że największy wojskowy udział w odbudowę państwowości polskiej miał Józef Piłsudski i oddziały, które tworzył i którymi dowodził. Jest to już dziś kwestia niepodważalna. Tymczasem w okresie, gdy książka była pisana faktu tego wcale nie przyjmowano za pewnik, przez co Lipiński narażony bywał na ostrą krytykę części środowiska naukowego. Powszechnie znane były bowiem jego związki z obozem piłsudczykowskim, co w dyskusjach podnoszono jako argument przeciwko jego naukowej rzetelności. Z perspektywy czasu wolno jednak powiedzieć, że autor Walki o niepodległość Polski 1905–1918 ani trochę nie pomylił się w swoich ocenach.
Innym atutem przygotowanego przez Wydawnictwo LTW opracowania jest bibliografia, jaką zamieścił po każdym podrozdziale Marek Gałęzowski. Znajdujące się tam wskazówki dotyczą tak źródeł znajdujących się w archiwach, jak i wydanych drukiem zbiorów dokumentów oraz opracowań obejmujących kwestie poruszane w książce przez Lipińskiego, napisanych w ciągu kilkudziesięciu lat jakie minęły od pierwszego wydania tej książki.
Chciałbym podkreślić, że opracowanie Wacława Lipińskiego przygotowane do druku przez Marka Gałęzowskiego, przy współpracy Jerzego Kirszaka jest niezwykle cenną publikacją. Pomimo iż od jej pierwszego wydania minęło już 85 lat, książka niewiele straciła na swojej poznawczej wartości. Każdy, kto chce badać tamten okres musi sięgnąć po opracowanie Lipińskiego. Dzięki pracy jaką w nowe wydanie włożyli Marek Gałęzowski i Jerzy Kirszak, czytanie „Walki o niepodległość Polski 1905 – 1918” będzie prawdziwą przyjemnością.
