Tomasz Łubieński – „Wojna według Karskiego” – recenzja i ocena
Tomasz Łubieński – „Wojna według Karskiego” – recenzja i ocena
Okrągła rocznica września 1939 roku sprzyja popularności książek poświęconych okresowi II wojny światowej. Wśród licznych publikacji zwraca uwagę opublikowana sumptem Wydawnictwa Iskry najnowsza pozycja w dorobku Tomasza Łubieńskiego. W eseju „Wojna według Karskiego” autor stara się przybliżyć sylwetkę oraz czasy słynnego kuriera i emisariusza Polskiego Państwa Podziemnego.
Autor recenzowanej książki, Tomasz Łubieński, urodzony w 1938 r. w Warszawie, jest prozaikiem, eseistą, tłumaczem literatury pięknej, a także autorem słuchowisk radiowych. Debiutował w 1955 roku wierszem „Z Tatr” w tygodniku „Dziś i Jutro”, a w trakcie swej kariery publikował m.in. na łamach „Dialogu”, „Twórczości i Współczesności” i „Kultury” (warszawskiej). Był współzałożycielem czasopisma „Res Publica”, po roku 1989 jednym z redaktorów „Tygodnika Solidarność”, a w latach 1998-2019 redaktorem naczelnym „Nowych Książek”. Łubieński jest autorem licznych sztuk teatralnych, opowiadań oraz esejów historyczno-literackich, wśród których warto wymienić „Ani tryumf, ani zgon”, „M jak Mickiewicz” oraz „Bić się czy nie bić?”. W swojej najnowszej publikacji, „Wojna według Karskiego”, pochyla się nad życiem tytułowego dyplomaty, historyka i świadka Holocaustu.
Jan Karski, a właściwie Jan Romuald Kozielewski, urodził się w 1914 roku w Łodzi. Po ukończeniu studiów na Uniwersytecie Jana Kazimierza we Lwowie oraz odbyciu praktyki dyplomatycznej został w 1939 r. zatrudniony w Ministerstwie Spraw Zagranicznych. Po wybuchu II wojny światowej i ucieczce z niewoli sowieckiej zaangażował się w działalność konspiracyjną jako kurier Polskiego Państwa Podziemnego. W 1940 roku po aresztowaniu przez Gestapo podjął próbę samobójstwa, aby uniknąć zdradzenia tajnych informacji. Został odratowany i trafił do szpitala, z którego został odbity w wyniku akcji przeprowadzonej przez Związek Walki Zbrojnej. Jako kurier i emisariusz Karski był autorem raportów na temat organizacji i funkcjonowania Państwa Podziemnego oraz relacji z getta warszawskiego i obozu tranzytowego dla Żydów w Izbicy. Karski był także autorem wydanej w 1944 roku w Stanach Zjednoczonych książki „Tajne Państwo”, której celem było przybliżenie zachodnim czytelnikom istoty państwa podziemnego i polskiego ruchu oporu. Po zakończeniu wojny rozpoczął karierę uczelnianą na Uniwersytecie Georgetown w Waszyngtonie oraz przyjął amerykańskie obywatelstwo. Za swoją działalność został uhonorowany licznymi odznaczeniami, w tym Orderem Orła Białego i amerykańskim Prezydenckim Medalem Wolności. Zmarł w 2000 roku w Waszyngtonie.
W recenzowanej pozycji poznajemy losy Jana Karskiego począwszy od lat młodości, poprzez najbardziej dramatyczny okres II wojny światowej, aż po lata dziewięćdziesiąte ubiegłego wieku. Łubieński opisuje nie tylko jego szeroko znane misje dyplomatyczne, ale również życie osobiste, motywacje i poglądy. Zwracając uwagę na jego pochodzenie, czyny i wypowiedzi, autor prezentuje sylwetkę człowieka oddanego sprawie, ale i rozczarowanego swoją niemocą i brakiem realnej pomocy członkom narodu żydowskiego. Łubieński pozwala nam zrozumieć skąd wynikać mogło towarzyszące Karskiemu przeświadczenie nieudanej misji. Poznajemy szczegóły jego misji kurierskich, kulisy aresztowania oraz spotkania z prezydentem Franklinem Delano Rooseveltem. Nie mniej (a wydaje się, że nawet i więcej) uwagi autor poświęca okresowi powojennemu. Opisuje nową rzeczywistość w jakiej znalazł się Karski, rozpatruje powody przyjęcia nowego obywatelstwa, zastanawia się jaki wpływ wywarło jego małżeństwo z Polą Nireńską, a także prezentuje w szerszym kontekście jego udział w filmie „Shoah” Claude’a Lanzmanna. Autor snuje przy tym rozważania na temat tego, jak życie Karskiego mogłoby wyglądać, gdyby po zakończeniu wojny zamieszkał w Polsce Ludowej.
Chociaż w „Wojnie według Karskiego” Łubieński opisuje życie polskiego emisariusza, nie sposób określić recenzowanej pozycji mianem typowej biografii. Jest to esej historyczny, który wykracza poza suchy, chronologiczny opis najważniejszych wydarzeń z życia Karskiego. Łubieński przędzie barwną opowieść, ocierając się przy tym o tematy historyczne, okołoliterackie, kulturalne jak również i polityczne. Losy głównego bohatera stanowią przyczynek do szerszych rozważań autora o Holokauście, polskim antysemityzmie czy pamięci historycznej.
Autor „Bić się czy nie bić” nie ogranicza się w swojej książce tylko i wyłącznie do losów tytułowego bohatera i przytacza liczne przykłady rówieśników Karskiego, osób stojących przed podobnymi dylematami, poszukuje cech wspólnych. W ten sposób pomaga zrozumieć postępowanie, poglądy i dokonania słynnego kuriera. Autor polemizuje z niektórymi obiegowymi opiniami i pobudza tym samym czytelnika do dalszych rozważań nad życiem Jana Kozielewskiego. Warto jednak przystąpić do lektury dysponując przynajmniej podstawową wiedzą na temat bohatera eseju, dzięki czemu czytelnik lepiej zrozumie wnioski zaprezentowane przez autora.
Na koniec należy po raz kolejny pochwalić Wydawnictwo Iskry za stronę edytorską pracy. Esej Łubieńskiego nie jest obszerny, lecz pomimo tego zadbano o twardą oprawę i obwolutę. Projekt okładki jest skromny, ale subtelny. Narzekać można jedynie na to, że tekst jest trochę za krótki, bowiem życiorys Karskiego to temat do niemal niekończących się rozważań.
Polecam lekturę „Wojny według Karskiego” zarówno osobom nie zaznajomionym z życiem polskiego emisariusza jak i wszystkim pragnącym poszerzyć swoją wiedzę na jego temat. Jest to książka, która ukazuje jego sylwetkę i czyny w szerszej perspektywie, a przede wszystkim zmusza do głębokiej refleksji.
