„Szwedzi na polskim tronie”. Pomocnik Historyczny POLITYKI – recenzja i ocena
„Szwedzi na polskim tronie”. Pomocnik Historyczny POLITYKI – recenzja i ocena
Autorami tekstów są uznani historycy związani z Uniwersytetami Warszawskim, Kardynała Stefana Wyszyńskiego, Wrocławskim, czy Biblioteką Narodową, a także popularyzatorzy historii związani od lat z „Polityką”. Wbrew części tytułu „Szwedzi na polskim tronie” treść Pomocnika obejmuje również dzieje szwedzkiej gałęzi Wazów, co jest niewątpliwym plusem publikacji, gdyż daje nam szeroki obraz dziejów rodu.
Tom otwierają dwa ogólne artykuły poświęcone dziejom Szwecji i Polski pod berłem Wazów. Rysują one znakomite tło początków rządów dynastii, kulisy objęcia przez nią rządów kolejno w Polsce i Szwecji, a także stawiają pytania o bilans rządów dynastii w obu krajach.
Dwanaście tekstów zostało poświęconych poszczególnym sylwetkom Wazów. Mamy tutaj nie tylko sylwetki protoplasty dynastii, Gustawa i jego synów panujących w Szwecji, „Lwa Północy” i polskich monarchów, ale także sylwetki tych mniej znanych Wazów. Mianowicie syna Eryka XIV, również Gustawa. Siostry Eryka XIV, Cecylii (która parała się piractwem), i siostry Zygmunta III, Anny. Każdy z artykułów stoi na wysokim poziomie, umiejętnie splatając osobiste losy władcy z problemami ówczesnej haute politique. Z sylwetkami biograficznymi koresponduje tekst Jerzego Besali poświęcony chorobom trapiącym ród Wazów, w tym ich problemom psychicznym – tendencjom do choleryczności i melancholii.
Obok artykułów stricte biograficznych w Pomocniku znalazły się artykuły znakomicie tworzące konspekt burzliwych wieków XVI i XVII w. Godne uwagi są teksty porównujące armie Polski i Szwecji. Ciekawe opinie formułuje Konrad Bobiatyński w artykule o armii polskiej. Zwraca on uwagę, że w I połowie XVII w. armia polska należała do najlepszych w Europie, a Władysław IV starał się ją reformować na wzór zachodni, zwiększając liczbę artylerii i piechoty. Autor podkreślił, że dopiero II połowa siedemnastego stulecia, będąca pod znakiem kryzysu państwa i braku reform ustrojowych doprowadziła do zapaści armii.
Czytelnik znajdzie również teksty poświęcone wewnętrznej sytuacji Rzeczypospolitej za panowania Wazów. Artykuł pióra Agaty Niedzielskiej i Macieja Ptaszyńskiego przedstawia skomplikowaną sytuację wyznaniową kraju, zwracając jednocześnie uwagę na religijną politykę polskich Wazów. Warto zwrócić uwagę na konstatację autorów względem polityki konfesjonalizacji Wazów i wpływu jej nieskuteczności na losy państwa. Z kolei Robert Kołodziej oraz Przemysław Gawron analizują zmiany w życiu politycznym państwa, degrengoladę kultury sejmowej szlachty, a także nieumiejętną niekiedy politykę samych władców, w tym ostatnim aspekcie warto wskazać na nieumiejętne budowanie własnego stronnictwa przez dwóch ostatnich Wazów. Autorzy podają, że Jan Kazimierz, choć potrafił wykazać się przenikliwością polityczną, wieszcząc rozbiory, to zmarnował szanse reformy ustroju państwa, zanadto skupiając się na forsowaniu francuskiego kandydata do tronu i systemu elekcji vivente rege. Tomasz Targański przedstawia kulisy nie tyle przeniesienia, ile stawanie się przez Warszawę stolicą państwa.
Ciekawe są również szkice poświęcone życiu kulturalnemu dworu polskich Wazów, a także ich kuchni. Anna Sylwia Czyż podkreśla wpływ dynastii na polsko-litewski krajobraz artystyczny. Zygmunt, jak i jego synowie, wykazywał się znakomitym gustem malarskim (sam zresztą malował) i chęcią nabywania nowych obrazów, co niewątpliwie było jego pasją. Jego synowie z kolei propagowali teatr operowy.
Wszyscy Wazowie byli, naturalnie tyle, na ile pozwalały polskie warunki, zapalonymi budowniczymi. Przebudowali Wawel, postawili zamek w Ujazdowie i zamek królewski w Warszawie, fundowali liczne kościoły i klasztory. Anna Czarniecka tworzy znakomity rys dworu Wazów, jego liczebności, kosmopolitycznego składu, ceremoniału. Przedstawia również jego ciemne strony, a mianowicie długi, w które popadli synowie Zygmunta III. Wika Filipowicz przedstawia życie kulinarne polskich Wazów, ich zwyczajów żywieniowych, stylu spożywania posiłków. Autorka ciekawie przedstawia wpływ Wazów na upowszechnienie się w Polsce kuchni… francuskiej.
Podobnie jak w poprzednich Pomocnikach dłuższe teksty są uzupełniane przez krótkie interludia wchodzące w skład tzw. Detali. Czytelnik napotka tutaj istne silva rerum. Zostały tutaj bowiem przedstawione zarówno sylwetki doradców i dowódców polskich Wazów, jak i przedstawienie królewskich mauzoleów i rezydencji szwedzkiej linii. Z lektury detali dowiemy się także np. o kulisach: powstania tzw. Biegu Wazów, zdrady Radziwiłłów w 1655 r., zamachu Piekarskiego i wielu, wielu innych wydarzeń związanych z dziejami Wazów.
Recenzowany Pomocnik Historyczny jest ze wszech miar godny polecenia. Autorzy tekstów przedstawili nie tylko ciekawie zarysowane sylwetki Wazów jako ludzi i polityków, ale co więcej – epokę, w której działali. Czytelnik uzyska więc całościowy obraz panowania Wazów w dziejach Szwecji i Polski, zarówno pod względem politycznym, jak i kulturalnym. Osoba, która sięgnie po niniejszą publikację z pewnością zrozumie, kim byli Wazowie i jaki był ich wpływ na losy dwóch krajów, które przeszły od unii do rozłamu i zaciekłej wojny, podobnie jak gałęzie rodziny. Obok bogactwa merytorycznego Pomocnika, do jego lektury zachęcają również wysoki walor literacki tekstów oraz bogata szata graficzna. Warto więc po nią sięgnąć, jako że zapewni po prostu ciekawą lekturę!
