W walce o narodowy socjalizm. Czarny Front kontra NSDAP
Czarny Front – zobacz też: Niemieckie szaleństwo? Droga Hitlera do władzy [galeria]
Gregor i Otto Strasserowie przyszli na świat w Dolnej Bawarii. Ich ojciec, gorliwy katolik i urzędnik sądowy, zadbał o wykształcenie synów. Po wybuchu I wojny światowej bracia ochoczo zaciągnęli się do armii. W 1918 roku opuścili wojsko, obaj w stopniu porucznika. Rok później włączyli w się działania Freikorps, tłumiąc powstającą Bawarską Republikę Rad.
W 1920 roku młodszy z rodzeństwa Strasserów, Otto, zaangażował się w działania Niemieckiej Partii Socjaldemokratycznej ([Sozialdemokratische Partei Deutschlands]). Jego starszy brat Gregor objął natomiast dowództwo nad Batalionem Szturmowym Dolna Bawaria ([Sturmbataillon Niederbayer]), w którym jako jego adiutant służył Heinrich Himmler. Gdy w Republice Weimarskiej doszło do tzw. puchu Kappa-Lüttwitza, nieudanego monarchistycznego zamachu stanu, Strasserowie znaleźli się po przeciwnej stronie barykady. Gregor pełnił komendę nad oddziałem puczystów, Otto dowodził socjalistyczną Czerwoną Grupą Stu ([Rote Hundertschaft]).
Uczestnicy puczu monachjskiego z aresztowanym przez nich socjalistycznym radnym (fot. ze zbiorów Bundesarchiv, Bild 146-2007-0003, opublikowano na licencji Creative Commons Attribution-Share Alike 3.0 Germany Po nieudanym przewrocie starszy z braci kierował Ludowym Związkiem Obronnym ([Völkischer Wehrverband]) nacjonalistyczną organizacją paramilitarną, która w 1921 roku połączyła się z NSDAP. W 1923 roku Gregor wziął udział w kolejnym nieudanym zamachu stanu - puczu monachijskim. Z tego powodu został skazany przez sąd na półtora roku pozbawienia wolności. Nie odbył kary do końca, ponieważ 4 maja 1924 roku został wybrany posłem do Landtagu Bawarii, a kilka miesięcy później reprezentantem Niemieckiej Ludowej Partii Wolności ([Deutschvölkische Freiheitspartei]) do Reichstagu. Pełnił tę funkcję do grudnia 1932 roku.
Tymczasem Otto Strasser w 1920 roku popadł w konflikt z władzami SPD. Gdy władze partii zdecydowanie wystąpiły przeciwko strajkowi w Zagłębiu Ruhry, on był jego gorącym orędownikiem. Postanowił więc opuścić szeregi socjalistów, a niedługo później, za pośrednictwem starszego brata, poznał Adolfa Hitlera. Przyszłego Führera Rzeszy zapamiętał jako osobę fanatyczną, chcącą zrobić wiele dla narodu niemieckiego, przepełnioną jednak obsesyjną nienawiścią do Żydów.
Mimo niezbyt przychylnej opinii o nowopoznanym przywódcy ruchu nazistowskiego, Otto postanowił uważnie przyglądać się rozwojowi jego ugrupowania. Pomagał bratu w tworzeniu zrębów własnego, antykapitalistycznego i nacjonalistycznego programu w ramach ugrupowania NS-Feiheitsbewegung.
Tarcia w szeregach nazistów
Gregor Strasser (fot. ze zbiorów Bundesarchiv, Bild 119-1721, opublikowano na licencji Creative Commons Attribution-Share Alike 3.0 Germany) To właśnie w tym czasie doszło do pierwszych poważnych podziałów ideologicznych w środowisku niemieckich narodowych socjalistów. Zwolennicy rozwiązań antykapitalistycznych zaczęli skupiać się wokół braci Strasserów, natomiast zwolennicy antysemickiej demagogii przystąpili do Gorssdeutsche Volksgemeinschaft (utworzonego m.im przez Alfreda Rosenberga i Juliusza Streichera). Środowisko strasserowskie posiadało swoje oddziały m.in. w Bawarii, Turyngii, Prusach, Anhalcie i Hamburgu, zdobywało też mandaty w wyborach do Reichstagu. Natomiast środowisko Rosenberga miało charakter lokalny i działało w Bawarii.
