Tadeusz Czekalski – „The Shining Beacon of Socialism in Europe. The Albanian State and Society in the Period of Communist Dictatorship 1944–1992” – re

Celem nowej serii wydawniczej, „Jagiellonian Studies in History” („Jagiellońskie Studia Historyczne”), jest prezentacja dokonań badawczych wiodących polskich historyków w języku angielskim. Prace publikowane w ramach tej serii traktują o różnych aspektach historii polskiej oraz światowej. Jak dotąd, wszystkie publikacje przyjmują formę krótkich, starannie wydanych monografii. Trzecią książką z tej serii jest praca uznanego badacza dziejów Półwyspu Bałkańskiego, Tadeusza Czekalskiego: The Shining Beacon of Socialism in Europe. The Albanian State and Society in the Period of Communist Dictatorship 1944–1992 .

Autor jest pracownikiem Instytutu Historii Uniwersytetu Jagiellońskiego, a jego zainteresowania badawcze oscylują wokół historii społeczno-religijnej Bałkanów, Albanii i Albańczyków, ale także życia codziennego w PRL oraz europejskiej kultury kulinarnej w XIX–XX wieku. Do najbardziej znanych publikacji Tadeusza Czekalskiego traktujących o Albanii możemy zaliczyć: Albania. Historia państw świata w XX wieku (Warszawa 2003) oraz Historia Albanii (Wrocław 2009; wspólnie z Jerzym Hauzińskim oraz Janem Leśnym).

Recenzowana książka jest podsumowaniem wieloletnich badań, w tym kwerend archiwalnych i bibliotecznych przeprowadzanych w Albanii. Celem, jaki przyświecał twórcy niniejszej monografii, była analiza albańskiego systemu komunistycznego w okresie od 1944 do 1992 roku. Zajmuje się on wpływem procesu ideologizacji państwa na gospodarkę oraz życie społeczne i kulturalne. Nieproporcjonalnie duże znaczenie tego niewielkiego kraju w omawianym okresie nie przełożyło się na zainteresowania badawcze historyków zarówno w Polsce, jak i na świecie. Stąd też skierowanie się właśnie ku tej tematyce.

Przeczytaj też:

• Śladami Skanderbega za Wielką Albanię
• Czerwony proporzec czarnego orła
• Dlaczego w Kosowie musiała wydarzyć się tragedia?

Zaledwie 170-stronicowa monografia, składa się z ośmiu niedługich rozdziałów, które omawiają różne aspekty albańskich realiów. Każdy z nich otwiera krótki cytat źródłowy. Pierwsze dwa rozdziały skupiają się na zdobyciu władzy przez komunistów, a następnie ewolucji aparatu państwowego oraz polityce zagranicznej kraju. Następne traktują o gospodarce, zmianach społeczno-demograficznych, aparacie represji, polityce kulturalnej i edukacyjnej oraz polityce wyznaniowej. Ostatni rozdział omawia początki upadku systemu komunistycznego.

W pracy brakuje klasycznego dla monografii naukowej wstępu oraz zakończenia ze szczegółową analizą użytych metod badawczych. Książkę zamyka natomiast fragment: „Nowa historia albańskiego komunizmu? Zamiast epilogu”. Za pomocą tej formy autor zmierzył się z najnowszymi procesami zachodzącymi w albańskiej polityce historycznej, które wynikają ze zmian politycznych. Oprócz bibliografii zamieszczono również dwa indeksy: nazwisk oraz geograficzny. Krótka forma, mająca w założeniu stanowić prezentację i podsumowanie najważniejszych badań polskich historyków, usprawiedliwia w mojej ocenie pominięcie klasycznego układu przyjętego dla monografii naukowej.

Z pewnością jedną z mocnych stron pracy, wynikającą z wieloletniego doświadczenia autora, jest obszerne wykorzystanie literatury przedmiotu z różnych ośrodków badawczych (albańskiej, angielskiej, polskiej, rosyjskiej, serbskiej/chorwackiej). Ponadto zwraca uwagę wieloaspektowość tekstu, który oprócz zagadnień ściśle politycznych oraz międzynarodowego kontekstu uwzględnia także kwestie gospodarcze czy kulturalne. Biorąc pod uwagę niewielką objętość oraz charakteryzujący się zwięzłością (acz bardzo interesujący) styl, jest to godne podziwu. Jednakże to, co jest atutem pracy, może również zostać uznane za wadę. Skrótowe ujęcie tematu wymusiło konieczność maksymalnie treściwego formułowania sądów, uniemożliwiło także obszerniejsze omówienie źródeł. Tym samym analiza archiwaliów stanowi proporcjonalnie nieznaczną część pracy. W niektórych momentach można wręcz odnieść wrażenie, iż zamiast przedstawienia przede wszystkim wyników badań autora, praca po prostu sumuje w sposób ogólny cały dotychczasowy dorobek badawczy historyków z różnych krajów.

Idąc dalej, imponujące bogactwo literatury przedmiotu nie idzie w parze z bogactwem wykorzystanych źródeł. Niepublikowane dotychczas materiały pochodzą jedynie z kilku zespołów archiwalnych, z tylko i wyłącznie jednego archiwum (Archiwum Państwowego w Tiranie). Dwa zbiory skupiają dokumenty Ministerstwa Spraw Zagranicznych oraz Kancelarii Premiera, natomiast trzy pozostałe dotyczą zagadnień religijnych. Autor powołuje się także na pewną ilość opublikowanych dokumentów oraz kilka pamiętników i dzienników. Pozytywnym elementem natomiast, znacznie wzbogacającym treść, jest zawarcie wielu ciekawostek. Przykładem może być fragment traktujący o genezie pomysłu wybudowania miliona bunkrów. Ostatecznie wybudowano około 700 tysięcy konstrukcji, z których większość powstała pod koniec lat 70. i na początku 80. Koszt jednej był porównywalny z kosztem budowy dwupokojowego mieszkania w bloku (s. 52).

Podsumowując powyższe uwagi, praca Tadeusza Czekalskiego z pewnością zasługuje na uwagę, wykorzystuje obszerną literaturę przedmiotu, stanowi kolejny krok ku promocji polskich badań historycznych w międzynarodowym obiegu naukowym. Oprócz obszernego wykorzystania literatury koncentruje się na różnych aspektach albańskiej historii w czasach komunizmu. Szkoda jedynie, iż źródła archiwalne zostały wykorzystane w tak niewielkim stopniu.

Redakcja i korekta: Agnieszka Kowalska