Sue Smethurst – „Ku wolności” – recenzja i ocena
Sue Smethurst – „Ku wolności” – recenzja i ocena
Sue Smethurst to uznana i nagradzana pisarka oraz dziennikarka australijska z ponad dwudziestoletnim stażem. Obecnie jest redaktorką „The Australian Women’s Weekly”. Jest autorką ośmiu książek, m.in. Behind Closed Doors, Spartacus and Me, Blond on the Rosary oraz A Diamond in the Dust. Do rąk polskiego czytelnika trafiła właśnie opowieść o losach rodziny jej męża, polskich Żydach, którym udało się ocaleć z Holokaustu.
Mindla pochodzi z wielodzietnej, tradycyjnej żydowskiej rodziny mieszkającej w Warszawie. Z powodu trudnych warunków finansowych musiała porzucić szkołę i znaleźć zatrudnienie. Pracuje w garbarni należącej do właściciela kamienicy. Kubuś Horowitz należy do trupy słynnego Cyrku Braci Staniewskich i podczas każdego występu bawi publiczność do łez jako klaun. Pomimo, że ojciec Mindli twierdzi, że klaun to nie jest dobry materiał na męża młodzi pobierają się. Tuż przed wybuchem wojny rodzi się ich syn Gad. Niestety, działania wojenne rozdzielają rodzinę. Mindla wraz z synem ucieka przez zieloną granicę na ziemie okupowane przez Sowietów. Próbując odnaleźć męża, posądzona o szpiegostwo, trafia do sowieckiego więzienia, a Gad do domu dziecka. Kubuś jednak odnajduje swoich bliskich i już w czwórkę uciekają przed wojną. Najpierw do Moskwy, a potem wraz z Armią Andersa udają się na Bliski Wschód i do Afryki. Tam, już po zakończeniu wojny udaje im się wypłynąć do Australii, która już na zawsze pozostanie ich domem.
Smethurst z godnym podziwu pietyzmem odtworzyła wojenne losy dziadka i babci swojego męża. Pomogły jej rozmowy z Mindlą oraz dość rozległa kwerenda. Przy okazji odkryła, że wojnę przeżyło dwóch braci Mindli. Obaj osiedlili się w Izraelu, mieszkali stosunkowo blisko siebie, ale nigdy się nie spotkali. Do końca życia myśleli, że są jedynymi ocalałymi. Nie wiemy z kolei nic o rodzinie Kubusia (a przynajmniej autorka nie uchyla czytelnikom rąbka tajemnicy).
Historia rodziny Horowitzów jest interesująca. Wspomnienia Żydów, którzy ocaleli w Związku Sowieckim nie należą do częstych. Jednak podczas lektury nasuwa się pewne pytanie. Po wyciągnięciu Mindli z więzienia i odnalezieniu Gada, Kubuś podjął zgodnie z nakazem władz sowieckich pracę w cyrku w Moskwie. Niewątpliwie oboje musieli zgodzić się na przyjęcie obywatelstwa ZSRS. Takim osobom było trudno dostać się do Armii Andersa. Być może to kwestia obywatelstwa, a nie antysemityzm był powodem nieprzyjęcia Kubusia do służby wojskowej? Ta część opowieści aż prosi się o doprecyzowanie.
Arcyciekawą informacją są wojenne dzieje Cyrku Braci Staniewskich. Bronisław wraz z żoną Lalą ofiarnie starali się chronić artystów żydowskiego pochodzenia. Najpierw starali się to robić prowadząc cyrk na usługach niemieckich, a po wydanym przez władze zakazie działalności nie wahali się wejść w układ z Ludwigiem Fischerem dla zdobycia dokumentów. Pomogli wszystkim opuścić Stolicę i na dobrych papierach ulokować się na prowincji. Kubuś Horowitz dzięki nim mógł dostać się na Wschód jako fałszywy kolejarz. Co ciekawe pomimo udokumentowanych zasług Staniewscy nie zostali uhonorowani tytułem Sprawiedliwy Wśród Narodów Świata.
„Ku wolności. Niezwykła historia ucieczki przed koszmarem Holokaustu” jest ciekawą pozycją. Warto po nią sięgnąć (choćby po to żeby poznać wojenną działalność Staniewskich), nawet jeśli w narracji można odnaleźć luki i niedomówienia. Dla niektórych odstręczająca będzie umieszczona na pierwszej stronie okładki rekomendacja autorki „Tatuażysty z Auschwitz”, ale nie należy z tego powodu rezygnować z lektury.