W grudniu 1924 roku Adolf Hitler został zwolniony z więzienia w twierdzy Landsberg. Od razu przystąpił do działania. 27 lutego 1925 roku doprowadził do ponownego zalegalizowania NSDAP, co więcej: połączył w niej skłócone środowiska - Strasserów oraz Gorsdeutsche Volksgemeinschaft. W tym samym roku Otto oficjalnie wstąpił do partii, a Gregor został szefem jej propagandy.
Mimo to tarcia zaczęły nabierać na sile. Bracia Strasserowie oraz Joseph Goebbels włączyli się w działania, które miały na celu zbudowanie radykalnego, robotniczego ruchu partyjnego w Północnych Niemczech. Otto wspierał strajki robotnicze, promował idee nacjonalizacji banków oraz przemysłu. Pracował przy tworzeniu programu NSDAP. Jego radykalny antykapitalizm zaczął zagrażać niektórym sponsorom partii nazistowskiej (głównie arystokracji niemieckiej). Chęć współpracy z bolszewicką Rosją oraz brak zainteresowania kwestiami rasowymi doprowadziły go do sporu z kierownictwem. Podział na północne NSDAP – wierne braciom Strasserom i Goebbelsowi – oraz południowe, podporządkowane Hitlerowi, zaczął nabierać na sile. Doskonała organizacja północnego skrzydła partii, jego struktura, fakt, że zbudowało podstawy SA w Berlinie i powoływało własne wydawnictwa na czele z Kampf-Verlag, pozwalało utrzymać ogromną przewagę nad konkurencją z Bawarii.
14 lutego 1926 roku odbył się zjazd partyjny w Bambergu, na którym frakcja Strasserów została bardzo osłabiona. Gregor przegrał debatę z Adolfem Hitlerem. Uległ demagogicznym zdolnościom przyszłego wodza Rzeszy. Joseph Goebbels tak wspomina wydarzenia z 14 lutego:
Przemawia Hitler. 2 godziny. Jestem jak uderzony obuchem. Jakiż to Hitler! Reakcjonista? Bajecznie niezręczny i niepewny swego…Przemawia Strasser. Z przerwami drżąc, niezręcznie, ten dobry, uczciwy Strasser… W środę do Strassera. Propozycja Kaufmann, Strasser i ja idziemy do Hitlera, aby jak najpilniej z nim pomówić. Nie powinien pozwolić, aby kierowały nim te lumpy z dołu [Monachium].
Werbalne starcie w Bambergu było klęską frakcji strasserowskiej. Wielu działaczy z północy uległo postulatom bawarskiego skrzydła: odstąpienie od wywłaszczenia artystokracji, wywłaszczenie jedynie bankierów - zwłaszcza Żydów.
Polecamy e-book: Paweł Rzewuski – „Wielcy zapomniani dwudziestolecia”
Szale się przechylają
Przemówienie Goebbelsa na wiecu NSDAP w 1932 roku (fot. ze zbiorów Bundesarchiv, Bild 119-2406-0, opublikowano na licencji Creative Commons Attribution-Share Alike 3.0 Germany) Otto Strasser został redaktorem berlińskiej Arbeiterzeitung, przewodniczył również wydawnictwu Kampfverlag, na łamach którego prezentował swoje poglądy. Zdecydowany, radykalny antykapitalizm przejawiający się częstymi atakami na posiadaczy przemysłowych i ziemskich oraz artykuły przeciwko arystokracji rodowej coraz poważniej przeszkadzały Hitlerowi. Konflikt wewnątrz partii przybierał na sile. Zjazdy i konferencje partyjne kończyły się kłótniami. W 1927 roku Joseph Goebbels opuścił braci Strasserów i przyłączył się do Hitlera. W 1928 roku na zjeździe przywódców partyjnych w Monachium w dniach 31 sierpnia – 2 września przyszły Führer wezwał do bezwzględnej dyscypliny wewnętrznej w NSDAP.
