Tadeusz Kutrzeba (1886–1947)
Tadeusz Kutrzeba (1886–1947)
Tadeusz Kutrzeba urodził się 15 kwietnia 1886 roku w Krakowie. Był synem oficera, kapitana c. k. armii Tomasza i Ludwiki z domu Szula. W wieku dziesięciu lat został przyjęty w poczet kadetów siedmioklasowej Wojskowej Szkoły Realnej w Fischau koło Wiener-Neustadt, naukę kontynuował w Hranicach na Morawach. Po złożeniu matury w 1903 roku rozpoczął studia w Wojskowej Akademii Technicznej w Mödling niedaleko Wiednia, na Wydziale Inżynieryjnym. Trzy lata później ukończył studia z wynikiem celującym jako podporucznik saperów.
Jako prymus skorzystał z możliwości wyboru garnizonu – został nim rodzinny Kraków, gdzie przez cztery lata pełnił służbę w 9. batalionie saperów.
Tadeusz Kutrzeba (1886–1947), fot. Instytut Polski im. Gen. Sikorskiego w Londynie W 1910 roku został skierowany na studia w Akademii Sztabu Generalnego w Wiedniu, rok później awansował na stopień porucznika. Po ukończeniu studiów w 1913 roku został skierowany do Sarajewa, gdzie pełnił służbę w Szefostwie Inżynierii. Po wybuchu Wielkiej Wojny (był świadkiem zamachu na arcyksięcia Franciszka Ferdynanda) odkomenderowano go na front serbski do sztabu 2. Brygady Artylerii Górskiej. Później służył na różnych stanowiskach. Służbę w armii austriackiej zakończył w stopniu kapitana.
Jako kompetentny i bardzo dobrze wykształcony oficer znalazł swoje miejsce w Wydziale Wojskowym Polskiej Komisji Likwidacyjnej, działającej od października 1918 roku w Krakowie. Następnie rozpoczął karierę w szeregach odrodzonego Wojska Polskiego, walczył w wojnie polsko-bolszewickiej (był autorem planu tzw. operacji dyneburskiej, za której realizację został odznaczony Orderem Virtuti Militari). Kilkakrotnie awansował, 11 czerwca 1920 roku został zatwierdzony w stopniu podpułkownika w korpusie oficerów inżynierii i saperów.
Po zakończeniu działań wojennych Kutrzeba został wykładowcą taktyki ogólnej w Szkole Sztabu Generalnego i członkiem Komisji Regulaminowej. W maju tego roku ponownie zajął się pracą sztabową jako szef sekcji planów, a od grudnia 1921 roku szef Oddziału IIIa Operacyjnego Biura Ścisłej Rady Wojennej. 3 maja 1922 roku został zweryfikowany do stopnia pułkownika ze starszeństwem od 1 czerwca 1919 roku. Później pełnił obowiązki szefa Biura Ścisłej Rady Wojennej i drugiego zastępcy szefa Sztabu Generalnego. Podczas przewrotu majowego opowiedział się po stronie rządu, nie występując jednak przeciwko zwolennikom marszałka Piłsudskiego. 16 marca 1927 roku został awansowany na stopień generała brygady, a w roku następnym został komendantem Wyższej Szkoły Wojennej w Warszawie. Kutrzeba zajmował się szeroko rozumianymi zagadnieniami studiów strategiczno-operacyjnych, ze szczególnym uwzględnieniem obszaru Wielkopolski, i analizą potencjału militarnego przyszłego przeciwnika – Niemiec. Był wielkim zwolennikiem modernizacji armii, jej unowocześnienia i motoryzacji. Kolejny awans na stopień generała dywizji otrzymał 19 marca 1939 roku z jednoczesną nominacją na stanowisko inspektora armii. Cztery dni później został wyznaczony na dowódcę Armii „Poznań”.
Po wybuchu wojny nieatakowana Armia „Poznań” znajdowała się na drogach odwrotu. Gen. Kutrzeba wnioskował do naczelnego wodza marsz. Edwarda Rydza-Śmigłego o zgodę na wsparcie atakowanej Armii „Łódź”, co mogło mieć wpływ na losy całej kampanii. Ten jednak dwukrotnie zmieniał zdanie i w efekcie współdziałanie obu armii było już niewykonalne. Następnie gen. Kutrzeba opracował i wdrożył plan zwrotu zaczepnego w ramach współdziałania Armii „Poznań” i Armii „Pomorze”. Przeszedł on do historii jako bitwa nad Bzurą, która spowolniła tempo natarcia wojsk niemieckich na Warszawę. Po rozbiciu polskiego ugrupowania Kutrzeba z resztkami swoich sił przebił się do Warszawy i został zastępcą dowódcy Armii „Warszawa” gen. Juliusza Rómmla. 28 września podpisał akt kapitulacji stolicy.
Jako jeniec Kutrzeba przebywał w oflagach IVA Hohnstein, IVB Königstein i VIIA Murnau. W tym ostatnim wykładał na tajnych kursach przygotowujących oficerów do egzaminów do Wyższej Szkoły Wojennej oraz był dowódcą konspiracyjnego Polskiego Ośrodka Wojskowego. Po wyzwoleniu w 1945 roku dostał się do Londynu. Zaproponowano mu stanowisko ministra obrony narodowej, odmówił jednak i objął obowiązki szefa Komisji Historycznej Kampanii Wrześniowej i Polskich Sił Zbrojnych na Zachodzie. Rozważał decyzję o powrocie do kraju.
Tadeusz Kutrzeba zmarł w wyniku postępującej choroby nowotworowej 8 stycznia 1947 roku w Londynie. Został pochowany na cmentarzu Brookwood, a w roku 1957 jego prochy zostały sprowadzone do Polski i złożone w grobie w Alei Zasłużonych na Cmentarzu Wojskowym na Powązkach w Warszawie.
Zachęcamy do wzięcia udziału w plebiscycie Magazynu Historycznego „Mówią wieki” Bohater Września ’39. Głosować można do 30 września 2019 roku.
