Stan wolny czy niewolniczy? Wojna o przyszłość Kansas

W połowie XIX w. Stany Zjednoczone prowadziły dynamiczną ekspansję terytorialną na zachód. W tym czasie w całym kraju wrzała debata na temat przyszłości niewolnictwa w rozrastającym się kraju. Kształtował się wyraźny podział między abolicjonistyczną północą a niewolniczym południem. W 1820 roku ten rozłam został oficjalnie przypieczętowany tzw. kompromisem Missouri, na mocy którego ustalono, że granica niewolnictwa na zachodnich Terytoriach USA będzie przebiegać wzdłuż równoleżnika 36°30. Dla wschodnich stanów granicę tą stanowiła linia Masona-Dixona.

Szybko okazało się, że dotychczasowe ustalenia nie są w stanie powstrzymać polaryzacji stosunków społecznych i politycznych w kraju. Konflikt wybuchł z podwójną siłą po wojnie amerykańsko-meksykańskiej (1846-1848), ponieważ zarówno stany wolne, jak i niewolnicze dążyły do przejęcia kontroli nad zdobytymi terytoriami. Grożąca Unii secesja została powstrzymana przez Kongres za pomocą tzw. kompromisu 1850 roku. Pakiet ustaw zatwierdził wniosek Kalifornii o dołączenie do Unii jako stan wolny, zaostrzył przepisy o zbiegłych niewolnikach oraz organizował Terytorium Nowego Meksyku i Terytorium Utah. Zgodnie z koncepcją suwerenności ludu (popular sovereignty) to mieszkańcy mieli zdecydować o legalności niewolnictwa na swoim Terytorium. Takie rozwiązanie stanowiło precedens, a wypracowane porozumienie po raz kolejny uspokoiło napiętą sytuację.

Ustawa o Kansas i Nebrasce

Okres względnej stabilizacji trwał jednak zaledwie do 1854 roku, kiedy senator demokratów Stephen A. Douglas z Illinois przedłożył w Kongresie projekt ustawy mający na celu organizację nowych terenów w celu rozwoju państwa i ułatwienia budowy kolei transkontynentalnej. Podobne inicjatywy były podejmowane już od lat 40. XX w., lecz za każdym razem kończyły się porażką z powodu braku porozumienia na temat przebiegu trasy. Pierwotna wersja ustawy z 1853 roku zakładała powstanie bardzo rozległego Terytorium Nebraski, jednak senatorowie z Południa zagrozili, że nie poprą ustawy, jeżeli niewolnictwo zostanie tam zakazane (zgodnie z kompromisem Missouri). Poprawiony projekt ustawy zakładał więc rozwiązanie analogiczne do tego z kompromisu 1850 roku – Nebraska została podzielona na Terytorium Nebraski i Terytorium Kansas, a decyzję w sprawie niewolnictwa pozostawiono mieszkańcom.

Projekt ustawy uzyskał poparcie w Senacie, lecz napotkał silny sprzeciw w Izbie Reprezentantów ze strony polityków z północnych stanów. Zdecydowana postawa reprezentantów Południa ostatecznie pozwoliła na uchwalenie ustawy, którą prezydent Franklin Pierce podpisał 30 maja 1854 roku. Zwolennicy projektu mieli nadzieję, że, tak jak w przypadku Utah i Nowego Meksyku, zastosowanie zasady suwerenności ludu pozwoli ostatecznie zakończyć krajową debatę o niewolnictwie.

Rozdarty Kansas

Położenie geograficzne Nebraski niemal gwarantowało, że w przyszłości stanie się ona wolnym stanem i kwestia ta nie wzbudzała większych wątpliwości. Sytuacja Kansas była jednak dużo bardziej złożona. Dla zwolenników niewolnictwa z sąsiedniego stanu Missouri legalność niewolnictwa była sprawą priorytetową. W listopadzie 1854 roku setki uzbrojonych mieszkańców tego stanu przekroczyło granicę Kansas, by wpłynąć na przedterminowe wybory terytorialne. Sytuacja powtórzyła się w marcu 1855 roku w czasie pierwszych wyborów terytorialnych do organu ustawodawczego. Tzw. łotry pogranicza (Border Ruffians) dopuszczali się gróźb i oszustw polegających na nielegalnym głosowaniu i wypełnianiu urn wyborczych fikcyjnymi głosami. Drastyczna taktyka okazała się skuteczna. Terytorialne ustawodawstwo znalazło się pod przytłaczającym wpływem zwolenników niewolnictwa.

W odpowiedzi przeciwnicy niewolnictwa rozpoczęli działania na rzecz zdelegalizowania niewolnictwa na Terytorium Kansas. Politycy z Północy, a także organizacje abolicjonistyczne, na czele z New England Emigrant Aid Company, rozpoczęli głośną kampanię, w której zachęcano antyniewolniczych działaczy i ochotników do osiedlenia się w Kansas. Tzw. freesoilerzy (Free-Soilers) utworzyli swój własny organ ustawodawczy, lecz nie został on uznany przez prezydenta Pierce’a.

