Turyści zalewają Himalaje, ale to dzięki Szerpom zdobywają szczyty! Poznaj historię tego ludu

Dzisiaj nazwa „Szerpa” kojarzy się przede wszystkim z górskimi przewodnikami oraz tragarzami pomagającymi himalaistom wnosić ciężki sprzęt na ogromne wysokości, ale tak naprawdę słowo to określa całą grupę etniczną, która żyje głównie w północno-wschodnim Nepalu. Nie jest to jednak ich pierwotne miejsce zamieszkania. Pochodzenie tego ludu zdradza nam jego nazwa, która pochodzi z języka tybetańskiego i składa się ze słów szar, czyli wschód oraz pa, czyli ludzie. „Ludzie wschodu” pochodzą ze wschodniego Tybetu (region Kham), z którego wyemigrowali około 500 lat temu, przekroczyli przełęcz Nangpa La i osiedlili się w dotąd prawie bezludnym regionie Khumbu w Nepalu.

Szerpowie: społeczeństwo

Podstawą systemu społecznego Szerpów są klany (tzw. ru, czyli kość), które składały się początkowo tylko z kilku rodzin. Małżeństwa mogły być możliwe tylko między członkami różnych klanów, a dzieci stawały się członkami klanu ojca. Do Khumbu wyemigrowali pierwotnie członkowie czterech klanów, którzy z czasem dali początek następnym. Członkowie klanów podlegali prawu wspólnotowemu – ziemia zamieszkiwana przez dany klan należała do całej wspólnoty, a nie tylko do jej najważniejszych przedstawicieli. Każdy klan posiadał własną ziemię uprawną oraz osadniczą i tylko jego członkowie mieli prawo do jej użytkowania. Takim samym prawom podlegały obszary niezagospodarowane w postaci np. lasów czy strumieni. Ten tradycyjny system prawny znany pod nazwą kipat należy jednak już do przeszłości. W 1949 r. nepalski rząd ostatecznie go zniósł, a klanowa ziemia została wywłaszczona.

Szerpowie: język

Bardzo ważnym elementem kultury i tożsamości Szerpów jest tradycja ustna. Powodem tego jest głównie fakt, że tradycyjny język tego ludu nie jest językiem pisanym i ustandaryzowanym, co oznacza, że na przestrzeni lat podlega ciągłym zmianom i przekształceniom. Co prawda, wykazuje on pokrewieństwo z językiem tybetańskim, lecz tylko w bardzo ograniczonym zakresie uniemożliwiającym porozumienie. Specyfika języka Szerpów sprawiła, że podejmuje się próby wprowadzenia pisma w oparciu o tybetański alfabet, co skutkuje alienacją ludzi posługujących się tradycyjną mową. Wielu Szerpów jest dwujęzycznych. Najbardziej rozpowszechnionym drugim językiem jest nepalski, którym w 2001 r. posługiwało się 84% Szerpów.

Szerpowie: styl życia

Tradycyjnym zajęciem Szerpów nie było zdobywanie szczytów. Wręcz przeciwnie. Omijali je z daleka ze względu na bezpieczeństwo i pierwotne wierzenia, które nakazywały im czczenie Himalajów jako miejsca zamieszkania boskiego panteonu. Czym w takim razie trudnili się Szerpowie? Pierwotnie ich głównym zajęciem było rolnictwo oraz hodowla zwierząt, głównie jaków.

Odporność na surowe warunki klimatyczne sprawiła, że jaki stały się idealną trzodą dla górskiego ludu. Ich zastosowanie jest bardzo uniwersalne – są używane do pracy, dostarczają mięsa, mleka, wełny oraz futra, które wykorzystuje się do produkcji worków, koców, lin oraz namiotów.

Istotną rolę w życiu gospodarczym Szerpów odgrywał też handel transhimalajski między Nepalem a Tybetem. Główna droga handlowa prowadzona przez wspomnianą już przełęcz Nangpa La została jednak zamknięta przez chińskie władze okupujące Tybet.

Szerpowie: wierzenia

Wierzenia Szerpów opierają się na Nigmie, najstarszej tradycji buddyzmu tybetańskiego, a także na pierwotnych wierzeniach animistycznych i szamanistycznych. Według tych ostatnich Szerpowie nie mogli wspinać się na góry, gdyż tym samym wtargnęliby do domu bogów, co byłoby bluźnierstwem. Najwyższy szczyt świata zajmował w pierwotnych wierzeniach miejsce szczególne. Mount Everest, zwany po tybetańsku Chomolungma, był uważany za miejsce zamieszkania Miyo Lungsungama, bogini ludzi i dobrobytu. Częścią mitologii Szerpów jest również Yeti. To człekokształtne stworzenie mające zamieszkiwać himalajski region Nepalu, Indii i Tybetu zajmuje miejsca w wierzeniach i tradycji wszystkich zamieszkujących te rejony ludów. Szerpowie, w przeciwieństwie do Tybetańczyków, traktują Yeti z mniejszą powagą, wykorzystując je do opowieści na dobranoc, by nastraszyć niesforne dzieci.