W 1929 roku w piśmie NS Briefe bracia Strasserowie opublikowali 14 tez rewolucji niemieckiej. Był to manifest skierowany przeciwko ładowi wersalskiemu i ówczesnemu systemowi Republiki Weimarskiej. Mimo sporów ideowych Adolf Hitler starał się zatrzymać przy sobie Georga, który słynął w partii jako świetny organizator. W latach 1928-1932 pełnił funkcję Reichsorganisationsleiter (szefa organizacyjnego partii). Przywódca NSDAP starał się poróżnić braci – widział, iż Gregor jest bardziej podatny na jego wpływy, inaczej niż bardzo radykalny Otto, który występował przeciwko niemu i Heinrichowi Himmlerowi.
W 1930 roku młodszy z braci Strasserów doszedł do wniosku, iż dalsza współpraca z nazistami nie jest możliwa i postanowił opuścić NSDAP. Podczas jednej z rozmów usłyszał od przyszłego Führera, że w zamian za pozostanie mu wiernym, otrzyma lukratywne stanowisko szefa służby prasowej. Hitler zamierzał jednak utrzymać system kapitalistyczny w Niemczech, w razie potrzeby podejmując współpracę z arystokracją oraz kręgami konserwatywnymi, a w polityce zagranicznej za najważniejsze uważał kryteria rasowe. 4 lipca 1930 roku Der National Sozialist opublikował oświadczenie młodszego Otto, w którym wyjaśniał on, iż NSDAP odeszło od narodowego socjalizmu, odrzuciło program z 1920 roku, zaczęło wspierać wielki kapitał i jego interesy. Gregor Strasser pozostał jednak wierny Führerowi…
Narodziny Czarnego Frontu
Latem 1930 roku Otto Strasser założył Związek Rewolucyjnych Narodowych Socjalistów ([Kampfgemeinschaft Revolutionärer Nationalsozialisten]) zwany Czarnym Frontem ([Schwarze Front). Symbolem organizacji stał się miecz oraz młot – symbol jedności w walce robotnika i żołnierza. Organem prasowym ugrupowania zostało pismo Narodowy Socjalista ([Der Nationale Sozialist]) (zastąpiony później przez [Die Schwarze Front]). Pierwszy kongres nowej partii miał miejsce pod koniec października. Program zawierał opublikowane rok wcześniej czternaście tez rewolucji niemieckiej. Do Czarnego Frontu dołączali przedstawiciele lewicy NSDAP.
Flaga Czarnego Frontu (fot. FugeeCamp, domena publiczna) Celem ugrupowania stało się osłabienie pozycji partii Adolfa Hitlera i przewodzenie „lewicy narodowo-socjalistycznej”. Dowodem na jej siłę było wprowadzenie nastrojów rewolucyjnych w SA. Kapitan Walter Stennes, szef SA w Niemczech północno-wschodnich i członek Czarnego Frontu, wszedł w konflikt z Josephem Goebbelsem. We wrześniu 1930 roku w Berlinie doszło do starć między członkami SA oraz SS stanowiącymi ochronę przyszłego ministra propagandy Rzeszy. Biura stołecznego zarządu partii zostały zajęte, a sam Goebbels uciekł do Monachium. Sytuację załagodził Adolf Hitler. 1 kwietnia 1931 roku Stennes wywołał kolejną rewoltę w SA. Tym razem skupił 40 000 ludzi, którzy szybko przejęli główne biuro partii oraz zajęli redakcję dziennika Der Angriff. Ze względu na brak funduszy bunt szybko upadł, ale do czerwca 1934 roku SA stanowiło o sile Czarnego Frontu.