Krwawiący Kansas

Po powstaniu dwóch wrogich sobie ośrodków politycznych oczywiste stało się, że eskalacja konfliktu jest tylko kwestią czasu. 21 maja 1856 roku setki łotrów pogranicza wtargnęło do miasta Lawrence, siejąc spustoszenie, łupiąc sklepy oraz domy, niszcząc prasę drukarską lokalnej gazety i podpalając hotel. Złupienie Lawrence (Sack of Lawrence) napędziło spiralę aktów przemocy z obu stron. Ten najbrutalniejszy okres w historii konfliktu przeszedł do historii jako Krwawiący Kansas (Bleeding Kansas). Na odpowiedź ze strony przeciwników niewolnictwa nie trzeba było długo czekać. Jeszcze w maju tego roku abolicjonista John Brown oraz jego towarzysze i czwórka synów wywlekli kilku stronników legalizacji niewolnictwa z domów nad Pottawatomie Creek i brutalnie ich zamordowali. Warto przy tym zauważyć, że ofiary nie były właścicielami niewolników.

Incydent w Pottawatomie Creek nie odbił się tak szerokim echem, jak ten w Lawrence. Atak na miasto stał się potężną bronią w rękach republikańskich polityków, którzy oskarżyli demokratów o sprzyjanie tego typu praktykom. Republikański senator Charles Sumner wygłosił żarliwą przemowę zatytułowaną „Zbrodnia przeciwko Kansas”, w której uznał Stephena Douglasa oraz Andrew Pickensa Butlera za winnych tej fali przemocy, a także dotkliwie naubliżał obydwu senatorom. Butler nie był wówczas obecny w Senacie, lecz jego kuzyn, Preston Brooks, słuchał każdego słowa. Dwa dni po przemówieniu demokrata z Karoliny Południowej pobił Sumnera do nieprzytomności laską senatorską. Brutalny atak jeszcze bardziej spolaryzował amerykańskie społeczeństwo. Z szacunku do Sumnera jego miejsce senatorskie pozostawało puste do momentu jego powrotu na stanowisko w 1859 roku. Atak wywołał oburzenie wśród mieszkańców Północy, ale na Południu czyn Brooksa spotkał się z głośnym poparciem. Nie spotkały go również żadne konsekwencje i jeszcze w tym samym roku powrócił do Izby Reprezentantów.

Wojna o konstytucję

Mimo dowodów na sfałszowanie wyborów terytorialnych z marca 1855 roku gabinet prezydenta Pierce’a wciąż uznawał ich prawomocność i potępił rząd utworzony przez freesoilerów w Topece. W lipcu 1856 roku siły federalne wkroczyły do miasta i rozproszyły zebrane tam władze. W odwecie John Brown poprowadził swoich zwolenników do walki przeciwko kilkuset łotrom z pogranicza w starciu pod miastem Osawatomie. W maju 1858 roku kilkudziesięciu łotrów otworzyło ogień do jedenastu nieuzbrojonych abolicjonistów, zabijając pięciu z nich i ciężko raniąc kolejnych pięciu. Walki trwały do 1859 roku.

Kiedy w Kansas trwała walka zbrojna, w Kongresie toczyła się walka polityczna o przyszłość Terytorium. Zaproponowana przez zwolenników niewolnictwa konstytucja z Lecompton została przyjęta przez Senat, lecz w świetle dowodów na sfałszowanie wyborów terytorialnych zorganizowano referendum, na mocy którego mieszkańcy Kansas zdecydowanie odrzucili projekt konstytucji. Nowa, abolicjonistyczna konstytucja z Wyandotte została zatwierdzona przez referendum terytorialne, a następnie przegłosowana w Izbie Reprezentantów, lecz utknęła w Senacie. Dopiero kiedy senatorowie stanów dokonujących secesji opuścili Kongres, możliwe stało się uchwalenie konstytucji. 29 stycznia 1861 roku Kansas stało się wolnym stanem Unii. Trzy miesiące później wybuchła wojna secesyjna. Chociaż siły Konfederacji nigdy poważnie nie zagroziły Kansas, konflikty między podzielonymi mieszkańcami oraz walki graniczne z Missouri trwały przez całą wojnę.

Ten artykuł powstał dzięki Waszemu wsparciu w serwisie Patronite! Dowiedz się więcej!

Ten artykuł powstał dzięki Waszemu wsparciu w serwisie Patronite, a jego temat został wybrany przez naszych Patronów. Wesprzyj nas na Patronite i Ty też współdecyduj o naszych kolejnych tekstach! Dowiedz się więcej!

Bibliografia

·       Etcheson N., Bleeding Kansas: From the Kansas-Nebraska Act to Harpers Ferry, “Civil War on the Western Border”, https://civilwaronthewesternborder.org/essay/bleeding-kansas-kansas-nebraska-act-harpers-ferry, [dostęp: 19.11.2023].

·       Tenże, Bleeding Kansas: Contested Liberty in the Civil War Era, Lawrence 2004.

·       Oertel K., Bleeding Borders: Race, Gender, and Violence in Pre–Civil War Kansas, Baton Rouge 2009.

·       Ross D., The Law that Ripped America in Two, “Simthsonian”, https://www.smithsonianmag.com/history/the-law-that-ripped-america-in-two-99723670/, [dostęp: 19.11.2023].

·       Bleeding Kansas, “American Battlefield Trust”, https://www.battlefields.org/learn/articles/bleeding-kansas, [dostęp: 19.11.2023].