Buddyzm trafił do Khumbu prawdopodobnie w XVII w. za sprawą Lamy Sange Dorjee, z klasztoru w Rongbuk w Tybecie. Miał on być jednocześnie odpowiedzialny za założenie w regionie Khumbu pierwszych buddyjskich świątyń. Pokojowe nastawienie, gościnność oraz otwartość, charakteryzująca animizm sprawiła, że nowa religia szybko zyskała silne podstawy wśród klanów Szerpów, nigdy jednak nie wykorzeniła starej wiary. W ten sposób narodził się synkretyczny zespół wierzeń, który kładzie nacisk przede wszystkim na duchową równowagę i porozumienie między wszystkimi istotami.

Szerpowie: tragarze, przewodnicy, zdobywcy

W drugiej połowie XIX stulecia w Himalaje zaczęli ściągać wspinacze i badacze ze starego kontynentu. Tym samym nieuchronnie zbliżało się zderzenie kultur, które przebiegło jednak pokojowo, a można nawet powiedzieć, że serdecznie. Nie od razu jednak Szerpowie zaczęli być zatrudniani w roli górskich przewodników i tragarzy. Początkowo wielu z nich wyemigrowało do kontrolowanego przez Brytyjczyków i graniczącego z Himalajami Bengalu, gdzie zatrudniali się na plantacjach herbaty oraz przy budowie dróg.

Trudno jednoznacznie ustalić, kiedy Szerpowie zaczęli parać się wspinaczką, ale w 1907 r. zatrudnił ich szkocki lekarz i alpinista Alexander Mitchell Kellas w czasie swoich badań nad fizjologią człowieka w warunkach wysokogórskich, także Norweg Carl Rubenson w czasie wyprawy na Kanczendzongę. Szczytu wówczas nie zdobyto, ale wspięto się na rekordową wówczas wysokość 7200 m. Zarówno Rubenson, jak i Kellas byli pod ogromnym wrażeniem umiejętności oraz odwagi Szerpów. Od tego czasu byli chętnie zatrudniani przez ekspedycje jako personel pomocniczy.

Szerpowie: sławy

Świat zwrócił na nich uwagę dopiero w 1953 r., kiedy Nowozelandczyk Edmund Hillary i Szerpa Tenzing Norgay dokonali pierwszego potwierdzonego zdobycia szczytu Mount Everest. Do Szerpy należy też rekord udanych wejść na najwyższy szczyt świata. Należy on do Kami Rita Szerpy, który 22 maja tego roku pobił własny rekord i wspiął się na szczyt po raz 30. Z kolei 16 stycznia 2021 r. zespół złożony dziewięciu Szerpów i Gurkha jako pierwszy zdobył zimą K2 – ostatni niezdobyty o tej porze roku ośmiotysięcznik i drugi co do wysokości szczyt na świecie.

Sława doskonałych himalaistów zdominowała postrzeganie Szerpów do tego stopnia, że zaczęto tak nazywać wszystkich himalajskich tragarzy i przewodników górskich, bez względu na etniczne pochodzenie. Trzeba jednak pamiętać, że za tą nazwą nie kryje się tylko fach, ale cały lud, kultura, tradycja i bogata historia.

Polecamy e-book Izabeli Śliwińskiej-Słomskiej – „Trylogia Sienkiewicza. Historia prawdziwa”

Książka dostępna również jako audiobook!

Bibliografia:

·       Berreman Gerald, Peoples and Cultures of the Himalayas, „Asian Survey”, nr 6 (1963), 289-304.

·       Sherpa Serku, Wengel Yana, The Sherpas and Their Original Identity, Cambridge Scholars Publishing, Newcastle upon Tyne 2023.

·       Sherpa, [w:] New World Encyclopedia, [dostęp: 22.05.2024], https://www.newworldencyclopedia.org/entry/Sherpa

·       Sherwa mi, [w:] Website on the Sherpas of Nepal, [dostęp: 22.05.2024], https://sherwa.de/

·       Sherpa people, [w:] Encyclopedia Britannica, [dostęp: 22.05.2024], https://www.britannica.com/topic/Sherpa-people