Ucieczka Otto Strassera
Walther Hinkler-Stennes (fot. ze zbiorów Bundesarchiv, Bild 119-2608, opublikowano na licencji Creative Commons Attribution-Share Alike 3.0 Germany) 30 stycznia 1933 roku Adolf Hitler objął urząd kanclerza Niemiec. Otto Strasser zdał sobie sprawę, iż po zmianach na szczeblu władzy nie będzie bezpieczny we własnym kraju. Na podstawie zarządzenia prezydenta Hindenburga z 4 lutego 1933 roku rząd miał możliwość podejmowania wszelkich działań w celu ochrony państwa i narodu. Represje spadły nie tylko na partię komunistyczną (KPD i dosięgły również Czarnego Frontu.
Otto Strasser i jego towarzysze liczyli się z możliwością objęcia władzy przez NSDAP, dlatego od dłuższego czasu przygotowywali zagraniczną bazę w Austrii: przenosili dokumentację, maszyny do pisania oraz broń z dala od Berlina. 26 lutego 1933 roku (czyli na dzień przed prowokacyjnym podpaleniem Reichstagu) służby państwowe wkroczyły do ich lokali w stolicy Niemiec. Nie znaleziono żadnej dokumentacji, natomiast aresztowano wielu działaczy, na czele z Walterem Stennesem. Zesłano ich do obozu koncentracyjnego w Oranienburgu.
W maju 1933 roku Czarny Front uznano za jednego z głównych wrogów Rzeszy. Rozpoczęło się polowanie na Otto Strassera, który do tej pory pozostawał na terenie państwa. Co więcej przywódca Czarnego Frontu wydał dyrektywę, aby członkowie organizacji infiltrowali nazistowskie organizacje od partii, przez przybudówki, aż po policję i wojsko, aby utrudnić funkcjonowanie ich państwa. W maju służby wpadły na jego trop w okolicach Chiemsee. Dzięki pomocy brata, 10 maja 1933 roku, Otto Strasser uciekł do Austrii, skąd dalej kierował swoją organizacją
Polecamy e-book Michała Beczka – „Wikingowie na Rusi”
Książka dostępna również jako audiobook!
Na wygnaniu
Pod koniec czerwca 1933 roku władzom Rzeszy udało się aresztować kilku ważnych działaczy Czarnego Frontu. W tym czasie w Wiedniu Otto Strasser zaczął już wydawać pismo Schwarzer Sender jako kontynuację Die Schwarze Front. Jego celem było wywołanie „drugiej rewolucji” – obalenie władzy NSDAP oraz kapitalizmu, utworzenie ludowych Niemiec. Prasę drukowaną w Austrii przemycano sprawnie na teren Rzeszy, po czym rozprowadzano w szeregach SA, przybudówkach partyjnych, jak Deutsche Arbeitsfront, oraz wśród niższych szczebli NSDAP.
Przemarsz członków SA przed Hitlerem w Norymberdze, 1935 rok (domena publiczna) Otto Strasser nie docenił jednak rosnącego wpływu nazistów na politykę wewnętrzną Austrii. W początkach 1934 roku zmuszony był uciekać do Pragi. Czechosłowacja stanowiła wówczas miejsce schronienia dla niemieckiej antyhitlerowskiej opozycji. Liderowi Czarnego Frontu udało się uzyskać poparcie emigracyjnej SPD, a później Czeskiej Partii Narodowo Socjalistycznej. Rudolf Formis, przyjaciel Otto Strassera, powołał stację radiową Czarny Nadawca ([Der Schwarzer Sender]). Na jej falach prezentowano audycje mające na celu kompromitację władz III Rzeszy.
30 czerwca 1934 roku miała miejsce tzw. „noc długich noży”. Ofiarami mordu padło m.in. 19 przywódców SA, 40 oficerów tej formacji oraz sam Gregor Strasser. Te wydarzenia zostały nagłośnione w prasie i audycjach Czarnego Frontu. Otto stracił wielu współpracowników mogących być filarem „drugiej rewolucji”.
Kolejny cios nadszedł 24 stycznia 1935 roku, gdy dwóch funkcjonariuszy SD zastrzeliło Rudolfa Formisa w hotelu Zahori, z którego nadawał audycje radiowe. Władze niemieckie zaczęły też wywierać coraz większą presję na rząd Czechosłowacki, żądając wydania przywódcy Czarnego Frontu. Na przełomie lat 1936–1937 jego działacze pomagali przy nieudanym zamachu na Juliusza Streichera. W 1937 roku Otto Strasser stanął na czele Niemiecki Front przeciwko systemowi hitlerowskiemu ([Deutsch Front gegen das Hitler-system]). Głównym celem organizacji miała być krytyka obozu rządzącego Rzeszą, budowa tzw. trzeciej siły między NSDAP a KPD oraz walka zarówno z nazizmem jak i komunizmem na terenie Niemiec oraz Europy. Organizacja nie osiągnęła zamierzonego celu.
W 1938 roku III Rzesza ostatecznie zniszczyła Czarny Front na swoim terenie. Otto Strasser dalej podróżował jednak po całej Europie Zachodniej, nawołując do walki z Hitlerem. Po podpisaniu układu monachijskiego uciekł do Berna. Działalność organizacji zamarła.
Otto Strasser po powrocie do RFN, 1956 rok (fot. SchwarzerFront, opublikowano na licencji Creative Commons Attribution-Share Alike 3.0 Unported) Z Berna przeniósł się do Paryża, jednak w 1940 roku zmuszony był uciec do Portugalii, a stamtąd, dzięki pomocy brytyjskiego wywiadu, przeniósł się na Bermudy. Swoją podróż ostatecznie zakończył w Kanadzie. W 1941 roku osiadł w Montrealu, gdzie dalej kontynuował działalność antyhitlerowską. Został nazwany „wrogiem numer jeden Rzeszy”, nagroda za jego głowę wynosiła 500 000 dolarów.
W 1955 roku za zgodą Niemieckiego Federalnego Sądu Administracyjnego powrócił do RFN i odzyskał utracone obywatelstwo. Postanowił zaangażować się w działalność polityczną. 17 czerwca 1956 założył Niemiecką Unię Społeczną ([Deutsch–Soziale Union]). Celem partii było zachowanie neutralności RFN i budowa „niemieckiego socjalizmu”. Tworzyli ją głównie przedwojennych nacjonaliści oraz byli członkowie NSDAP wierni ideom Strasserów. Partia nie odniosła żądnego sukcesu, zakończyła działalność 25 maja 1962 roku. Mimo kolejnych politycznych porażek Otto Strasser pozostał wierny swojej doktrynie angażując się w działania o charakterze narodowo – socjalistycznym. Zmarł 27 sierpnia 1974 roku w Monachium.
Bibliografia:
- Mirosław Cygański, Czarny Front Otto Strassera w walce z III Rzeszą [w:] Z badań na dziejami opozycji antyhitlerowskiej w Niemczech, pod red. Antoniego Czubińskiego, Poznań 1987.
- Mirosław Cygański, Narodowosocjalistyczna „lewica” w NSDAP (1925-1930) i jej sukcesor Czarny Front (1930-1933) [w:] Faszyzm niemiecki z perspektywy półwiecza. Materiały i studia, pod red. Antoniego Czubińskiego, Poznań 1985.
- Joseph Goebbels, Dzienniki t. 1 1923 – 1939, Warszawa 2013.
- Paul Gottfried, Otto Strasser and National Socialism, Modern Ages 1969, s. 141 – 151.
- Douglas Reed, Nemesis? The story of Otto Strasser, London 1940.
- Douglas Reed, Prisoner of Ottawa. Otto Strasser, London 1953.
- Otto Strasser, Hitler and I, Cambridge, Massachusetts 1940.
- Otto Strasser, Germany Tommorow, Oxford 1940.
Redakcja: Michał Woś
